Орындаған: топ Есимова Жанель Кадргалиев Бақытжан Бейсен Назым Ізбасқанова Гаухар Аман Жанат Қабылдина Айжан Тексерген: Сүлеймен А.С

Жоспар Кіріспе Негізгі бөлім Экология анықтамасы. Экология мен генетиканың байланысы. Сыртқы органың ластаушылары. Қазақстандағы экологиялық зардап шеккен аймақтағы (Семей ядролық полигон, Арал және т.б) Адамның экологияға тәуелді аурулары, оның дамуының генетикалық механизмдері. Экологиялық ластану және апарт аймақтары Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер

Қоршаған органың тазалығын сақтауға, әсіресе, судың, ауаның және азық-түліктің мутагендік және канцерогендік әсерлері бар заттармен ластанбауына соңғы кездері көп көңіл бөлінуде. Сонымен қатар, дәрі-дәрмектер мен тұрмыстық химиялық препараттардың және түрлі косметикалық заттардың "генетикалық залалсыздығы мұқият тексеріледі. Сайып келгенде, мұның барлығы адама тұқым қуалайтын кемістіктердің мөлшерін азайту мақсатында жасалады. Тағы бір ескертетін нәрсе, алкогольді ішімдіктерді ішу мен темекі тарту, әсіресе, есірткіні қабылдау болашақ ұрпақ үшін өте қауіпті. Себебі, олар гендер мен хромосомаларды упал, өзгертеді. Соның салдарынан тұқым қуалайтын аурулар мен кемістіктер панда болады. Жаңа ластанулардың туындауына жол бермеу мақсатында олардың панда болуын балдырмайтын құқықтық, экономикалық және өзге де тетiктердi әзiрлеу және енгiзу қажет.

Экология мен генетиканың байланысы

Бұл факторларды әсері тұқым қуалайтын патологиялардың, қатерлі ісіктердің, дамудың туа біткен ақаулықтарының, репродуктивті қызметтің бұзылу жиілігінің жоғарлауымен көрінетін популяцияның генетикалық жүгінің көбеюіне алып келеді. Экология мен генетиканың байланысы

Жүз мыңдаған жылдар бойы қоршаған орта өзгеріске ұшырап отряды, эволюция барысында биологиялық табиғат қалыптассты және сол ортаға адам социальды және биологиялық түр ретінде бейімделді. Қазіргі кезде қоршаған ортаға адамзат ертеде кездеспеген жүздеген және мыңдаған ксенобиотик тер түседі. Адам өмір сүру ортассының жаңа факторлармен (дәрілер, пестицидтер, тағамдық қоспалар) толығуы адам экогенетикасының проблемаларының күрт артуына алып келді.

Эволюция барысында адам мұндай заттармен кездеспеді, сондықтан бұл заттардың әсеріне байланысты сұрыпталу болған жоқ. Сондықтан бұл аллельдер популяция да кеңінен таралуы мүмкін, алайда қоршаған орта жағдайы өзгергенде олар патологиялық көрініс беруі мүмкін. Бұл органың жаңа жағдайларында ғана қызметі көріне бастайтын «үндемейтін» аллельдер жайында. Мұны факторлардың экогенетикалық әсері деп атайды. «Үндемейтін» (не нейтральны) гендер туралы ұғым шартты. Кез келген аллельдің биологиялық немесе патологиялық әсері органың арнайы (спецификалық) бір факторларының әсеріне байланысты (тәуелді) жарыққа шығуы мүмкін.

Экогенетиканың негізгі мақсаты тұқымқуалаушылыққа тәуелді патологиялық реакцияларды анықтау үшін сыртқы орта факторларының (әсіресе, жаңа) әсерін зерттеу. Бұл уақытынан бұрын өлімге ұшыраудан, мүгедектіктен, аурушылықтан қорғайтын әрбір адам үшін адаптивті органы құруға (жеке диета, климат таңдау, дәрілермен улан-удэ сақтау, кәсіби таңдау) негіз болады.

Сыртқы органың зиянды немесе қандай-да бір жаңа факторларының әсеріне байланысты адама жағымсыз өзгерістердің қалыптассумы мүмкін.Олар: Тұқым қуалау материалының құрлысының өзгеруі Патологиялық геннің экспрессиялануы Популяция генофондының өзгеруі. Сыртқы орта факторларының әсерінен аллельдердің потологиялық көрністер беруін экогенетикалық реакциялар немесе экогенетикалық аурулар деп атайды.

Табиғи ластаушылар (табиғи апарттар) Антропогенді ластаушылар Физикалық Химиялық Биологиялық

Шудың әсері Жылудың әсері Жарықтың әсері Электромагниттік әсер Радиоактивті әсер

Бейорганикалық Органикалық

Адам ағзасына қауіпті ауры металдар үш топқа бөлінеді: I топ – мышьяк, кадмий, сынап, бериллий, селен, қорғасын, марш, барлық радиоактивті металдар; II топ – кобальт, хром, мыс, молибден, никель; III топ – ванадий, барий, вольфрам, марганец, стронций;

Ластаушы Адам денсаулығына әсері МышьякӨкпе ісігі, әртүрлі тері аурулары, анемия дан болатын гематологиялық эффектілер Берилий Дерматиттер, жаралар, сілемейлі қабықшаның қабынуы КадмийҚатерлі жаңа түзілістер, өткір және созылмалы респираторлық аурулар, бүйрек дисфункциясы СынапЖүйке жүйесіне әсері, есть сақтаудың бұзылуы, тепе-теңдік және месту қызметінің бұзылуы, бүйрек жетіспеушілігі ҚорғасынҚанайналу процесінің бұзылуы, бауры бүйрек зақымданулары, неврологиялық эффектілер Хром Өкпе ісігі, асқазан- ішек жолдарының қатерлі ісіктері, дерматите

Вирустар Бактериялар Қарапайымдылар мен гельменттер

Патологиялық жағдайы (аурулары) Токсикалық фактор Клиникалық көрінісі «Минамата» ауруы « Итай-итай» ауруы « Юшо» ауруы Сынап қосылыстары Кадмий қосылыстары Полихлорлы бифенилдер Жүйке-салдық бұзылыстар, сал болу, көз көруінің нашарлауы, кейде өлімге әкелуі мүмкін. Апатия, бүйректің зақымдануы, сүйектің жұмсаруы, кейде өлімге әкеледі. «Кадмий ауруы» - гипертония, жүректің ишемиялық ауруы, бүйрек жеткіліксіздігі Тері түсінің өзгеруі, ішкі ағзалардың (бауры, бүйрек, көк бауры) ауры түрде зақымдануы,қатерлі ісіктердің дамуы.

Ағзаның экогенетикалық жауап кайтару реакциясы сырқы орта факторларының түріне және әсер ету дәрежесіне байланысты болады. Экогенетикалық ауруларға себеп болатын факторлардың негізгілері мыналар: Атмосфераның ластануы – ірі қалалардағы зауыт, фабрикалардан, автокөліктерден бөлінетін улы гайдар түрлі химиялық қосылыстар, шаң -тозаңға байланысты.Биологиялық агенттерге cезімталдық – иммунитеттің болуы тұқым қуалайтын қасиет екені белгілі.Әр адама иммунитеттің көріну дәрежесі әртүрлі,сол сияқты вакциналардың бірдей доза сына сезімталдық та түрліше болады.

Физикалық факторлармен ластану – Ультракүлгін сәулесіне жоғарғы сезімтадыққа байланысты адама Пигменттік ксеродерма ауруының дамуы. Бұл аурудың сирек кездесетін гені жыныстық Ххромосомасымен тіркес тұқым қуалап ұрпақтарына беріледі. Күн сәулесінің әсерінен алдымен теріде күйіктер панда болып жараға айналады,соңынан ол жердь қатерлі ісіктің жаңа түзілістері көрінеді. Пигменттік ксеродерма кезінде ДНҚ құрлысының репарациялық жүйесі бұзылады. Өйткені ДНҚ репарация сын қамтамасыз ететін ферменттерге жеуапты бірнеше ген мутацияға ұшырайды.

КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомба лары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысында адамарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астаны жасай баста ты жылдар аралығында Семей полигоны нда ауада және жер бетінде 200 дей ядролық жарылыс жасалып, жер астында әрқилы қуатты 343 сынақ жүргізілгені мәлім балды.

Арал теңізінің табуны соңғы 40 жил данса уақыттың ішінде 2003 жылдан бастап алғаш рет қайырлануын тоқтатты. Арал - ағынды сумы жоқ тұңғыйық көл болып сана лады. Оған келіп құйылған су ешқашан басқа бір көздер арқылы сыртқа ағып кетпейді. Ал айдынның бетінен бу болып ұшқан судың орнын Әмудария мен Сырдариядан құйылған ағын әрдайым толықтырып тұрған.

Бұл маңдағы адамардың ең ауры ауруларға: қатерлі ісік, инфекциялық іш ауруларына, бауры ауруларына, сарысу, бүйрекке тасс байлану, туберкулез, балалардың әр түрлі патологиялық ақаулықтармен тулы, өкпе, тыныс жолдарының қабынулары т.б.

Қарағанды облысы – Қазақстандағы экологиялық жағынан ең ластанған, өнеркәсіптік өндіріс орындары көп шоғырланған ірі өнеркәсіп орталығы.

Семей ядролық полигонының қоршаған ортаға тигізген зардаптары

1949 жылдан 1963 жылға дейін жер бетінде жасалған сынақтардың зардабы әсіресе мол болғаны рас. Бұл аймақтағы аурулардың есеп-қисабы 1990 жылға дейін мұқият жасырылып келді. Облыста онкологиялық, жүрек- қан тамыр, жүйке және психикалық аурулар саны күрт өсті. Азап шегіп, өлім құшқан адамар қаншама. Отбасыларында кемтар балалар көбейді. Бұның өзі қазақ ұлтының келешегіне төнген зорь қауіп болатын 1980 жылдардың аяғына қарай халықтың төзімі таусылып, шегіне жеткен еді.

Қоршағaн органың ластануының адам денсаулығына әсері

Кейбір тұқым қуалайтын аурулар

Қоршағaн органың ластануынан генетикалық зардаптар

Адамдарда кездесетін кейбір патологиялық аурулардың таралуына, экологиялық факторлар тобының әсеріне бақылау жүргізгенде бірқатар мәселелер нақтыланған. Мысалы, жүйке, қан айналыс жүйесінің, асқорыту мүшелерінің патология сына ішетін су сапасының төмендігі, атмосфераның ауры металдар мен мұнай өнімдері бушмен ластануы едәуір әсер ететіні анықталды. Олай бокса, халықтың денсаулығына экологиялық қауіп- қатерді азайту үшін қоршаған органы тазарту бағытындағы нақты істерге шындап кірісу қажет.

Стамбеков С.Ж., Петухов В.Л. Молекулалық биология. Оқулық/ҚР. Новосибирск: Семей МУ, –216 бет. Әбилаев С.А. Молекулалық биология және генетика. Шымкент.2008, 424 б Мушкамбаров Н.Н.Кузнецов С.Н.Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003,544 с. Интернет беттерінен Google/ru Yandex/kz