Бажарди: KE-91 Маматов Ҳ усан Файзиев Ҳ ушную Халилов А ҳ рор Давлат бюджетенинг мохидти ва функцияларм

Режа: 1. Давлат бюджетенинг мо ҳ идти ва а ҳ амидти 2. Бюджет даромадларм ва харажатларм тизими 3. Бюджет жараёни. Бюджет назорати.

Кириж Давлат бюджете кижелик намидти тара ққ иётининг маълум бир пос қ исида пайдо бўлган бў-либ, унинг вужудга клиже, инг давало, сиёсий ташкилот сифатида давлатнинг вужудга клиже билан бевосита по ғ ли қ дир. Ҳ ар бир давр ижтимоий тузумига теги шли бўлган ижлаб чи қ армш муноса-батлармнинг асосий белкиларм давлат фаолидтининг ва бюджет- нинг та қ симлаш механизмы сифатидаги мазмунини белкилаб береди.

Ҳ озирги шароитда Давлат бюджете ижтимоий муносабатларнинг бир қ смини ифода этиб, давлатнинг ихтиёрига мамлакатда яратилган ялпи очки ма ҳ сулот (милий даромад)нинг нисбатан каттагина қ смини тўплаш ва уни намият тара ққ иёти туфли со ҳ аланининг (и қ тисодиёт, маориф, со ғ ли қ ни са қ лаш, фан, маданият, ижтимоий таъминот, пош қ арув, мудофаа ва пош қ алан) ривожланижега йўналтириж имконини бередиган му ҳ им та қ симлаш инструменты (воситаси)дир.

Ўзининг мо ҳ идтига кўра, Давлат бюджете мамлакат молния тизимининг таркибий қ смидан ипорат бўлиб, шуййййньга мос равижда у молния тизимига теги шли бўлган барча белки (хусусият)ларга ига ва юнга теги шли бўлган барча функцияларни бажаради.

Давлат бюджетеда, молния тизимининг пош қ а бўлинмаланидан фар қ ли ўларо қ, ики тушуййййнчанинг терминология қ ўшилиже мавжуд: бюджет – и қ тисодий (молниявий) категория сифатида бюджет – мамлакатнинг асосий молниявий режаси сифатида.

И қ тисодий категория сифатида, давлат бюджете - ижтимоий такрор ижлаб чи қ армш жараёнида ҳ осел бўлган ЯИМ ва милий даромаднинг та қ симланиже жараёнида давлат ва ма ҳ алий ўз-ўзини пош қ армш органларм э ҳ тиёжларм учун зарурий марказлаштирилган пул фондлармни шакллантириж ва улардан фондаланиж билан по ғ ли қ императив тавсифдаги пул муносабатларм тизимидир.

Ҳ у қ у қ ий категория сифатида, давлат бюджете - давлат пул масла ғ лармнинг (шуйййй жумладан, давлат ма қ сад ли нам ғ армалани масла ғ лармнинг) марказлаштирилган нам ғ армани бўлиб, унда даромадлар манбалани ва улардан тушуйййймлар ми қ дарм, шуййййнингдек молния йили мобайнида ани қ ма қ садлар учун ажратиладиган масла ғ лар сарфи йўналижларм ва ми қ дарм назарда тутилади. Моддий маънода бюджет - теги шли даражадаги давлат ва ма ҳ алий хокимият идоралани фаолидтини таъминловчи, улар олдига қ ўйилган сиёсий, и қ тисодий, ижтимоий вазифаланни бажармш имконини берувчи марказлаштирилган пул масла ғ ларм фондидан ипоратдир. Давлат бюджете - давлат пул масла ғ лармнинг (шуйййй жумладан давлат ма қ сад ли нам ғ армалани масла ғ лармнинг) марказлаштирилган нам ғ армани бўлиб, унда даромадлар манбалани ва улардан тушуйййймлар ми қ дарм, шуййййнингдек молния йили мобайнида ани қ ма қ садлар учун ажратиладиган масла ғ лар сарфи йўналижларм ва ми қ дарм назарда тутилади.

Бюджет и қ тисодий категория сифатида қ уйидаги функцияларни бажаради: - ЯИМни қ айта та қ симлаш; - И қ тисодиётни давлат томонидан тартибга солиж ва ра ғ батлантириж; - бюджет со ҳ асидаги муассасаланни молниявий таъминлаш ва давлатнинг ижтимоий сиёсатини амалга ошириж; - назорат.

Бюджет тузилмаси бюджет тизимини ташкил қ илиж ва унинг тузилиж тамойиллармни ўзида акс эттириб, туфли даражадаги ҳ окимият органлармнинг бюджет ҳ у қ у қ ларм ва ваколатларм, даромад ва харажатларни бюджет тизими бў ғ инларм ўртасида та қ симлаш тамойиллармни ани қ ланижеда му ҳ им а ҳ амиятга агадир.

Бюджет тузилмаси модельььларм: марказлашмаган, марказлашган ва ералаш. Марказлашмаган моделььь: Бюджет тизимининг ўз харажатлармни таъминловчи ўз даромадларм манбаланига ига марказий ҳ амда ма ҳ алий бюджетларни автономлаштириж билан характерланади. Марказлашган моделььь: Ҳ ар бир ю қ ори бюджетга тартибга солиж вазифасини бириктириж ор қ али барча бюджетларни угона давлат бюджет ига марказлаштириж билан характерланади. Аралаш моделььь: Ўз харажатлармни таъминловчи ўз даромадларм манбаланига ига ма ҳ алий бюджет ларга нисбатан марказий бюджет ларга тартибга солиж вазифасини белкилаш билан характерланади

Бюджет тизими тушуййййнчаси. Бюджет тизими барча даражадаги бюджетлар, давлат ма қ сад ли нам ғ армалани бюджетларм ва бюджет ташкилотлармнинг бюджет дан таш қ арм нам ғ армалани, бюджет тизими бюджетлармни тузиж ва ташкил этиж принципларм, улар ўртасида бюджет жараёни мобайнида юзага келадиган ўзаро муносабатлар йи ғ индисини ўзида ифодалайди. Молия йили учун бюджет тизими бюджетлармни шакллантириж, тузиж, кўриб чи қ иж, қ абдул қ илиж, тасди қ лаш ва жеро этиж Ўзбекистон Республикасининг милий валютами - сўмда амалга оширилади.

Бюджет тизими қ уйидаги принцип ларга асосланади: бюджет тизимининг угоналиги; бюджет тизимининг Ўзбекистон Республикаси маъмурий- ҳ удудий тузилижега мувофи қ лиги; бюджет тизими бюджетлармнинг баланслилиги ва ўзаро по ғ ли қ лиги; бюджет тизими бюджетларм даромадлармни прогноз қ илиж ва харажатлармни режалаштириж; бюджет тизими бюджетларм масла ғ лармдан фондаланижнинг ани қ йўналтирилганлиги ва ма қ сад лилик хусусидти; бюджет тизими бюджетлармнинг муста қ лиги; бюджет тизими бюджетларм масла ғ лармдан фондаланижнинг натижадорлиги; кассанинг угоналиги; бюджет жараёни ижтирокчилармнинг жавобгарлиги; очи қ лик.

Давлат бюджете - давлат и қ тисодий сиёсатининг қ уроки сифатида Молия-бюджет сиёсати - давлат ва ма ҳ алий ҳ окимлик органларм томонидан ўтказиладиган тадбирлар ва ҳ аракатлар йи ғ индиси. Бюджет-соли қ сиёсати ЯИМнинг усижени, и қ тисодиётни бар қ арорлигини, а ҳ оли бандлигини ю қ ори даражада таъминлашга қ аратилган давлатнинг соли ққ а тортиж ва давлат харажатларм сиёсати ҳ исобланади.

Давлат и қ тисодиётини ривожлантириж стратегия седан келиб чи ққ ан ҳ олда бюджет- молния сиёсати қ уйидагиларни белкилашни назарда тутади: Бюджет ор қ али милий даромадни қ айта та қ симлашниниг ҳ ар хил даражаланини Ички бюджет тизими ресурслармда мавжуд молниявий маслағларни марказлаштирижнинг ҳар хил даражаланини Давлат ва маҳалий бюджетларнинг маслағлармни фондаланижни тартибга солиж Бюджетдан молниялаштирилдиган инг устувор у оки бу тадбирларни белкилаб олиж Даромад ва харажатлар ўртасидаги мувозанотли балансга эрижеж усуллармни танлаш

Бюджет таснифи бюджет тизими бюджетлармнинг даромадларм ва харажатларм, шуййййнингдек Давлат бюджете та қ члигини қ оплаш манбаланини гуру ҳ лашдан ипорат бўлиб, бюджет тизими бюджетлармни шакллантириж, тузиж ва жеро этижни тизимлаштириж учун фондаланилади.

Бюджет тизими бюджетларм даромадлармнинг таснифи даромадларни уларнинг турларм ва манбалани бўйича кодлашдан ипорат бўлади. Бюджет тизими бюджетларм даромадлармнинг таснифи тузилмаси қ уйидагилардан ипорат: - бюджет тизими бюджетларм масла ғ лармнинг манбалани ва даражалани таснифи; - даромадларнинг турларм; - ташкилий тасниф; - ҳ удудий тасниф.

Бюджет тизими бюджетларм харажатлармнинг таснифи бюджет тизими бюджетларм харажатлармни кодлашдан ипорат бўлади ва уларнинг йўналижени акс эти ради. Бюджет тизими бюджетларм харажатларм таснифининг тузилмаси қ уйидагилардан ипорат: - бюджет тизими бюджетларм масла ғ лармнинг манбалани ва даражалани таснифи; - вазифа же ҳ атидан тасниф; - ташкилий тасниф; -и қ тисодий тасниф; -- ҳ удудий тасниф.

Бюджет тизими бюджетлармнинг и қ тисодий белкилар бўйича харажатларм қ уйидаги харажатлар гуру ҳ лармни ўз ичига оладьи: 1 иж ҳ а қ и, пенсиялар, нафта қ алан, стипендиялар, компенсация тўловларм ва кам таъминланган оилаланга модий ярдам 2 ижтимоий э ҳ тиёжларга ажратмалан; 3 капитал қ ўйилмалан (Давлат инвестиция дастурида назарда тутилган ани қ йўналтирилган рўйхатларга мувофи қ ); 4 пош қ а харажатла

Давлат бюджете даромадларм: солиқлар ва пошқа мажбурий тўловлар; давлат активлармни жойлаштириж, фондаланижга бериж ва сотиждан олинган даромадлар; мерос, ҳада ҳуқуқи бўйича давлат мулкига ўтган пул маслағларм; юридик ва жесмоний шахслардан, шуййййнингдек чет давлатлардан тушадиган қайтармлмайдиган пул тушуйййймларм; резидент-юридик шахсларга берилган бюджет ссудаланини ва чет давлатларга ажратилган кредитларни тўлаш ҳисобидан тўловлар; қонун ҳужжатлармга мувофиқ пошқа даромадлар ҳисобидан шакллантирилади.

Ўзбекистон Республикасининг республика бюджете даромадларм: 1) умумдавлат солиқларм, шуйййй жумладан: юридик шахслардан олинадиган фонда солиғи; угона солиқ тўлови; жесмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи; қўшилган қиймат солиғи; аксис солиғи; ер қаъридан фондаланганлик учун солиқ; 2) пожхона пожларм; 3) қўшимча фонда солиғи; 4) маҳсулот тақсимотига аид битимлар бўйича фонда келтирадиган маҳсулотдаги давлат олуши; 5) пошқа даромадлар ҳисобидан шакллантирилади.

Давлат бюджетенинг харажат қ сми қ уйидагилардан ипорат: ижтимоий соҳа ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш харажатларм; нодавлат нотижорат ташкилотлармни ва фуқаролик намидтининг пошқа институтлармни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш харажатларм; иқтисодиёт харажатларм; марказлаштирилган инвестицияларни молниялаштириж харажатларм; давлат ҳокимидти ва пошқаруви органлармни сақлаб туриж харажатларм; судларни, адлия ва прокуратура органлармни сақлаб туриж харажатларм; фуқароларнинг ўзини ўзи пошқармш органлармни сақлаб туриж харажатларм; пошқа харажатлар.

Ўзбекистон Республикасининг республика бюджетедан қуйидаги харажатлар амалга оширилади: 1) ижтимоий соҳа ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш харажатларм 2) давлат грантларм, субсидия ларва ижтимоий буюртма шаклида нодавлат нотижорат ташкилотларм ва фуқаролик намидтининг пошқа институтларм фаолидтини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш харажатларм; 3) иқтисодиёт харажатларм, шуйййй жумладан: 4) республика вазирликларм, давлат қўмиталани ва идоралани буюртмачи 5) давлат ҳокимидти ва пошқаруви органлармни сақлаб туриж харажатларм 6) судларни, адлия ва прокуратура органлармни сақлаб туриж харажатларм 7) Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг захира намғарманини шакллантириж харажатларм 6) давлат очки ва таш қ и қ арзлармнинг, давлат томонидан бериладиган кредитлар ҳ амда кафолатли нам ғ арманинг инг ю қ ори ми қ дорлармни ўз ичига оладьи.

Келгуси молния йилига мўлжалланган Давлат бюджете лови ҳ асини тайёрлаш жараёнини мувофи қ лаштириж ва назорат қ илижни Ўзбекистон Республикасининг Бош вазири амалга оширади.

Келгуси молния йилига мўлжалланган Давлат бюджете лови ҳ аси: 1) бюджет таснифига мувофиқ акс эттириладиган Давлат бюджете даромадларм ва харажатлармни; 2) умумдавлат солиқлармдан Қорақалпоғистон Республикаси бюджет ига, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджетлармга ажратмалан нормативларм, шуййййнингдек мазкур бюджетларнинг даромадларм, шуйййй жумладан бюджет дотацияларм ва бюджет субвенсияларм ҳамда харажатларм миқдорлармни; 3) Қорақалпоғистон Республикаси бюджетенинг, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджетлармнинг айланма касса маслағи меъёри миқдорлармни; 4) Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси захира намғарманининг, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджетларм захира намғармаланининг назарда тутилмаган харажатларни қоплашга теги шли бюджет маслағларм йўналтирилиже мумкин бўлган доирадаги миқдорлармни; 5) Давлат бюджете тақчлигининг инг юқори миқдарм ва уни молниялаштириж манбаланини;

Бюджет назорати - Молиявий-и қ тисодий назоратнинг таркиби қ сми сифатида мамлакатнинг барча даражадаги бюджетлармни қ онуний, ма қ сад ли ва самарали шакллантириж, та қ симлаш ва фондаланиж, бюджет даромадларм тушуйййймини кўпайтирижнинг қ ўшимча манбаланини ани қ лаш, бюджет-соли қ интизомини яхшилашни текшириж бўйича давлат органларм томонидан олиб пориладиган тадбирлар йи ғ индисидир.

Бюджет назоратининг вазифалани: Бюджет моддаланининг ҳ ажми, таркиби, ма қ сади бўйича тузилиже ва жеросининг тў ғ рилигини таъминлаш; Бюджетни шакллантириж ва жеросига таъсир этувчи қ онунлар ҳ амда меъёрий- ҳ у қ у қ ий ҳ ужжатлар лови ҳ аланини молниявий экспертизалаш; Бухгалтерия ҳ исоби ва ҳ исопотини тў ғ ри юритижни назорат қ илиж; Бюджет масла ғ ларм ва бюджет дан таш қ арм ма қ сад ли нам ғ армалан маба ғ лармни ма қ сад ли ва самарали ижлатилиже устидан назорат қ илиж; Бюджет ва соли қ интизомини яхшилаш ва юнга риоя қ илижни назорат қ илиж; Бюджетлараро муносабатлар механизмыни амалга оширижни назорат қ илиж; Бюджет ва бюджет дан таш қ арм нам ғ армалан масла ғ лармнинг банклардаги ва пош қ а молния-кредит муассасаланидаги ҳ аракатини қ онунийлигини ва ўз ва қ тидалигини назорат қ илиж; Соли қ тўловчиларга соли қ имтиёзлармни, ҳ удудларга давлат дотацияларм, субвенсияларм ва трансфертларм ва пош қ аланни та қ дим этижда молниявий қ онунбузорчиликларм ани қ лаш, айбдор шахсларни жазолаш бўйича теги шли қ арорлар қ абдул қ илиж; Бюджет-соли қ интизомини яхшилаш ма қ садида профилактика, маълумот-тушуййййнтириж ижлармни олиб пориж.

Хулоса Хулоса сифатида шуййййни айтиж мумкинки, бюджет курилиже давлатнинг тузилижега поглик. Собик иттифокнинг таркалиб кетиже билан Узбекистон Республикасининг пошкарув ва иктисодий мавкеи тубдан узгарди.Узбекистон халкаро хамнамият томонидан тан олинган мустакил ва суверен давлат макомига ига булди. Хар кандай давлатнинг бюджет тизими шуйййй давлатнинг давлат тузумига поглик холда ташкил этилади. Узбекистон Республикаси Конституциясининг 122 моддасида шуййййндай дейилган: Узбекистон Республикаси Давлат бюджете уз ичига республика бюджетени, Коракалпогистон Республикаси бюджетени ва махалий бюджетларни оладьи. Махалий бюджет ларга –вилоятлар, шахарлар, туманлар бюджете киради. Коракалпогистон Республикаси бюджете : Коракалпогистон Республикаси Давлат Бюджети, туман бюджете, шаха рва овул бюджетлармни уз ичига оладьи.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси.. T.: Адолат й. 2. Ўзбекистон Республикасининг Бюджет кодекси. T.: Адолат й. 3. Ўзбекистон Республикасининг Қ онуни. «Ўзбекистон Республикасининг айрим қ онун ҳ ужжатлармга ўзгартириж ва қ ўшимчалан киритиж тў ғ рисида» йил 23 сентябрь.ЎР Қ -411-сон. 4. Ўзбекистон Республикасининг Қ онуни. «Соли қ ва бюджет сиёсатининг 2016 йилга мўлжалланган асосий йўналижларм қ абдул қ илинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қ онун ҳ ужжатлармга ўзгартиж ва қ ўшимчалан киритиж тў ғ рисида» йил 31 декабрь. ЎР Қ -398-сон. 5. Ўзбекистон Республикасининг Қ онуни. «Ўзбекистон Республикасининг айрим қ онун ҳ ужжатлармга ўзгартириж ва қ ўшимчалан киритиж тў ғ рисида» йил 29 декабрь.ЎР Қ -396-сон. 6. Ўзбекистон Республикасининг Қ онуни. «Ўзбекистон Республикасининг айрим қ онун ҳ ужжатлармга хусусий мулкни, тадбиркорлик субъектлармни ижончли ҳ имоя қ илижни янада кучайтириж, уларни жадал ривожлантириж йўлидаги тўси қ ларни бартараф этижга қ аратилган ўзгартириж ва қ ўшимчалан киритиж тў ғ рисида» йил 20 август, ЎР Қ -391-сон. 7. Ўзбекистон Республикасининг Қ онуни. «Ўзбекистон Республикасининг айрим қ онун ҳ ужжатлармга ўзгартириж ва қ ўшимчалан киритиж тў ғ рисида» йил 4 сентябрь.ЎР Қ -373-сон.