Жоспар Ч.Дарвиннің өмірбаяны. Ч. Дарвиннің эволюциялық теориясы. Эволюция теорияларының негізгі қағидалары.

Чарлз Дарвин- эволюцияның негізін қалаушы жилы 12 февральда Шрюсбериде дүниеге келді. Атасы Эразм Дарвин атақты ғалым, дәрігер және ақын болған адам. Оның қаламынан Табиғат храмы аты тамаша поэма шыққан. Дарвиннің әкесі де дәрігер жилы Чарльз Шрюзберидегі мектепке барады, бұл классикалық мектеп бокса да, одна мен ештеңе үйренгенім жоқ деп жазады.

1826 жилы октябрь дело Эдинбург университетінің дәрігерлік факультетіне түседі. Екі жилдан кейін әкесінің ұйғаруымен Кембридж унивеситетінің дін хадистері факультетіне ауысады. Бірақ, Дарвинді діни ілім емс жаратылыс тарихы жайындағы әр түрлі кітаптар қызықтырды. Оның жаратылыс зерттеушілік ықыласының осы кезде қалыптасуы басталлоды. Бұл жөнінде университет профессорларынан жас ғылымға ерекше ықпал еткен ботаник Дж Генслоу мен геолог А Сджевик болатын. Осылардың басшылығы мен Дарвин табиғат жағдайында геологияны зерттеп экскурсияларға шығады. Гумбольдтің жас күнделігін оқуы оны саяхаттарға әуестендіреді.

1831 жилы Дарвин университетті бітіреді сол жилы профессор Генслаудың ұсынысымен Бигль (Исшіл ит) кемсіне натуралист есебінде қабылданып жер шарын айналу саяхатына аттанады. Дарвин Бигл кемсімен 1831 жилы 27 декабрь де Девонпорттан сапарға шығады.

Экспедицияның негізгі міндеті толық теңіз карталарын жасау үшін Оңтүстік Американың шығыс және батыс жағалауларын және соған таяу аралдарды картаға түсіру болатын. Бұдан басқа Бигль экспедициясының алтына қойылған екінші міндет- Жер шеңберіне хронометрлік өлшеулер жасау еді. Осыған байланысты жер шарын айналып шығу саяхаты жасалды.

Экспедиция Чили, Галапагос, Таити аралдарынан Жаңа Зеландия, Тасмания мен Оңтүстік Америкадан өтті. Галапагос аралдарында сол жерлердің флорасы мен фаунасының материктікіне ұқсастығы Дарвиннің назарынаударды.

Одан соң ол Т. Мальтустың шығармаларын зерттеген. Дарвин сол шығармалардағы ойларды тірі табиғатқа пайдаланды. Оның тұжырымы бойынша жануарлардың жоғары репрадуктифтік потенциалы на қарамастан табиғи популяциялардың саны тұрақтыболады. Түрлердің өзара бәсекелестік, күрескешыдамды, бейімделгіш түрғана көп ұрпақ қалдыра аллоды жилы тура сендай тұжырымға А.Р.Уоллес те келді. Бұны Ч.Лейльдің жұмыстары дәлелді. Ол прогрессивті өзгерістердің полеонтологиялық материалдарда болатынын көрсетті. Дарвин мен Уоллес Лондхондағы Линнеевтік отырысқа доклад пен шықты. Ал 1859 жилы Дарвин өзінің негізгі шығармасын - « Табиғи сұрыпталу арқылы өмірдің пайда болуы » жарыққа шығарады.

Ч. Дарвин органикалық дүниенің тарихи дамуы эволюцияның 3 факторы на байланысты екендігін анықтады, олар: тұқым қуалайтын өзгергіштік, тіршілік үшін күрес табиғи сұрыпталу.

Тұқым қуалайтын өзгергіштік Тұқым қуалаушылық организмнің өзгергіштік қабілеті сияқты, барлық организмдерге тән ортақ қасиет. Бұл ата тегінің белгілері, ұрпақтан- ұрпаққа берілу және сақталу қасиеті болып табылады. Тұқым қуалаушылық жынысты және вегетативтік көбеюде болады.

Дарвин организмнің әр түрлі орган дары мен оргхондар систематикасында болатын өзгерістердің өзара байланыстылығын көрсеткен өте маңызды бірқатар заңдылықтарды ашты. Осындай заңды өзара байланысқа жататындар: 1.Коррелиятивтік немсе арақатынастық өзгергіштік дегеніміз –белгілі органның өзгеруімен байланысты басқа оргхондардың өзгеруі. Мысалы, шалшық су құстарының көбінде ұзын мойын мен ұзын сирақ арасында корреляция бар екендігін көреміз, яғни ұзын мойынды түрлердің аяқтары да ұзын болып келеді. 2.Компенсациялық өзгергіштіктің мәнісі бір оргхондардың және олардың функцияларының дамуы басқа бір оргхондарды тежеп, олардың жетілмей қал- сына және редукциялансына себеп болады. Мысалы бір сортқа жататын қырыққабат әрі май жапырақты әрі көп тұқымды бола алмайды. Сиырды өте семірту мен қатар сүтті май беретіндей этуге жеткізу қиын.

Ақ тырна Қырыққабат

Ч. Дарвин табиғи сұрыпталу принципін сипаттауда оның негізгі екі алғышартын этап көрсеткен. Ч. Дарвин табиғи сұрыпталу принципін сипаттауда оның негізгі екі алғышартын этап көрсеткен. Олар: біріншіден, барлық тірі ағзаларға тән қасиет – дараллодың тұқым қуалайтын гетерогендігі, Олар: біріншіден, барлық тірі ағзаларға тән қасиет – дараллодың тұқым қуалайтын гетерогендігі, екіншіден, көбею қарқындылығының жоғары болуы. екіншіден, көбею қарқындылығының жоғары болуы. Табиғи сұрыпталу

Табиғи сұрыпталу – эволюцияның қозғаушы және бағыттаушы күші Ч. Дарвин

Барлық популяция лорда дарала бір-бірінен тұқым қуалау ерекшеліктерімен ажыратылыны белгілі. Ол ерекшеліктер мутациялық өзгерістердің пайда болуымен және генотипе гендердің жаңа үйлесімдер түзілуімен түсіндіріледі. Осы себептерге байланысты популяция даралаында тұқым қуалайтын гетерогендік қасиет қалыптасады. Бұл қасиет табиғи сұрыпталудың ең алғашқы аса маңызды алғышарттары болып табылады.

Табиғи сұрыпталудың келесі алғышарттары ағзалар қарқындылығының өте жоғары болуы, соған байланысты түр ішіндегі дара санының шамадан тыс артық болуы. Жоғарыда айтылғандай кез келген ағза жұбы өте көп ұрпақ қалдыруға қабілетті келеді. Мысалы, бір аналық майшабақ жил сайын 40 мыңға жуық уылдырық шашка, бекіре балығы – 2 млн, жасыл бақа – 10 мыңға жуық уылдырық шарады. Торғайдың бір жұбының ұрпағы 10 жилдың ішінде 200 млрд-қа жетеді. Балдырлардың кейбір түрлері 24,5 тәулік ішінде жер бетін 16 км қалыңдықпен жабатын, ұрпақ бере аллоды.

Тіршілік үшін күрес дараллодың айналада орта жағдайларымен, яғни оның абиотикалық және биотикалық жағдайларымен қарым-қатынасы болып табылады. Тіршілік үшін күрес

Дарвин тіршілік үшін күрестің 3 форма сын көрсеткен түр ішіліктүр аралық бейорганикалық табиғатың қолайсыз жағдайларымен тіршілік үшін күрес.

Тіршілік үшін күрес бір популяциядағы дарала арасында жүреді. Оларға біркелкі қорек затраты, жалпы микен эту ортасы және басқа да тіршілік жағдайлары (су, жарық, қорек, жилу) қажет болғандықтан, популяция даралаы бір-бірімен жарысып қана қоймай, шиеленісе түседі.

Мысалы, әр түрлі жастағы қарағай арасындағы жарық үшін күрес; бір түрге жататын құстар арасындағы ұя салатын жер үшін бәсеке; Жыртқыштардың бір-бірімен жемтігі үшін қақтығысы, т.б. Мысалы, әр түрлі жастағы қарағай арасындағы жарық үшін күрес; бір түрге жататын құстар арасындағы ұя салатын жер үшін бәсеке; Жыртқыштардың бір-бірімен жемтігі үшін қақтығысы, т.б.

Популяциядағы дарала санының шамадан тыс артып кэтуі қорек үшін күресті одна әрі шиеленістіре түседі. Мұндай жағдайда кейбір балықтар бақаның итшабақтарымен қоректенсе, шағалалар өз балапандарын жеп қояды, ал сарышымшық балапандарын ұясына тап тастайды. Шағала балапандарымен

Табиғатта көбінесе дараллоды шығынға ұшыратып, популяция сан мөлшерін кемітетін індет болып тұрады. Көптеген жануарлар тіршілігінде өз популяциясындағы дарала арасында қақтығысты болдырмауға жәрдемдесетін бірқатар бейімділіктер де болады. Мысалы, аю, құндыз, қасқыр өздерінің азықтық үлескілерінің шекарасын белгілеп қояды, ал басқа жануарлар басқаның үлескісінің шекарасын бұзбауға тырысады.

Тіршілік үшін күрестегі тағы бір қызық жағдай – популяция жануарларының топ, үйір құрып тіршілік этуі (бұғы, маймыл, жилқы) немсе ынтымақтасып өз ұрпақтарына қамқорлық жасауы (қоян, пингвин, арала, т.б.).

Тіршілік үшін түраралық күрес әр түрге жататын дарала арасында байқаллоды. Егер бір туысқа жататын түрлер ұқсас экологиялық жағдайда тіршілік ететін бокса, хонда түр аралық күрес аса шиеленіскен күйінде жүреді. Мысалы, егістіктерде арамшөптер қаптап шығып, ылғал мен қоректік заттарды мол пайдаланғандықтан мәдени өсімдіктердің өсуі баяулайды.

Бір түрдің даралаы екінші түр даралаын біржақты пайдаланып, тіпті жойып жібереді. Мысалы, жыртқыштар мен шөпқоректі жануарлар, балықтар мен планктон арасындағы тіршілік үшін күрес. Балықтар мен планктон арасындағы тіршілік үшін күрес

Бір түрдің даралаының өздеріне зиянын да пайдасын да тигізбей екінші түр даралаының тіршілігіне жағдай туғызады. Мысалы, қой мен ірі қара түрлі өсімдік тұқымдары мен жемістерін жүніне жабыстырып жан-жаққа таратады.

Әр түрге жататын дараллодың бір-біріне өзара жағдай туғыза отырып тіршілік этуі. Оған бунақденелілер мен құстардың гүлдерді тозаңдандыруы, астық тұқымдас өсімдіктер мен бұршақ тұқымдастарының немсе қына өсімдігіндегі саңырауқұлақтар мен балдырлардың селбесіп тіршілік этуі, ормандағы әр түрлі белдеудегі өсімдіктердің бірлесіп өсуі мысал бола аллоды.

Тіршілік үшін бейорганикалық табиғатың қолайсыз жағдайларымен күрес, әсіресе ылғалы мол немс ауа райы құрғақ аудандарда, сол сияқты базы ыстық немсе қысы аса суық жерлерде айқын көрінеді. Эволюция барысында түрлі қолайсыз жағдайларда тіршілік етіп, өз ұрпақтарын қалдыруға мүмкіндік беретін алуан түрлі бейімділік белгілер қалыптасады. Мысалы, аңызақ желді арал өсімдіктері жер бетіне төселіп өседі, ал бунақденелілер күшті жетілген қанаты немсе қанатсыз болып келеді.

Табиғи сұрыпталу – Табиғи сұрыпталу – эволюциялық әрекеттің ең негізгі бағыттаушы жағдайы. Табиғи сұрыпталуға қажетті материал жеке ағзалардағы тұқым қуалайтын өзгерістер. Ол өзгерістердің кейбіреулері ағза үшін пайдалы, ал екіншілері үшін зиянды болуы да мүмкін. Табиғи сұрыпталу әрекетіндегі түбегейлі мәселе дараллодың тірі қалуы және олардың әр түрлі жолдармен көбеюге қабілетті лігі болып есептеледі.

Бұл екі әрекеттегі ұқсастық монада: 1.Мутациялық және комбинациялық өзгергіштің нәтижесінде екеуі де жаңа тұқым қуалайтын материал мен қамтамасыз етіледі. 2.Қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыпталу жаңа органикалық формаларды дүниеге келтіреді. Қолдан сұрыптаудың нәтижесінде жаңа іріктеме, тұқым және штамм алынады, ал табиғи сұрыпталудың нәтижесінде жаңа түрлер түзіледі. Қолдан сұрыпталу мен табиғи сұрыпталу әсерлерін салыстыру