Мазмұны Кіріспе Негізгі б ө лім Вирусты гепатиттерді ң алдын алу ЖИТС ауруы Қ орытынды Пайдаланыл ғ ан ә дебиеттер

Кіріспе Вирусты гепатиттер б ұ л инфекциялы қ ауруларды ң адам ү шін к ө п тарал ғ ан тобы, ол ө з ара ед ә уір ерекшеленеді, т ү рлі вирустармен ша қ ырылады, біра қ осы ауруды ң жалпы сипаты бар, біріншіден адамны ң бауырын за қ ымдайды ж ә не оны ң қ абынуына ә кеп со ғ ады. Б ү гінгі к ү нде вирусты гепатитті ң бірнеше е ң танымал т ү рлерін ерекшелендіреді: A, B, C, D, E. АИТВ адамны ң иммунды қ тапшылы қ вирусы, ХХ ғ асырды ң 80-жылдарыны ң басынан бастап танымал. АИТВ а ғ за ғ а т ү скен кезде бізді ң аурудан ж ә не ж ұқ падан қ ор ғ айтын иммунды қ ж ү йені б ұ зады

Профилактика Біріншілік профилактика Белсенді иммунизация. HBV-вакциналар к ө мегімен ж ү ргізіледі, ү ш реттік енгізу (0-1-6 ай). Иммунизация ғ а жататындар: - HBsAg – негативті т ұ л ғ алар, В жіті гепатитімен нау қ астармен ты ғ ыз қ атынаста ғ ылар; - гемофилиямен нау қ астар; - б ү йрек диализін ж ү ргізетін нау қ астар; - қ айта гемотрансфузия ғ а з ə ру нау қ астар; - а қ ыл есі кем нау қ астарды к ү туші персонал; - т ү рме мекемесіні ң персоналы ж ə не қ амал ғ андар; - зерттеу лабораториясыны ң персоналдары; - медициналы қ персонал (д ə рігерлер, бикелер, студенттер); - жо ғ ары эндемиялы қ зонада шет елдерде ж ұ мыс істейтін т ұ л ғ алар; - наша қ орлар, жез ө кшелер, гомосексуалисттер (атал ғ ан категорияда ғ ыларды толы қ иммунизациялау м ү мкін емес, біра қ ə р ы ңғ айлы жа ғ дайда олар ғ а вакцинация ж ү ргізу); - ұ стап т ұ рушы вакцина дозаларын ə р 5-10 жыл сайын енгізу.

Пассивті иммунизация Екі дозада ғ ы гипериммунды HBV – иммуноглобулин енгізу (500 ХБ б ұ лшы қ етке 1 ай интервалмен). Атал ғ ан иммунизация т ү ріне жататын т ұ л ғ алар: 1. В вирусты гепатитімен за қ ымдан ғ ан нау қ астар ғ а медициналы қ ж ə рдем к ө рсету кезінде тері жабындыларыны ң жара қ атын ал ғ ан, б ұ рын иммунизацияланба ғ ан медициналы қ персонал. Иммуноглобулинді ал ғ аш қ ы 7 к ү нде енгізеді, ə рі қ арай активті иммунизациямен. Егер нау қ ас HBV - негативт болса, активті иммунизация ж ү ргізу қ ажет ж ə не қ айта жара қ ат алуды ң алдын алу ү шін персонал ə рекетін талдау. 2. В гепатитімен жа қ ын қ атынаста ғ ылар. 3. HBV-позитивті анадан туыл ғ андар. Туыл ғ ан уа қ ыттан кейін ал ғ аш қ ы 12 са ғ ат ішінде, денені ң ə р жеріне 200 ХБ иммуноглобулин ж ə не 0,5 мл (10 мкг) рекомбинантты вакцина енгізеді. Вакцинаны ң екінші ж ə не ү шінші дозаларын 1 ж ə не 6 айдан кейін енгізеді.

Профилактикалы қ шаралар: - В вирусты гепатитінде - активті ж ə не пассивті иммунизация; - С, D, E, G гепатиттерінде тиімді болатын иммунизация жо қ. Ә рі қ арай ж ү ргізу, диспансерлеу принциптері: Диспансерлеу емханалы қ терапевтпен, гатроэнтерологпен, инфекционистпен ж ү ргізіледі. Қ абынуды ң белсенділігін биохимиялы қ к ө рсеткіштерді, вирусты репликация маркерлерімен ж ə не ө зге тесттерді аны қ таумен жарты жылда 1 рет тексеру, ал ПВТ ж ү ргізу кезінде – айына 1 рет. Ем курсын ая қ та ғ аннан со ң 6 айдан кейін АЛТ, HCV RNA ж ə не HBV DNA де ң гейін зерттейді. Егер АЛТ де ң гейі қ алыпты болса, HCV RNA ж ə не HBV DNA теріс болса, тиімділікті т ұ ра қ ты о ң деп есептейді. Керісінше жа ғ дайда ə рі қ арай тактиканы нау қ ас ү шін жеке та ң дайды. Бауырды ң вирусты циррозы кезінде ə р 6 ай сайын α- фетопротеинді зерттейді ж ə не УДЗ.

АИТВ адамны ң иммунды қ тапшылы қ вирусы, ХХ ғ асырды ң 80-жылдарыны ң басынан бастап танымал. АИТВ а ғ за ғ а т ү скен кезде бізді ң аурудан ж ә не ж ұқ падан қ ор ғ айтын иммунды қ ж ү йені б ұ зады. Уа қ ыт ө те келе АИТВ-мен ж ұқ палан ғ ан адам жиі ауыратын болады. ЖИТС диагнозы (ж ұқ тырыл ғ ан иммунды қ тапшылы қ синдромы) ж ұқ палан ғ аннан кейін ә детте бірнеше жыл ө ткесін қ ойылады. ЖИТС – адамны ң иммунды қ ж ү йесіні ң б ұ зылуынан пайда болатын ауру. Иммунды қ тапшылы қ ә сері салдарынан бір немесе бірнеше қ ауіпті аурулар дамуы м ү мкін (пневмония, туберкулез, рак ж ә не т.б.), б ұ л аурулармен адам а ғ засы к ү ресе алмайды. АИТВ ЖИТС-ты ң басты себебі болып табылатын індет.

Ашылу тарихы ЖИТС-ны ң этиологиясыны ң н ә тижесінде адамны ң қ ор ғ аныш тапшылы ғ ыны ң қ оздыр ғ ышы 1983 жылы ашылды. ЖИТС туралы е ң ал ғ аш қ ы ғ ылыми ресми баяндама ретінде, гомосексуалист-ер адамдарда кездескен белгілі емес пневмоцистік пневмония ж ә не саркома Капоши туралы 1981 жылы шы ққ ан екі ма қ ала болып табылады жылды ң шілде айында ал ғ аш рет жа ң а ауыру ғ а ЖИТС термині қ олданды жылдан 1984 жыл ғ а дейін ЖИТС- ны ң таралыуыны ң дамуы жынысты қ қ атынас ар қ ылы ж ә не наша қ орлы қ ты ң қ ауыпты екендігі туралы бірнеше ж ұ мыс шы қ ты. Адамны ң қ ор ғ аныш тапшылы ғ ыны ң қ оздыр ғ ышын 1983 жылы бір-бірінен б ө лек екі лаборатория аны қ тады: -Люк Монтанье басшылы ғ ыны ң қ ол астында Францияда Пастер Институтында Роберт Галло басшылы ғ ыны ң қ ол астында А Қ Ш ұ лтты қ рак институтында.

ДД Ұ м ә ліметі бойынша АИВ ж ұқ тыр ғ андарды ң саны 2000 жылдан кейін 4050 миллион ғ а жетуі ы қ тимал. ЖИТС-пен е ң к ө п нау қ астанушылар А Қ Ш-та, Батыс Еуропа елдерінде ( ә сіресе Франция, Германия, Ұ лыбритания, Италия), Орталы қ Африкада, Гаитиде тіркелген. Вирус ТМД мемлекеттерінде, Жапония, Шы ғ ыс Араб елдерінде кездесе бастады. Ә детте ЖИТС-пен қ ала т ұ р ғ ындары жиірек ауырады. О ғ ан ж ө нсіз жынысты қ қ атынас, шектен тыс сексуальды қ еркіндік, жез ө кшелік, гомосексуализм т. б. жайлар себеп болады. К ө пшілік жа ғ дайда ЖИТС-тен сексуалъды қ белсенділігі басылма ғ ан жаста ғ ы ерлер мен ә йелдер зардап шегеді. Бала туу м ү мкіндігі бар ә йелдерді ң арасында ЖИТС тарала бастауына байланысты балаларды ң да осы ауру ғ а шалды ғ уы жиілей т ү сті. Осыдан 34 жыл б ұ рын АИВ ж ұқ тыр ғ андарды ң 7075%-ы еркектер болса, б ү гінде есірткі қ олдану-ыларды ң саны к ү рт к ө бейіп, олар к ө пшілік жа ғ дайда орта қ шприц инелерін пайдаланатын бол ғ анды қ тан, 6 ұ л нау қ ас қ а шалды ққ ан ерлер мен ә йелдерді ң саны те ң есті (50%-дан). М ұ ндай жа ғ дай балалар ғ а ЖИТС ж ұқ тыру қ аупін к ү шейтіп отыр. Қ азіргі та ң да к ө птеген ж ұқ палы аурулар беле ң алып, хал қ ымызды ң денсаулы ғ ына зиянын тигізіп келеді. М ə селен, жас айырмашылы ғ ын тал ғ амай, елімізге қ ауіпті дерт болып жабыс қ ан – СПИД ауруы. ДД ҰАИВА Қ Ш-таФранцияГермания Ұ лыбританияИталияОрталы қ АфрикадаГаитидеТМД мемлекеттеріндеЖапония

Инфекция көзі Вирус ж ұққ ан адам вирус тасымалдаушылар, ЖИТС-пен ауыр ғ ан адамдар инфекция ж ұқ тыру к ө зі болып табылады. Еш қ андай ауру белгілері бай қ алмайтынды қ тан ә сіресе вирус тасымалдаушылар ө те қ ауіпті. Вирус к ө п м ө лшерде қ анда, спермада, қ ынап кілегейінде, емшек с ү тінде болады. К ө з жасында, ж ұ лын с ұ йы ғ ында, сілекейде ө те аз м ө лшерде болуы м ү мкін. Ж ұғ у жолдары. Медицинада д ә лелденуі бойынша, ЖИТС-ті ң қ азіргі кезде негізгі ж ұғ у жолдары мынадай: жынысты қ қ атынас; вирусты ң бірден қ ан ғ а т ү суі ( ә рт ү рлі инъекциялар жаса ғ ан кезде т. б. жа ғ дайларда); анасынан н ә рестеге ж ұғ у ар қ ылы.

Жынысты қ жол негізгі ж ұғ у жолы болып табылады. ЖИТС адамдар ғ а 80% жа ғ дайында осы жолмен, я ғ ни гетеросексуальды қ (еркек- ә йел) ж ә не гомосексуальды қ (еркек-еркек) жынысты қ қ атынас кезінде ж ұғ ады. Е ң қ ауіптісі гомосексуальды қ анальды қ қ атынас, ө йткені партнерлерді ң жыныс м ү шелеріні ң терісі, шырышты қ абатыны ң жара қ аттануы жиі болады. А Қ Ш-та ЖИТС-пен нау қ астан ғ андарды ң 70%-ына ауру осындай жолмен ж ұққ ан. Ж ұқ тыру каупі активті ж ә не пассивті гомосексуалистерде бірдей д ә режеде болады. Қ атерлі топ қ а жез ө кшелер де жатады. Партнерлерді ң жиі ауысуы да ЖИТС ж ұқ тыру м ү мкіндігін к ү шейтеді. ЖИТС-пен нау қ астанушылы қ бел ал ғ ан елдерден келген азаматтармен жынысты қ катынаста болу ә сіресе қ ауіпті. Жынысты қ инфекциясы бар немесе б ұ рын ауыр ғ андармен кездесу, етеккір кезінде жынысты қ катынаста болу, садистік ә деті бар партнермен жа қ ындасу ЖИТС ж ұқ тыру каупін к ү шейте т ү седі.гетеросексуальды қгомосексуальды қ

Вирус адам ғ а қ ан немесе қ ан құ рамынан т ұ ратын препараттар құ й ғ анда да ж ұғ уы м ү мкін. Кейбір аурумен нау қ астан ғ анда, операция жаса ғ анда, ә йел босан ғ анда донор қ анын құ ю ғ а тура келеді. Егер донор ЖИТС-ке тексерілмеген болса, вирус ж ұқ тыру қ аупі ө те жо ғ ары. ЖИТС ж ұғ у м ү мкіндігі бар қ атерлі топ қ а гемофилиямен ауыр ғ андар да жатады. Ө йткені қ ан ұ юы ө те нашар бол ғ анды қ тан, қ ан кетуін то қ тату ү шін олар ғ а жиі-жиі қ ан құ йып отырады. А Қ Ш-та, Еуропада гемофилиямен ауыр ғ андарды ң 4063%- на АИВ қ ан құ ю ар қ ылы ж ұққ аны аны қ тал ғ ан. Біра қ 1985 жылдан бері жо ғ ары дамы ғ ан елдерде, 1987 жылдан бастап ТМД елдерінде донор қ анына қ ата ң ба қ ылау ж ү ргізіле бастады. М ұ ндай т ә ртіп ЖИТС, В гепатит ж ә не бас қ а ж ұқ палы аурулардын ң таралуына жол бермейді. Со ғ ан қ арамастан Қ аза қ станда АИВ-ты ң 20%-ы емдеу- профилактикалы қ мекемелерде ж ұқ тырыл ғ аны тіркелген (ДД Ұ м ә ліметі бойынша м ұ ндай к ө рсеткіш 0,5%- ғ а те ң ). Экономикасы нашар дамы ғ ан елдерде ЖИТС-ті ң қ ан ар қ ылы ж ұғ у қ аупі ә лі де са қ талып отыр.

ЖИТС вирусыны ң ү шінші ж ұғ у жолы анасынан н ә рестеге ж ұғ уы. Ауыр ғ ан немесе АИВ ж үққ ан ә йел-дерден ту ғ ан балаларды ң 4/5-не вирус осындай жолмен ж ұққ аны белгілі болды. Егер де анасы наша қ ор немесе жез ө кше болса н ә рестеге вирус ж ұғ у қ аупі бірнеше есе артады. Вирус н ә рестеге қ алыпты босану кезінде, баланы операция жасап ал ғ анда ж ә не ж ү ктілік кезінде ж ұғ уы м ү мкін. ЖИТС-ті ң н ә рестеге нау қ ас анасыны ң емшек с ү ті ар қ ылы ж ұғ у о қ и ғ алары да белгілі. ЖИТС-ке байланысты м ә селелер баспас ө з беттерінде т ұ ра қ ты т ү рде к ө теріліп отыр ғ анына қ арамастан, б ұ л проблема ғ а зор к өң іл б ө лу қ ажет. АИВ инфекциясымен к ү ресуде ДД Ұ « Ә депсіздік н ә тижесі ң де ө зінді ө лімге апарма!» деген ұ ран ғ а с ү йенеді. Егерде сілекейден, к ө з жасы с ұ йы ғ ынан вирус табылса, оны ң ж ұғ у м ү мкіндігі қ андай деген сауал ғ а келсек, м ұ ндай жолмен ж ұғ у б ү гінгі к ү нге дейін еш жерде кездескен емес. Вирус қ анмен ж ұғ атын бол ғ анды қ тан емделу қ ауіпті емес пе? Б ұ л с ұ ра ққ а да теріс жауап беруге болады. Ө йткені осы уа қ ыт қ а дейін м ұ ндай жолмен ЖИТС ж ұғ у о қ и ғ асы бол ғ ан емес. АИВ-ті ң ша ң мен, ауалы-тамшылы, фекальды- оральды (ауыз қ уысы ар қ ылы) жолмен ж ұқ пайтыны толы қ аны қ тал ғ ан. Я ғ ни адамдар с ү йіскенде, с ө йлескенде, т ү шкіргенде, ж ө телгенде, қ ол алыс қ анда, орта қ д ә ретхананы, ваннаны, душты, бассейнді пайда-ан ғ анда, сондай-а қ та ғ амдар мен ыдыстар ар қ ылы ЖИТС вирусы ж ұ кпайды. Сырт киімдерді алмастырып кигенде, тіпті бір т ө секте жатып ұ йы қ та ғ ан кезде де ЖИТС вирусыны ң ж ұғ у қ аупі жо қ. Қ ан сор ғ ыш ж ә не бас қ а ж ә ндіктер (маса, бит, кене, б ү рге, шыбын, тара қ ан, қ андала т. б.) ар қ ылы ж ұғ у жолдары да аны қ талма ғ ан. АИВ инфекциясымен

Профилактиканы ң басты міндеті ЖИТС тасымалдаушыларды аны қ тап, ж ұғ у арнасын сенімді т ү рде жауып тастау. Осы ма қ сатта к ө птеген елдерде мынадай шаралар ж ү ргізіліп жатыр: халы қ ты ң (т ұ р ғ ындарды ң ) кейбір топтарын с ө зсіз ж ә не жоспарлы т ү рде лабораториялы қ тексеруден ө ткізу; донорлык, қ анды, сперманы, органдарды тексеру; гемофилиямен ауыратындарды, наша қ орларды, гомосексуалистерді, жез ө кшелерді тексеру; ауыр ғ андарды арнайы аурухана ғ а жат қ ызу ж ә не емдеу; сенім телефондарын ұ йымдастыру; ЖИТС-пен ауыр ғ андар ғ а консультация ж ә не к ө мек беретін комиссия ж ұ мысын ұ йымдастыру; диагностикалы қ орталы қ тар, кабинеттер ашу т. б. Т ұ р ғ ындар арасында ЖИТС ж ө нінде санитариялы қ -а ғ арту ж ұ мыстарын ж ү ргізуді ң ерекше ма ң ызы бар. Ә ркім ауруды ң қ алай тарайтынын, одан қ алай са қ тану қ ажет екенін жетік білуі тиіс. Англияда осы ба ғ ытта ж ү ргізілетін ж ұ мыстар ғ а мемлекет жылына 20 млн фунт стерлинг қ аржы ж ұ мсайды. Жалпы халы қ ты, ә сіресе балалар мен жастарды ө негелілікке, д ұ рыс жынысты қ қ атынас жасау ғ а т ә рбиелеу м ә селесін жол ғ а қ оймайынша, ЖИТС-пен к ү ресу м ү мкін емес. Жеке бас профилактикасы қ арапайым ә рі денсаулы қ ү шін ұ тымды.

Жеке бас профилактикасы қарапайым әрі денсаулық үшін ұтымды. Оларға мыналар жатады: салауатты, ә депті ө мір с ү ру; кездейсо қ жынысты қ қ атынастан ж ә не гомосексуалист, жез ө кшелермен жа қ ындасудан са қ болу (жынысты қ партнер к ө п бол ғ ан сайын ЖИТС ж ұқ тыру қ аупі арта т ү седі. Г. В. Сколубовичті ң (1989) айтуы бойынша, «Жынысты қ т ә ртіпсіздік, наша қ орлы қ ж ә не жез ө кшелік ЖИТС вирусын ж ұқ тыру кепілі»); стерильденбеген немесе кездейсо қ біреуді ң шприцін, қ айшысын, са қ ал ал ғ ышын ж ә не бас қ а да құ рал-жабды қ тарын пайдаланбау; ә сіресе терісі, шырышты қ абаттары за қ ымдан ғ ан жа ғ дайда б ө тен біреуді ң қ анымен, б ө лінділерімен жанасудан абай болу; презервативті д ұ рыс пайдалану (ол ЖИТС-тен қ ор ғ айды); қ ан құ й ғ анда немесе донор қ анынан дайындал ғ ан препараттар қ абылдан ғ анда оларды ң АИВ-ке тексерілгеніне к ө з жеткізу (ол ү шін қ олданыл ғ ан қ анны ң сериялык н ө мерін жазып алы ң ыз); маникюр, педикюр жасайтын құ ралдарды ң стерильдігіне к өң іл аудару; ЖИТС вирусын ж ұқ тырып алдым-ау деген к ү м ә нді жа ғ дайда міндетті т ү рде д ә рігерге к ө ріну.

Қорытынды ЖИТС (Ж ү ре пайда болатын иммунды қ тапшылы қ ) – иммунды қ қ уатты ң ә лсіреуінен со қ тыратын ж ұқ палы ауру. Жыныс қ атынасы кезінде ж ә не за қ ымдан ғ ан тері ар қ ылы қ ан ғ а т ү скен со ң ғ заны ң қ ор ғ аныс шебі саналатын лимфа ж ү йесін за қ ымдайтын аса қ атерлі ауру. дам а ғ засына енген ол қ анны ң лимфооцит жасушаларыны ң ішіне кіріп, жасушаны ң генетикалы қ аппаратына жабысып, тез к ө бейе бастайды. Осыны ң ә серінен жасуша жарылып ө леді. Одан шы ққ ан вирустар жа ң а жасушылар ғ а жабысып, ө ткен процесті қ айталайды. Лимфоцит жасушаларыны ң осылай ө ле беруі салдарынан к ү ндерді ң -к ү нінде а ғ зада иммунитет жетіспеушілік пайда болады. Б ұ л жасырын кезе ң онда ғ ан жыл ғ а дейін созылуы м ү мкін. Айыры қ ша есте ұ стайтын жай, осы жасырын кезе ң кезінде адам ө зін аурумын деп есептемейді. Біра қ ол ө зімен қ атынасында ғ ы адамдар ғ а ж ұқ палы ауруды ң к ө зі ретінде СПИД-ті тарата береді. СПИД вирусы химиялы қ немесе физикала қ ә серлерге ө те т ө зімсіз. Вирусты 57 градус қ а дейін қ ыздырса ө леді. Сонды қ тан вирус бар зат қ айнатылса, оны ң шыдамайтыны аны қ. Ә деттегі медицинала қ т ә жірбиеде қ олданылатын спирт, ацетон, эфир, гидрохлорид, натрий ж ә не т.б. дезинфекциялы қ заттар СПИД вирусын оп-о ң ай жо қ қ ылдырады.