ХМ-31 АБДЕЛЬДИНОВА ДАНАГУЛЬ ЭЛЕКТРОНДЫ МИКРОСКОП SEM/TEM

ЭЛЕКТРОНДЫ МИКРОСКОП ДЕГЕН НЕ? Электрондық микроскоп (ЭМ) - бұл 200 эВ-ден 400 кэВ және одан да көп энергия қуатымен электронды сәулені пайдалану есебінен (мысалы, жоғары электронды микроскоптар, жарық ағынының орнына оптикалық микроскоптан айырмашылығы бар жоғары электронды микроскоптар) арқасында барынша ұлғайған объектілердің суретін алуға мүмкіндік беретін құрылғы 1 МВ жедел кернеуі бар рұқсат).

Электрондық микроскоптың шешуші қабілеті дәстүрлі жарық микроскоптың шешілуіне қарағанда есе үлкен және қазіргі заманғы ең жақсы құралдар үшін бір ангстромнан аз болуы мүмкін. Электрондық микроскоптағы кескінді алу үшін магниттік өріс арқылы құрылғының бағанында электрондардың қозғалысын басқаратын арнайы магниттік линзалар қолданылады.

ЭЛЕКТРОНДЫ МИКРОСКОПТЫ Ң К Ө РСЕТКІШТІК Қ АБІЛЕТІ Электронды микроскоптың көрсеткіштік қабілеті өте жоғары. Қазіргі электронды микроскоптың көрсеткіштік қабілеттілігі 0,1-0,3 нм-ге дейін жетеді. Электрондық микроскоптың құрылыс принципі жарық микроскопына ұқсас, сәулелерінің рөлін электр тоғымен қыздырылған вакуумда орналасқан V пішінді фольфрам жібі электрондар тасқынының қызметін атқарады, әйнек линзалардың орнында электромагниттік линзалар орналасқан. Жарық микроскопының объективі мен окулярының орнына электрондық микроскоптың магниттік катушкалары сәйкес келеді. Электронды микроскопта міндетті түрде вакуум болуы қажет, себебі ауада электрондар алысқа кете алмайды, оттегі, азот немесе көмір қышқыл газы молекулалармен кездессе, олар бөгеліп өз жолын өзгертіп шашырай кетеді. Электрондар тасқынының бағытын қажетіне қарай қуатты электр өрісі немесе магнит өрісімен өзгертуге болады. Электрондардың жылдамдығы үдесе, электрондық микроскоптың шешуші кабілеті артады..

Электронды микроскоптың экраны мен фотопластинкада есе үлкейтуге, фотошығаруда одан да көп есе үлкейтуге (10) болады. Қазіргі уақытта флуоресценцияланатын экраннан электронды- микроскопиялық суреттерді сандық телекамерамен компьютерге беріледі. Принтерді пайдалана отырып, суреттерді шығара алады. Электронды микроскоптың көмегімен металл мен кристалды торларда зерттеуге қолданады.

Электронды микроскоптарда жарықтың орнына электрон сәулелері қолданылады, осыған байланысты қолданылатын қуаттың күші кВ-қа дейін барады, ал толқын ұзындығы 0,056-0,035 А°-ге жетеді. Толқын ұзындығы неғұрлым қысқа болса, микроскоптың көрсеткіштік қабілеттілігі сорғұрлым артатынын физика курсынан жақсы білеміз. Осыған байланысты электронды микроскоптардың көрсеткіштік қабілеттілігі 1-7 А°- ға, ал үлкейткіштік қабілеттілігі ға дейін жетеді. Электронды микроскоптың көмегімен қарайтын заттың қалыңдығы А° препаратты көруге болады, өйткені қалың препараттан электрондар өте алмайды, олардың өткізгіштік қасиеті нашар. Электронды микроскопқа препарат дайындайтын приборды ультрамикротом деп атайды. Осы прибордың көмегімен жұқа кесінді жасап, оны объекті торына бекітіп, арнайы бояулармен бояп, электронды микроскоппен қарайды. Электрон сәулелері препарат арқылы өткенде объектінің үлкейтілген «көлеңкесі» экранға түседі.

Құрылғының түрлері Мөлдір электрондық микроскопия Трансмиссиялы қ электронды микроскопты ң к ө мегімен жо ғ ары энергияны ң электронды с ә улесі қ олданылады. Электронды пучок катодты (вольфрам, LaB6, Schottky немесе суы қ ө рісті ң эмиссиясы) к ө мегімен жасалады. Алын ғ ан электронды пучок ә детте кэВ- қ а дейін (20 кВ-тан 1 МВ- қ а дейінгі ә р т ү рлі кернеулер пайдаланылады) магниттік линзалар ж ү йесі (кейде электростатикалы қ линзалар) ар қ ылы реттеледі, электрондарды ң кейбір ү лгілері ү лгіге шашылып, кейбіреулері болмайды.

TEM - TRANSMISSION ELECTRON MICROSCOPY Трансмиссиялық электронды микроскоп (TЭM) ультражіңішке үлгісінің кескінін алу арқылы электронды сәулемен өтетін құрылғы. 0,1 мкм болатын қалыңдықтың үлгісі ультрадыбыстық деп саналады. Үлгі арқылы өтіп, онымен өзара әрекеттеседі, электронды пучок магнит линзаларымен (объективті) күшейтіледі және флуоресцентті экранда, пленкада немесе зарядпен байланыстырылған сенсорда жазылады (ПЗС массивінде)

«Tecnai T-12» аппаратынан бактерия жасушасының кесілген пішіні. Ауқымды шкаласы нм

Теориялық тұрғыдан, оптикалық микроскопта рұқсат етілген мүмкін ең жоғары рұқсат: -үлгіні жарықтандыру үшін қолданылатын фотонды толқын ұзындығы; -оптикалық жүйенің бұрыштық апертурасы (Аббе кедергісі деп аталады).