Ш.Есенов атындағы Каспий гуманитарлық технологиялар және инжиниринг университеті Та қ рыбы : Қ Р - ны ң бюджетіні ң қ алыптасуы Орында ғ ан : Азимова Адина Ф Тексерген : доц. Абдешов Даулен Абдешов Даулен

жоспары 1. Бюджеттік ж ү йоге т ү сінік. 2. Қ Р - да ғ ы бюджеттік ж ү йе. 3. Қ Р - ны ң бюджет кодексі.

Бюджеттік ж ү йе - мемлекетті ң барлы қ қ аржы ж ү йесіні ң ма ң езты құ рамты қ б ө лігі болып табылаты. Бюджеттік ж ү йе экономикалы қ категория ретінде мемлекетті ң орталантырыл ғ ан а қ ша қ орын бюджетті қ алыптасу мен пайдалану бойьшша за ң ты, жеке т ұ л ғ алан мен займа қ тар арасында ғ ы барлы ғ ы қ аржилы қ қ атынастар, бюджеттік қ алыптасу мен ат қ аруты ң ә діс - т ә сілдері ж ә не сол катынастарты бас қ ару оргпандарымен танкисты. Бас қ аша сайт қ панда, барлы қ де ң гейдегі бюджет термин Қ аза қ стан Республикасыны ң Ұ ялты қ қ оры ж ә не экономикалы қ қ атынастар мен құқ ы қ ты қ нормалан ғ а негізделген бюджеттік процесс пен бюджеттік қ атынастар косынтысын бюджеттік ж ү йе деп т ү сіндіріледі.

2005 жилы қ а ң тар айны ң 1 ж ұ лтызында к ү шіне енгізілген жа ң а Бюджеттік кодексті ң 6- бабина с ә йкес Қ аза қ стан Республикасыны ң бюджегтік ж ү йе құ романы келесі бюджет т ү рлері мен де ң гейлері кіргізілген : республикалы қ бюджеті ; облысты қ бюджеті, республикалы қ ма ң ызы бар қ алалан мен астана бюджеті ; аудан бюджеті ( облысты қ ма ң ызы бар қ алалан бюджеті ). Бюджеттік за ң намалан ғ а с ә йкес бюджетті ң барлы қ т ү рлері мен де ң гейлері дербес болып есептеледі. Бюджеттік ж ү йе құ рылымында Т ө тенге мемлекеттік бюджет пен Ұ ялты қ қ ор қ арастырылаты.

Елдің бюджеттік жүйесінің орталық орнын келесі қаржы жылға Қазақстан Республикасының заңымен бекітілетін республикалық бюджет алаты. Жаңа Бюджеттік кодекс бойынша республикалық бюджет салықтық және басқа түсімдер арқылы қалыптасқан және мемлекеттік биліктің орталық оргпандарының функцияларын қаржымен қамту және мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын іске асыруға арналған орталықтантырылған ақша қоры ретінде анықталған. Кодексте осыған сәйкес анықтамалан бюджеттің басқа түрлеріне де берілген. Олар жергілікті мемлекеттік оргпандартың функцияларын қаржымен қамту және займақтар мен аудпандарда мемлекеттік саясатты іске асыруга арналған. Республикалық және жергілікті бюджет тер негізінде қалыптасатын және республикадағы төтенге немсе әскери жағдай кезінде енгізілетін бюджетті Төтенге мемлекеттік бюджет деп атсайты. Мұндай бюджет тек қана Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен енгізіледі және күшін жояты, герде ел умағында төтенге немсе әскери жағдай жарияланса. Қазақстан Республикасының Ұялтық қор негізін мемлекеттің қаржы активтері мен материалты емс активтердің мүлік түріндегі басқа да активтері құрсайты. Бұл қортың қаражаттары мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму тұрақтылығын қамту, қаржилық активтер мен басқа мүлік қорлантыру, экономиканы шикізаттық сектордан тәуелділігін және сыртқы қолайсыз факторлартың әсерін төмендэтуге арналған.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 4 бабында айқындалған қағидаттарға негізделеді: - бірыңғайлық, - толымтылық, - шинайылық, - транспаренттілік, - сабақтастық, - нәтижелілік, -дәйектілік, - негізділік, - уақтылылық, - кассалантың бірлігі, - тиімділік, - жауапкершілік, - бюджет тердің дербестігі, - бюджет қаражатының атаулылық және нысаналы сипоты сияқты қағидаттар жататы.

Қ аза қ стан Республикасыны ң бюджет ж ү йесі Қ Р - ны ң Ұ ялты қ қ оры Қ Р - ны ң мемлекеттік бюджеті Республикалы қ бюджет Облысты қ бюджет Т ө тенге мемлекеттік бюджет ( ерекше ) Жергілікті бюджет Республикалы қ ма ң ызы бар қ ала, астана бюджет тері Аудан ( обл. ма ң бар қ ала ) бюджеті

Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес республикалық бюджетке түсетін түсімдер мыналанты қамтиты : - республикалық бюджеттің кірістері ; - алынған бюджеттік алемдар ; - республикалық бюджеттен берілген кредиттерді қсайтару. Республикалық бюджеттен берілген кредиттерді өтеуден, мемлекеттің республикалық меншікте тұрған активтерін, үкіметтік қарыздарты сатудан түскен түсімдер республикалық бюджетке есептеледі.

Республикалы қ бюджетті ң ши ғ старый : - ә леуметтік сала ( білім беру, денсаулы қ са қ тау, ә леуметтік к ө мэк ж ә не ә леуметтік қ амтамасыз эту ); - қ ор ғ анис, қ о ғ амты қ т ә ртіп, қ ауіпсіздік ; - құқ ы қ ты қ, сот, қ ылмысты қ - ат қ ару қ ызметі ; - м ә дениет, спорт, туризм ж ә не а қ аппараты қ ке ң істік ; - ө неркаа ә сіп, жер қ ойнауын пайдалану, с ә улет, қ ала құ рылысы ж ә не құ рылыс қ ызметі ; - агро ө неркаа ә сіптік кешен, су, арман, балы қ шаруашилы ғ ы, ерекше қ ор ғ алтын таби ғ и ума қ тар ж ә не қ орша ғ ан органы қ ор ғ ау, жер қ атынастары ; - елді ң инфра құ рылымы ( к ө лік ж ә не коммуникации );

Мемлекеттің бюджет қызметі әртүрлі әдістермен іске асыраты: а) Бюджетті қалыптастыру әдістері: 1. Салықтарты белгілеу (алым, баш, төлем ақы, салықтық емс түсімдер); 2. Капиталмен операциялардан табыстарты тарту; 3. Алынған ресми трансферттерді пайдалану; 4. Ерікті қсайтарымсыз негізде ақша қаражатын тарту; 5. Эмиссия. Бюджет бөлу әдістері: 1. Бюджеттік мемлекеттік қаржилық кәсіпорындарты қаржылантыру; 2. Мем. мэкемелерді бюджеттік қарж-у (сметалық); 3. Бюджет аралық қаржылантыру; 4. Сыртқы және ішкі мемлекеттік қарыздарты өтеу; 5. Бюджеттік бағдарламаланға кеткен әкімшіліктердің шиғындары; 6. Президенттің, парламенттің, конституциялық кеңестің, орталық сайлау комиссиясының қызметтерін қарж-у; 7. Әлеуметтік экономикалық сфераны қорғаниспен елдің қауіпсіздігін қамтамасыз этуді, сот жүйесін, ғылым мен білім, мәдениетті қаржылантыру; 8. Ақылы және қсайтарымты негізде бюджетті несиелеу.

Мемлекеттік бюджет ұялтық экономиканы басқарутың басты механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтантырылған ақша қорын жасау мен пайдаланутың ныспандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал этудің құралы ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді. Экономиканы реттеу орталықтантырылған ақша қорының сантық көлемін анықтау, оны жасау мен бөлудің ныспандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы ресурстарын қсайта бөлу жолымен жүзеге асырылаты.