М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті ПРЕЗЕНТАЦИЯ Тақырыбы: Нерв клеткасы Орындаған: Нұрмахан Нұрлан. Қабылдаған: Исабекова Нұрсұлу. Тобы: ХТ-17-4К2 Экология кафедрасы

Жоспар: Кіріспе: Негізгі бөлім: Нерв жасушалары. Нейрондардың цитоплазмасы. Орталық нерв жүйесі. Жұлын Қорытынды: Қолданылған әдебиетер:

Нерв клеткасы Нерв тіні арнайы қызметтерді атқаратын: тітіркендіргіштікті қабылдап, қозадыда, нерв импульсін туғызып, оны өткізуді қамтамасыз ететін, бір – бірімен байланысты нерв жасушалары немесе нейрон дары мен нейроглияның жиынтығы. Нейрология нерв тінінің қосымша аппараты болып сана лады да маңызды қызмет атқарады. Бұл тін барлық тіндермен мүшелердің реттелуін, олардың ағзадағы және қоршаған ортамен байланысын қамтамасыз ететін нерв жүйесінің мүшелерінің құрылысының негізі болып сана лады

Нерв тіні эктодерма дан демиды. Ұрықтың дорсальді жағындағы эктодерма алғашқыда қалыңдап – нерв пластинка сына, одна кейін пластинканың екі шеті көтеріліп ортасы наука тәрізді майысып, ең соңында бұл шеттері дорсальді эктодерма дан үзіліп, ұштары бір – бірімен жалғасып, тері эктодермасынан бөлінеді. Осыдан нерв түтігі пайда болады. Нерв түтігі эмбриогенездің алғашқы сатысында көп қатарлы нейроэпителий жасушаларынан тұрады. Бұларды вентрикулярлы жасушалар деп атайды. Пішіндері цилиндр тәрізді болып келеді. Бұл жасушалардың біразы дифференцияланып нейроциттерге, ал біразы глияльді жасушаларға айналады. Глияльді жасушаларға жататындар: эпиндимоциттер, астроциттер мен олигогендрациттер болып табылады. Сонымен нерв тінінің құрамында екі компоненті болады. Олар нерв жасушалары мен нейроглия. Нерв жасушаларының немесе нейрон дардың ерекшеліктері – тітіркендіргіштікті қабылдап, қозады да, тітіркену энергиясын нерв импульсы на айналдырып, оны әрі қарай орталыққа өткізу процесін қамтамасыз етеді. Ал нейроглия бокса, нерв тінінің қосымша аппараты болып сана лады. Тіректік, трофикалық, секторлы және қорғаныс қызметтерін атқарады. Нерв тінінің ең негізгі қызметі – ішкі және сыртқы ортадан әртүрлі информацияларды қабылдап, оны сақтау, өңдеу. Сонымен қатар организмнің тіндері мен мүшелерін бір – бірімен байланыстырып олардың қызметін реттеу болып табылады.

Адам организмінде нейрон өсінділерінің ұзындығы әртүрлі, бірнеше микрона (мкн – ден) 1 – 1,5 метрге дейін жетеді. Ал нейрон дардың мөлшері де әртүрлі, ең майданны 4 – 6 мкм, ал ең ірісі мкм – дей Бец жасушалары ми қыртысының сұр зетында кездеседі. Нейрондардың пішіні де сан алуан болып келеді: корзина тәрізді, пирамидальді, алмұрт пішінді, жұлдыз тәрізді т.б. Нейрондардың жіктелуі. Нейрондар атқаратын қызметіне қарай рецепторлы немесе сезімтал (афферентті), ассоциативті және қозғалтқыш (эфферентті) болып бөлінеді. Бірінші нейрон дар ішкі және сыртқы орталық әсерін қабылдайды. Ал, ассоциативті немесе қыстырма нейрон дар нерв жасушаларын бірін бірімен байланыстырады. Эффекторлы нейрон дар – жұмысшы мүшелерге, олардың тіндеріне тітіркендіргіш реакция сын нерв импульсіне айналдырып жіберіп отрады.

Нейрондардың цитоплазмасы. Нейрондардың цитоплазмасында көптеген органелла бар. Оларға: эндоплазмалық тор, рибосомалар, митохондриялар, Гольджи комплексі, жасуша орталығы лизосомалар, нейротубулалар мен нейрофиломенттер өте көп. Ал, нейрон дардың плазмолеммасының ерекшелігі – қозу процесін өткізуі болып сана лады (тітіркенеді). Плазмолеммасының деполяризациялық қасиеті – N (натрийдің ионин) өткізуі. Бұл процесс мембрананың ішкі бетінің оңға (+) зарядталуын қамтамасыз етеді. Ал бұл бокса К (Калийдің ионин) сыртқа шығаруға әсерін тигізіп, нерв импульсін тез өткізуді қамтамасыз етеді. Нейрондарды арнайы бояулармен бояғанда цитоплазмасында базофильді боялған түйіршіктер көрінеді. Бұларды хроматофильді субстанция дейді. Мұндай түйіршіктер нейрон дар денесі мен дендриттерінде болады, ал аксондарында болмайды. Хроматофильді түйіршіктері рибонуклеопротеидтер болып сана лады. Электронды микроскопиялық зерттеулерде бұлар түйіршікті эндоплазмалық тордың түтікше канал дары екені анықталды. Қызметі белсенді нейрон дарда бұл түйіршіктер болады. Мысалы, мұнда синтетикалық процестері жоғары бокса, соғұрлым эндоплазмалық тордың саны көп болады. Әсіресе белок синтезі нейрон дарда өте жоғары. Нейрондағы базофильді түйіршіктерді Ниссель зеты деп те атайды. Нейрондардың цитоплазмасында болатын нейрофибриаллалар – жіңішке жіпшелер.

Нейроглия Нейроглия (neuroglia). Нейроглия нерв тінінде сан алуан қызмет атқаратын нерв тінінің аралық зеты. Нейроглияның жасушалары үлкен екі топқа бөлінеді. Олар: глиоциттер немесе макроглия және микроглия. Макроглияға жататындар: эпендимология, астроглия және олиго дендрология. Эпендимоглия жұлын өзегі (каналы) мен бас миы қарыншаларының ішкі қабырғасын тыстайды. Жасушалары эпиндомициттер. Эпендимоциттердің жұлын өзегі ішіне қараған бетінде көптеген кірпікшелері болады. Олар жұлын сұйығын жылжытуға өзінің қимылы арқылы қолайлы жағдай жасайды. Ал, базальді жағында миға бағытталған ұзын өсіндісі болады. Бұл өсіндісі мида миханикалық және шектеушілік қызмет атқарады. Көптеген эпендимоциттер сереторлы қызмет атқарады. Олар қанға және ми қарыншаларына активті (белсенді) заттарды бөледі. Эпендимоциттердің пішіні куб тәрізді.

Астроглия. Орталық жүйке жүйесінде тіректі аппарат болып сана лады. Жасушалары майдан көп өсінділі астроциттер. Астроциттердің екі түрі бар. Олар: протоплазмалы және талшықты астроциттер болып бөлінеді. Протоплазмалы астроциттер мидың сұр зетында орналасады. Денесінен көптеген тармақталған қысқа өсінділер шығады, цитоплазмасында эндоплазмалық тор, бос рибосомалар, көптеген митохондрия лары болады. Бұлардың мидағы атқаратын қызметі шектеулік (миды бөліктерге бөледі) және трофикалық. Талшықты астроциттер мидың ақ зетының құрамында орналасып, тіректік қызмет атқарады. Олигодендроглия – жасушалары олигидендроциттер. Нейроглияның құрамындағы саны жағынан ең көбі. Орталық және шеткі жүйке жүйесінің құрамындағы нейрон дар мен нерв талшықтарының сыртын қоршайды. Нерв жүйесінде трофикалық қызмет атқарады, зат алмасу процесіне де қатысады. Бұларды леммоциттер немесе Шванн жасушалары деп атайды.

Пайдаланылған әдебиеттер Негізгі әдебиеттер: Л.Ф. Гаврилов, В.Г. Татаринов «Анатомия», стр Р.П. Самусев, Ю.М. Селин «Анатомия», стр В.Я. Липченко «Атлас нормальной анатомии человека» Қосымша әдебиеттер: М.Г. Привес, Н.К. Лысенко «Анатомия человека», стр Р.Д. Синельников «Атлас анатомии человека», том 2