Сыбайлас жом қ орлы қ – мемлекеттік құ ролымдарды ң экономика аясынада қ ылмысты құ ролымдармен біте қ айнасуы, сенадай - а қ мемлекеттегі лауазымды адамдарды ң, қ о ғ нады қ ж ә не саяси қ айраткерлерді ң сатыл ғ ышты ғ ы, пара қ орлы ғ ы. Ө зіні ң қ ызметтік м ә ртебесі мен ө кілетіаактерін жеке, торты қ ж ә не ө зге де бей қ ызметтік м ү дилер ү шін пандалану желымен жеке икіліаактерді алу ә рэкетінен к ө рініс тамады. Қ Р Қ ылмысты қ кодексіні ң ө кілетіаактерді теріс пандалану (228- баб ), коммерциялы қ сатып алу (231- баб ), қ ызмет ө кілетігін теріс пандалану (307- баб ), билікті немесе қ ызметтік ө кілетікті сыра пандалану (308- баб ), пара алу (311- баб ), қ ылмысты қ жал ғ нады қ ужасау (314- баб ) туралы лауазымды қ қ ылмыс нормалары е ң алдымен сыбайлас жом қ орлы ққ а қ расы к ү рейс нормалары болып табылады. Қ аза қ стенада сенадай - а қ сыбайлас жом қ орлы қ ү шін қ ылмысты қ, т ә ртіптік, ә кімшілік жауапкершілікті реттейтін арнайы нормативтік - құқ ы қ ты қ актілер де қ абылднады. Олар ғ а Мемлекеттік қ ызмет туралы (1995) ж ә не Сыбайлас жом қ орлы ққ а қ расы к ү рейс туралы (1998) Қ Р за ң дары жатады. Сонымен қ атар осы салата ғ ы ынтыма қ тесты қ туралы халы қ аралы қ актілер де бар. ЖАЛПЫ М Ә ЛІМЕТ

Сыбайлас жом қ орлы қ - мемлекетт i к м i надеттерд i ат қ аратын адамдарды ң, сенадай - а қ солар ғ а те ң ест i р i лген адамдарды ң лауазымды қ ө к i лет i г i н ж ә не со ғ ан байланысты м ү мк i над i аактер i н пандална отырып не м ү л i кт i к панда алу ү ш i н оларды ң ө з ө к i лет i аактер i н ө згеше пандалануы, жеке ө з i немесе делалдар ар қ олы за ң да к ө зделмеген м ү л i кт i кик i л i аактер мен арты қ шолы қ тар аллы, сол сия қ ты б ұ л адамдар ғ а жеке ж ә не за ң ды т ұ л ғ аларды ң атал ғ ан ик i л i аактер мен арты қ шолы қ тарды құқ ы ққ а қ расы беру i ар қ олы оларды сатып аллы сыбайлас жом қ орлы қ. АНЫ Қ ТАМА

Пара - пара беруш i н i ң немесе оны ң ө к i л i бол ғ ан адамны ң пандасына ужаса ғ ан i с - ә рэкет i ( ә рэкетс i зд i г i) ү ш i н а қ ша, ба ғ алы қ а ғ задар, ө зге де м ү л i к, м ү л i кие құқ ы ғ ы немесе м ү л i к сипотынада ғ ы ө зі немесе бас қ а адамдар ү шін панда т ү р i наде пара алу ( Қ аза қ стан Республикасы Қ ылмысты қ Кодексіні ң 311- бабы ). В. Дальды ң с ө здігі параны « алым - салы қ, тарту, сыйлы қ, с ә лемдемелер... лауазымды т ұ л ғ а ғ а қ лысым ужасаудан құ тылу ү шін сыйлы қ немесе т ө лем ужасау немесе оны за ң сиз істі ужасау ү шін пара ғ а ты ғ у » ретінаде белгілейді. ПАРА ДЕГЕНІМІЗ НЕ ?

М ү мкін болатын пара туралы әң гіме к ө бінаде астарлы сипота болады, м ә селені ол тек о ғ ан а қ ша немесе қ надай да бір қ ызмет к ө рсеткен жа ғ да-да ғ на шоше латыни туралы аши қ арыздар болмайды. Әң гіме барысынада пара алушты, қ надай да болмасын м ә селені шешуден бас тарту (« б ұ л за ңғ а қ айшы », « мені ң м ұ надай м ү мкінадігім же қ ») ж ө нінаде м ә лімдей отырып, қ имылмен немесе ыммен б ұ л жа ғ дайды бас қ а жа ғ да-да ( бас қ а уа қ быта, бас қ а жердь ) тал қ была у ғ а дайан екенін білдірсе, параны ң самосы мен сипоты жарияланбайды ; сонымен қ атар с ә йкес снадар бір бет қ а ғ мазда, калькуляторда ж ә не т. б терілуі м ү мкін. Параны алушты ары қ рай ғ ы байланысты м ә селені ң шешілуіне қ атысы же қ бас қ а адам ғ а аударуы м ү мкін. ПАРАНЫ ТАЛАП ЕТУДІ Ң КЕЙБІР ЖАНАМА БЕЛГІЛЕРІ

Кез - келген б ұ йымдар ( а қ ша, ба ғ алы қ а ғ задар, асыл металлдардан усажал ғ ан б ұ йымдар, тылтымайтын м ү лік, жер телімдері ), қ ызмет ж ә не панда ( емделу, ж ө надеу ж ұ мыстары, шьет елдерге сапер ) пара бола аллоды. Алайда параны ң жасырын т ү рлері де болады, ол адамант параны талап этушіге немесе оны ң туыстарына же қ қ арызын т ө леуді талап эту, е ң бек а қ сыны т ө ленуімен жал ғ ан е ң бек келісімен ужасасу, лотореядан « кездейсо қ » ұ тыс. Жиі пара делал ар қ олы беріліп, алынады – тараптарды ң біріні ң қ ол астынада ғ ы қ ызметкері, бизнес бойынша серіктестері немесе арнайы осы ү шін жалдан ғ ан т ұ л ғ а. ПАРАНЫ Ң Т Ү РЛЕРІ

« Аднады сыбайлас жом қ орлы қ, ауры немесе аса ауры қ ылмыс уфасады деп айыптаумен ұ стас қ ан жала жабу – ү ш тыл ғ а дей i нк i мерз i мге бас бостнады ғ ын шектеуге немесе на қ сол мерз i мге бас бостнады ғ ынан айыру ғ а жазалнады.». ( Қ аза қ стан Республикасы Қ ылмыс Кодексіні ң 129- бабы 3- терма ғ ы ) ЕСІ Ң ІЗДЕ БОЛСЫН !

Параны ң коммерциялы қ сатып алушолы қ ұғ ымынан айырмашолы ғ ы - коммерциялы қ сатып алушолы қ субъектісі болып коммерциялы қ немесе ө зге де ұ йымда бас қ ару мінадеттерін ат қ аратын адам табылады

Құқ ы қ қ ор ғ ау органы нада ж ұ мыс істейтін мемлекеттік қ ызметкер, жом қ орлы қ пен к ү рейс ж ү ргізуші орган ғ а бас қ а құқ ы қ қ ор ғ ау органы на қ артисты жом қ орлы қ қ ылмыс туралы жал ғ ан а қ парад беретін бокса, құқ ы қ қ ор ғ ау органсыны ң қ ызметкері т ә ртіп бойынша қ ызметінен босатылады немесе жом қ орлы қ пен к ү рейс ж ү ргізетін органы ң ұ сыну бойынша с ә йкес функцияларды орынадаудан босату желымен жауап қ а торты лады. ПАРА БЕРУ – Қ О Ғ АМДЫ Қ ЗАЛАЛ !