Дыбыстың шағылуы. Жаңғырық Ультрадыбыс САБА Қ ТЫ Ң ТА Қ ЫРЫБЫ

Саба қ ты ң барысы: І. Ұ йымдастыру. ІІ. Ү й тапсырмасын тексеру. ІІІ. Ө ткенді еске т ү сіру IV. Жа ң а саба қ ты т ү сіндіру V. Жа ң а саба қ бойынша т ү сінігін тексеру 5.1. Есептер шы ғ арту VII. Ү йге тапсырма Саба қ ты ң барысы: І. Ұ йымдастыру. ІІ. Ү й тапсырмасын тексеру. ІІІ. Ө ткенді еске т ү сіру IV. Жа ң а саба қ ты т ү сіндіру V. Жа ң а саба қ бойынша т ү сінігін тексеру 5.1. Есептер шы ғ арту VII. Ү йге тапсырма

І. Ұ йымдастыру О қ ушылармен с ә лемдесу 1.2. Сыныты ң санитарлы қ -гигиеналы қ тазалы ғ ына к өң іл б ө лу Сыныпты психологиялы қ дайындау 1.1. О қ ушылармен с ә лемдесу 1.2. Сыныты ң санитарлы қ -гигиеналы қ тазалы ғ ына к өң іл б ө лу Сыныпты психологиялы қ дайындау

ІІ. Ү й тапсырмасын тексеру.

ІІІ. Ө ткенді еске т ү сіру Тест ж ұ мысы, 5 минут 1. Жиілігі 16 Гц-тен т ө мен дыбыстар қ алай аталады? А) инфрадыбыстар Б) акустикалы қ дыбыстар С) ультрадыбыстар Д) тол қ ынды қ дыбыстар 2. Адамны ң есту м ү шесі қ абылдайтын дыбыс тол қ ындарыны ң жо ғ ары жиілігі қ андай? А) Гц Б) Гц С) 200Гц Д) 2Гц 3. Дыбыс қ аттылы ғ ы немен аны қ талады? А) осциллограф Б) дыбыс зорайт қ ыш С) камертон Д) генератор 4. Дыбыс қ аттылы ғ ы қ андай шама ғ а т ә уелді? А) тонны ң биіктігіне Б) тербеліс амплитудасына С) тербеліс жиілігіне Д) таралу жылдамды ғ ына 5. Дыбыс қ аттылы ғ ыны ң бірлігі қ андай? А) метр Б) герц С) метр/секунд Д) децибел 6. Ауада ғ ы дыбысты ң таралу жылдамды ғ ы А) 330м/с Б) 50м/с С) 1480м/с Д)5600м/с 7. Ұ ша қ ты ң к ө терілу кезіндегі дыбыс қ аттылы ғ ы А) 100дБ Б) 50-60дБ С) 120дБ Д) 10дБ Тест ж ұ мысы, 5 минут 1. Жиілігі 16 Гц-тен т ө мен дыбыстар қ алай аталады? А) инфрадыбыстар Б) акустикалы қ дыбыстар С) ультрадыбыстар Д) тол қ ынды қ дыбыстар 2. Адамны ң есту м ү шесі қ абылдайтын дыбыс тол қ ындарыны ң жо ғ ары жиілігі қ андай? А) Гц Б) Гц С) 200Гц Д) 2Гц 3. Дыбыс қ аттылы ғ ы немен аны қ талады? А) осциллограф Б) дыбыс зорайт қ ыш С) камертон Д) генератор 4. Дыбыс қ аттылы ғ ы қ андай шама ғ а т ә уелді? А) тонны ң биіктігіне Б) тербеліс амплитудасына С) тербеліс жиілігіне Д) таралу жылдамды ғ ына 5. Дыбыс қ аттылы ғ ыны ң бірлігі қ андай? А) метр Б) герц С) метр/секунд Д) децибел 6. Ауада ғ ы дыбысты ң таралу жылдамды ғ ы А) 330м/с Б) 50м/с С) 1480м/с Д)5600м/с 7. Ұ ша қ ты ң к ө терілу кезіндегі дыбыс қ аттылы ғ ы А) 100дБ Б) 50-60дБ С) 120дБ Д) 10дБ

IV. Жаңа сабақты түсіндіру § 34 Дыбыстың шағылуы. Жаңғырық § 35 Ультрадыбыс

Дыбыс к ө зінен шы ққ ан дыбыс тол қ ындары барлы қ ба ғ ытта тарайтыны ө здері ң е жа қ сы таныс. Ал осы дыбыс тол қ ындары тарала отырып, ө зіні ң жолында қ андай да бір б ө гетті кезіктірсе, онда олар ша ғ ылады. Дыбыс тол қ ындарыны ң таралуы материялы қ б ө лшектерді ң қ оз ғ алысына ұқ сас бол ғ анды қ тан, оны ң ша ғ ылуы серпімді со ққ ыдан (мысалы, қ абыр ғ а ғ а со ғ ыл ғ ан допты ң кері серпілуінен) онша ерекшеленбейді. Қ арапайым ба қ ылау дыбысты ң ша ғ ылуы кезінде а т ү су б ұ рышы оны ң в ша ғ ылу б ұ рышына те ң болатынын к ө рсетеді (5.17 сурет)

Жа ңғ ыры қ қ андайда бір кедергіден ша ғ ыл ғ ан ж ә не бастап қ ы тарал ғ ан орнына қ айта орал ғ ын дыбыс то қ ындары 5.18 сурет

5.17сурет Дыбысты ң ша ғ ылуы кезінде α т ү су б ұ рышы оны ң β ша ғ ылу б ұ рышына те ң болады

Адам құ ла ғ ы ал ғ аш қ ы дыбыс пен ша ғ ыл ғ ан дыбысты жеке-жеке қ абылда ғ ан кезде ғ ана жа ңғ ыры қ пайда болады. Б ұ л екі дыбысты ң қ абылдану уа қ ытыны ң арасы 0,1 с-тан кем болма ғ ан кезде ғ ана дыбыстар жеке-жеке қ абылданады екен. Б ұ дан біз жа ңғ ыры қ ты дыбыс кезі мен б ө гетті ң арасы ед ә уір алыс бол ғ ан кезде ғ ана ести алатынымыз бай қ алады. Егер ауада дыбыс жылдамды ғ ы 340 м/с болса, онда дыбыс 0,1 с аралы ғ ында б ө гетке дейін ж ә не одан қ айтып орал ғ анша 2s-ке те ң жол ж ү реді. Онда б ұ л қ ашы қ ты қ шамамен Адам құ ла ғ ы ал ғ аш қ ы дыбыс пен ша ғ ыл ғ ан дыбысты жеке-жеке қ абылда ғ ан кезде ғ ана жа ңғ ыры қ пайда болады. Б ұ л екі дыбысты ң қ абылдану уа қ ытыны ң арасы 0,1 с-тан кем болма ғ ан кезде ғ ана дыбыстар жеке-жеке қ абылданады екен. Б ұ дан біз жа ңғ ыры қ ты дыбыс кезі мен б ө гетті ң арасы ед ә уір алыс бол ғ ан кезде ғ ана ести алатынымыз бай қ алады. Егер ауада дыбыс жылдамды ғ ы 340 м/с болса, онда дыбыс 0,1 с аралы ғ ында б ө гетке дейін ж ә не одан қ айтып орал ғ анша 2s-ке те ң жол ж ү реді. Онда б ұ л қ ашы қ ты қ шамамен s = vt/2 ; s = (340м/с * 0,1с) /2 = 17 м.

Ультрадыбыс (лат. ultra – шектен тыс, ү стінде ж ә не дыбыс) – адам құ ла ғ ына естілмейтін жиілігі 20 кГц-тен жо ғ ары серпімді тол қ ындар. Ультрадыбысты жануарлар (жар ғ анаттар, балы қ тар, ж ә ндіктер) қ абылдай алады

V. Жа ң а саба қ бойынша т ү сінігін тексеру 1)Жа ңғ ыры қ дегеніміз не? 2)Неліктен тау баурайында жа ңғ ыры қ бір емес, бірнеше рет естіледі? 3)Ультрадыбыс, инфрадыбыс дегеніміз қ андай дыбыстар? 4)Ультрадыбысты, инфрадыбысты тол қ ындырды пайдалану ғ а мысалдаркелтір?

5.1. Есептер шығарту

VII. Үйге тапсырма § 34,35 27 – жатты ғ у 4 28-жаты ғ ыу 2