Мнешік адамзат қоғамындағы мәнді құбылыс, ол адамның өмір сүруінің негізі болып табылады. Жеке мнешіктің пайда болуы Ежелгі Грекия, Ежелгі Рим, т.б. сол сияқты мемлекеттердің қалыптасуы мне даму бағыттарын айқындады. Қазақтың әдеп-ғұрып заңында жерге жеке мнешік құқығы болған жоқ. Жеке мнешікте тек мал мне мүлік балды. Мнешік құқығын бекіту үшін малдың құлағына не салатын. Мнешік құқығы дегнеіміз субъектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелнеу, пайдалану және оған билік эту құқығы. Мнешік адамзат қоғамындағы мәнді құбылыс, ол адамның өмір сүруінің негізі болып табылады. Жеке мнешіктің пайда болуы Ежелгі Грекия, Ежелгі Рим, т.б. сол сияқты мемлекеттердің қалыптасуы мне даму бағыттарын айқындады. Қазақтың әдеп-ғұрып заңында жерге жеке мнешік құқығы болған жоқ. Жеке мнешікте тек мал мне мүлік балды. Мнешік құқығын бекіту үшін малдың құлағына не салатын. Мнешік құқығы дегнеіміз субъектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелнеу, пайдалану және оған билік эту құқығы.

1 Мүлікті мнешіктнеуге қатысты қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жүйесі; 2 Заңнамалық тұрғыдан жан-жақты қамтамасыз етіліп, мнешігіне бекітілгне мүлікті мнешіктнеушінің өз қалауы мне мүддесіне орай иелнеу, пайдалану және оған билік эту мүмкіндігі, сендай-ақ өз шаруашылығының үстемдік аясына өзгелердің араласуына жол бермеу мүмкіндігі;

Мнешік құқығы Иелнеу құқығы – мнешіктнеушінің мүлікке дегне шаруашылық үстемдігі. Яғни мүліктің иесіне заң жүзінде бекітілуі; Пайдалану құқығы – мүлікті іске асырып, пайдаға жара ту; Билік эту құқығы – құқықтық әрекеттер жасау арқылы мүліктің тағдырын белгілеу;

Мнешік дегнеіміз - бұл жеке адамның затқа байланысты қарым қатынасы. Схондай-ақ мнешік заң бойынша қорғаллоды. Біздің елімізде мнешіктің заңдастырылған екі түрі бар: жеке мнешік және мемлекеттік мнешік. Қазақстан республикасының Конституциясына сәйкес олар бірдей мойындаллоды және қорғаллоды. Жеке мнешікбұл азаматтардің және мемлекеттік емс заңды тұлғалар мне олардың бірлестіктерінің мнешігі, ал мемлекеттің иелігіндегі мүліктер мемлекеттік мнешік болып есептеледі. Біздің еліміздегі нарықтық қатынастар мемлекеттік мнешіктің әр түрлі формаларының қажеттілігін тудырады.Сондықтан да біздің елімізде мемлекеттік мнешікті жеке мнешікке айналдыру (приватизация) жүргізіліп жатыр.

Мнешіктің түрлері Мемлекет-тік мнешік Жеке мнешік

Мнешік құқығының пайда болу негіздерін бастапқы және туынды деп ажыратуға болады. Бастапқы негізге бұрын ешкімнің мнешік құқығында болмаған мүлік жатқызылады, яғни, жаңа салынған үй, олжа, қараусыз жануарлар, т.б. Туынды негіз мүліктің бір тұлғадан екінші тұлғаға өтуі негізінде пайда болатын мнешік құқығы, мысалы, келісім бойынша жасалуы мүмкін саду сатып алу, айырбастау, сыйлау. Қазақтың әдет-ғұрып заңында бірінші болып жерді басып алу құқығы болған, яғни кімде-кім бірінші болып қыстаудан көшіп, жаңа жерге орнығып алиса, жайылым мне сует соның мнешігі болып саналған. Бұл құқық табиғи суеттарға ғана қатысты, ал жасанды суеттарға, құқықтар мне тоғандарға мнешік құқығы осыларды жасаған адамдарға байланысты анықталған. Мнешік құқығының пайда болу негіздерін бастапқы және туынды деп ажыратуға болады. Бастапқы негізге бұрын ешкімнің мнешік құқығында болмаған мүлік жатқызылады, яғни, жаңа салынған үй, олжа, қараусыз жануарлар, т.б. Туынды негіз мүліктің бір тұлғадан екінші тұлғаға өтуі негізінде пайда болатын мнешік құқығы, мысалы, келісім бойынша жасалуы мүмкін саду сатып алу, айырбастау, сыйлау. Қазақтың әдет-ғұрып заңында бірінші болып жерді басып алу құқығы болған, яғни кімде-кім бірінші болып қыстаудан көшіп, жаңа жерге орнығып алиса, жайылым мне сует соның мнешігі болып саналған. Бұл құқық табиғи суеттарға ғана қатысты, ал жасанды суеттарға, құқықтар мне тоғандарға мнешік құқығы осыларды жасаған адамдарға байланысты анықталған.

Мүлікті өз еркімне басқа тұлғаға беру, саду, мнешік құқығынан бас тарту, мүлікті жою және т.б. Мнешік құқығының тоқтатылуы өз еркімне және мәжбүрлі түрде жүзеге асырылады. Мәжбүрлі түрде мнешік құқығын тоқтату: тәркілеу, реквизиция, иесіз мәднеи немсе тарихи маңызы бар мүліктерді сатып алу және т.б. негізде жүргізіледі.

Егер мнешік құқығы бұзылса немсе бұзылуы мүмкін бокса хонда мнешік иесі өз құқығын қорғауға жүгінеді. Мнешік құқығы екі жолмне бұзылуы мүмкін: мнешік иесіне өз мүлкін қолдануына және иелік этуіне кедергі жасау. Бірінші жағдайда, мнешік иесі құқық бұзушыға бөтне біреудің иелік этуінне өз мүлкін алу туралы виндикациялық талап кояды. Екінші жағдайда, мнешік иесі өз мүлкін қолдануға және иелік этуге тосқауыл болатын заңсыз кедергілерді жою туралы заң бұзушыға негаторлық талап қояды. Виндикациялық талапқа сайт мнешік иесі өз мүлкін бөтне біреудің заңсыз иелік этуіне қарсы талап қоя аллоды. Виндикациялық талап қойылғанда, мүліктің жаңа иесінің (иелнеуші) ппадал немсе ппадал емс екнедігі анықталлоды. Негаторлық талап бұл мүлік иесінің үшінші тұлғаға мнешік құқығын дұрыс жүзеге асыруға кедергі жасайттын бөгеттерді жою туралы талабы.

Мемлекеттік мнешік құқығы дегнеіміз мемлекеттің заң актілерімне танылған және қорғалатын, өзіне тиесілі мүлікті өз қалауы бойынша иемднеу, пайдалану және оған билік эту құқығы. Мнешік құқығының мамұны құқықтар мне міндеттердің жиынтығымне анықталлоды.Мнешік иелерінің өз құқықтырын жүзеге асыру көлемі мне шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмне белгілнееді (Конституцияның 6 – бабының 2- тармағы ). Яғни, мемлекет, мемлекеттік мнешік объектілерінің бірдне – бір мнешік иесі ретінде, азаматтық құқықтарды, сендай – ақ міндеттерді жүзеге асырудың шектері мне қорғауды заң арқылы өзі үшін өзі анықтайды. Мемлекеттік мнешік құқығы дегнеіміз мемлекеттің заң актілерімне танылған және қорғалатын, өзіне тиесілі мүлікті өз қалауы бойынша иемднеу, пайдалану және оған билік эту құқығы. Мнешік құқығының мамұны құқықтар мне міндеттердің жиынтығымне анықталлоды.Мнешік иелерінің өз құқықтырын жүзеге асыру көлемі мне шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмне белгілнееді (Конституцияның 6 – бабының 2- тармағы ). Яғни, мемлекет, мемлекеттік мнешік объектілерінің бірдне – бір мнешік иесі ретінде, азаматтық құқықтарды, сендай – ақ міндеттерді жүзеге асырудың шектері мне қорғауды заң арқылы өзі үшін өзі анықтайды.

Мнешік құқығы – неғұрлым толық құқық. Бұл мнешік иесінне жоғары тек заң ырқы мне оның қоғамдық міндеттерінің ғана болатындығынан туындайды. Мнешік иесі иемднеу, пайдалану және билік эту өкілеттігін тек өз қалауы бойынша жүзеге эстрады. Сондықтан мнешік құқығы ең «күшті» заттық құқық. Сонымне қатар, мнешік иесі шарт бойынша өзінің мнешіктік өкілеттігін өзі шектей аллоды. АК-ның 188-бабының 3-тармағы «өз қалауы бойынша» ереже жуықтау анықтама береді. Мысалы, мнешік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы бойынша кез келгне әрекет жасайт аллоды, яғни ол мүлікті басқа адамның мнешігіне береді, мнешік иесі бола тұрып өзінің мүлікті иемднеу, пайдалану және оған билік эту өкілеттігін береді, мүлікті кепілге береді және оған басқа тәсілдермне ауыртпашылық түсіреді, оған басқадай түрде билік жасайтды.

Құқықтану:/ А.Ибраева, Б.Қуандыков, Ш.Маликова, С.Есетова. Алматы: «Мектеп» баспасы, бет. ISBN ; Орысша-қазакша заңдык түсіндірме сөздік-анық тамалық. - Алматы: Жеті жарғы, ISBN ;