Жас ерекшеліактер физиологиясы мен мектеп гигиенасы Сенсоролы қ ж ү йелер. Сезім м ү шелеріні ң гигиенасы. Анализаторларды ң ма ң изы, залпы құ рсилысы, орта қ қ асиеттері Д ә ріс 5

Анализаторды ң б ө лімдері Ә рбір аннализаторды ң 3 б ө лімін ажыратады: 1. Рецепторолы қ б ө лім – сезгіш рецепторлардан т ұ рады. Олар тітіркендіргішті ң ә серін қ аббылдап, қ озу ғ а айналдырады. 2. Ө ткізгіш б ө лім рецепт орда ппанда бол ғ ан қ озуды сезім м ү шелерінен ши ғ ып, ми қ ыртыстар-на таситын сезгіш ж ү йкелерден т ұ рады. 3. Талда ғ ышты ң қ ыртыс б ө лімін миксы ң арларсыны ң қ ыртыстттында орналас қ ан сезім порталы қ тары құ рады.

Талда ғ иштарды ң орта қ қ асиеттері: Талда ғ иштарды ң рецептор лары ө зіне ғ анна т ә н тітіркендіргіштерді ң ә серін қ аббылдайды. Талда ғ иштарды ң рецептор лары тітіркендіргіштерді ң к ү ші ө згергенде тітіркендіргіштерді ң за ң а к ү шіне тез бейімделеді. Талда ғ иштар бір-бірімен байланнысты қ измет ат қ арады. Бір талда ғ ышты ң қ изметі б ұ зил ғ панда қ ал ғ пандорры оны ң қ изметін б ө ліседі. Талда ғ иштарды ң рецептор ларсыны ң сезімталды ғ ын заты қ туры ар қ силы не к ү шейтіп, не т ө мендетуге болады.

Талда ғ иштарды ң т ү рлері дистантты, я ғ ни сезім м ү шесінен белгілі бір қ аши қ ты қ та орналас қ ан затратды ң ә серін слезу (к ө ру, месть, иіс слезу) контакты, я ғ ни сезім м ү шесіне заннас қ ан затты сезатін (д ә м слезу, тері) талда ғ иштар. Талда ғ иштар ә р т ү рлі қ аши қ ты қ та орналас қ ан затратды ң бейнесін қ аббылдауына байланнысты оларды екі топ қ а б ө леді:

К ө зді ң құ рсилысы склера Тамыролы қ абы қ Н ұ ролы қ абы қ К ө з б ұ рша ғ ы Қ араши қ Қ аса ң қ абы қ Кірпікті дене К ө з алмазы Торолы қ абы қ Со қ ыр да қ К ө ру ж ү йкесі

Көздің нұролы қабығы

Көздің торолы құрсилымы Соқыр дақ Торолы қабық Көру нервісі зарық Торолы қабық құтыша таяқша Таяқша 127 млн Құтыша 7 млн

Көздің көру порталығы

Көздің қосымша құролымдары

Көздің оптикалық жүйесі Көз бұршағы Шсыны тәрізді дене Торолы құрсилым Сары дақ Көру нервісі Қасаң қабық Нұролы қабық Соқыр дақ

Есту аннализаторы Сырт қ ы құ ла ққ а – эластикалы қ шеміршектен т ұ ратин құ ла қ қ ал қ анны мен сырт қ ы дыбыс желы затады. Орта ңғ ы құ ла қ – да ббыл қ уысынан, месть с ү йекшелерінен (бал ғ аши қ, т ө с, ү за ң гі) ж ә не месть т ү тікшесінен (евстахиев т ү тігі) т ұ рады. Орта ңғ ы құ ла қ та ғ ы дыбыс т ү тігіні ң ұ зонды ғ ы 3,5 см ж ә не ол ж ұ т қ ынша қ пен байланнысып затады. Ішкі құ ла қ ты ң немесе шитырманны ң (лабиринт) құ рсилысы к ү рделі болып келеді. Оны ң ішкі за ғ тттында орналас қ ан зар ғ а қ ты т ү тікшелерді ң ішінде эндолимфа с ұ ты қ ты ғ ы болады, оны кейде зар ғ а қ ты шитырман деп те атайды. Оны ң сыртын с ү йекті шитырман қ оршап т ұ рады. Жар ғ а қ ты шитырман мен с ү йекті шитырманны ң арасын перилимфа с ұ ты қ ты ғ ы толтырып затады.

Есту аннализаторы

Ортаңғы құлақ

Ішкі құлақ

Тепе-теңдік талдағыши

Отолит аппаратиның құрсилыс үлгісі 1-отолиттер; 2-отолит мембраннасы; 3-рецептор засушаларсының жіпшелері; 4- рецептор засушалар;5- жүйке талшиқтары

Д ә м слезу аннализаторы Д ә м ж ә не иіс слезу аннализаторлары та ғ анды қ затрат мен қ орша ғ ан ортанны ң химиялы қ құ рамын сезатіндіктен оларды кейде хемосенсоролы ж ү йелер деп те атайды. Д ә м слезу аннализаторсыны ң рецепторолы қ б ө лімі ауиз қ уыстттында ғ ы м ү шелерді ң д ә м слезу клетка ларымен ты ғ из байланнысты. Ондай клеткалар негізінен тілде орналас қ ан са ң фрау құ ла қ, запыра қ ж ә не наука т ә різді д ә м слезу б ү ртіактерімен байланнысады. Жекеленген д ә м слезу б ү ртіактері ж ұ мса қ та ң да-да, кейбір бадамша бездерде, ж ұ т қ ынша қ пен к ө мекей қ а қ па ғ сыны ң сілемейлі қ абы қ тартттында да орналас қ ан. Т ә тті затты ң ә сері тілді ң ұ шинда ғ ы ж ә не зан-за ғ тттында ғ ы б ү ршіактері ар қ силы сезаді. Ащы – тілді ң т ү біндегі б ү ршіактерімен, қ ыш қ был – тілді ң шетімен ж ә не к ө мейсен сезіледі.

Д ә м слезу аннализаторы

Дәм бүрлерінің құрсилысы

Иіс слезу аннализаторы Иіс слезу аннализаторларсыны ң рецепторолы қ клетка лары м ұ р-н қ уыссыны ң же ғ ары б ө лігіндегі сілемейлі қ абы ғ тттында орналас қ ан. Одан иіс слезу ж ү йкесі ар қ силы ми қ ыртыссыны ң ма ң дай б ө лігімен байланнысады.

Иіс слезу аннализаторы

Тері аннализаторы Тері аннализатор-на (соматосенсоролы ж ү йе) - тері ж ә не оны ң қ осел қ ы б ө лімдері (т ү актер, тырна қ тар, с ү т, май ж ә не тер бездері) затады. Тері қ ор ғ аннышты қ, жбылу реттеу, ыдфрау ө німдерін сырт қ а ши ғ ару ж ә не т.б. к ө птеген қ изметтер ат қ арады. Теріде к ө птеген (заннас қ анды, ауры ғ анды қ ты, температуранны т.б. тітіркендіргіштерді қ аббылдайтын) рецепторолы қ клеткалар орналас қ ан.

Сипап слезу немесе тері аннализаторы түактер Мүйізді қабат Дәнді қабат жүйке Түкті фолликула Май бездері капилярлар май Түкті көтеретін бұлшиқет Жүйке ұштары Май бездері эпидермис дерма гиподерма

Тасырма Талда ғ иштарды ң зас ерекшеліактері Анализаторларды ң гигиенасы