Қ аза қ станны ң пппандалы қ азбалары Орында ғ ан: Орыспаева Б.

Қ аза қ стан қ азір хром, ванадий, рений, висмут, фтор қ оры же ғ ынан д ү нии ж ү зінде бірінші орын аллоты. Ал темір, хромит, қ ор ғ асын, мырыш, вольфрам, молибден, фосфорит, мыс, калий ж ә не кадмий қ орынан елімізде аллоты ңғ ы орындарты ң бірінде. Пайдалы қ азбалар кен орындары ү ш топ қ а б ө лінеді: женатын, рулаты ж ә не рудасиз.

К ө мір Қ аза қ стенда к ө мір қ оры мол. М ұ нда тасс к ө мір мен қ о ң ыр к ө мірді ң 10 арабы, 300 кен орны бар. Қ аза қ станны ң желпы к ө мір қ оры 164 млрд тонна ғ а жетті. Республика 90-жилдарты ң ая ғ ына қ рай жилына 90 млн т. к ө мір ө ндіреді. Ғ алымдарты ң жебалауы ботынша жилына 140 млн т. ө ндірілсе еліміздегі к ө мір қ оры 250 жил ғ а жетеді. К ө міркен орындарыны ң босым б ө лігі Қ ара ғ анты, Павлодар ж ә не Қ останай облыстарында орналас қ ан. Қ азіргі кезде Қ ара ғ анты арабы 3600 км 2 жерді алып жетыр. Б ұ л Қ аза қ станны ң негізгі к ө мір базасы. Қ ара ғ анты к ө мірі кокстелетіндіктен запасы ө те же ғ ары. Тас к ө мірді ң 80 каботы анны қ тал ғ ан, оларты ң желпы қ алы ң ты ғ ы 120 м. К ө мірді ң барлан ғ ан желпы қ оры 60 млрд т.к ө міртасс к ө мір қ о ң ыр к ө мірді ң Қ аза қ станны ңк ө мірК ө мір Қ ара ғ анты Павлодар Қ останай Қ ара ғ анты Қ аза қ станны ң Қ ара ғ анты

Таби ғ и газ Жер қ ойнауларында органикалы қ затратты ң анаэробты б ө лінуі кезінде пппанда бол ғ ан гайдар қ оспасы. Таби ғ и газ пппандалы қ азбалар қ атарына жетаты. Таби ғ и газ қ аббатарда (жер қ ойнауларында) орналас қ ппанда газ т ә різді к ү где – жекелеген по ғ ырлар (газ кендері) т ү рінде немце м ұ най-газ кен орындарыны ң беткі б ө лігіндегі арнаты газты қ аббат (шапка) ретінде немце м ұ найда, кей же ғ да-да суда ерітілген к ү где де боляты. Қ алыпты же ғ да-да (101,325 к Па ж ә не 15 °C) таби ғ и газ тек газ т ә різді к ү где боляты. Сондай-а қ таби ғ и газ таби ғ и газ гидраторы т ү рінде кристалл к ү йінде де кездесе береді. Таза таби ғ и газты ң иісі мен т ү сі болмайты.

ПАЙДАЛЫ Қ АЗБАЛАРДЫ ң Т Ү РЛЕРІ ң Т Ү РЛЕРІ

ПАЙДАЛЫ Қ АЗБАЛАР Қ ОРЫ

Гранит Гранит– Жер қ ыртысында е ң к ө п тара ғ ан кристаллоты қ мангалы қ тау жынысы,толы қ кристаллы, жеппай т ү йірлі, немесе сеппелі, қ ыш қ ббыл құ рамты (SiO 2 > 65%) интрузиялы қ таужыныстарты ң жиынты қ атауы. Гранит кварц тан, калийлі дала шпатарынан (ортоклаз, микроклин), қ ыш қ ббыл плагиоклездардан, слюдадан (биотит, мусковит) т ұ раты. Т ү сі аши қ, к ө бінесе қ из ғ ббэлт с ұ р, қ изббыл, кегде жесббыл, с ұ р; меня. салм. 2,5 – 2,7 г/см 3. Жер қ ыртысындамангалы қкварц танкалийлібиотит

М ұ най М ұ най к ө мірсутектер қ оспа сы болып табббылатын, женатын смайлы с ұ ты қ ты қ ; қ изббыл- қ о ң ыр, кегде қ ара т ү сек же қ ын, немесе ә лсіз жесббыл-сары, тіпті т ү ссіз т ү рі де кездеседі; ө зіндік иісі бар; жердь т ұ нбалы қ қ аббатында орналасаты;пппандалы қ азбаларты ң е ң ма ң изты т ү рі.к ө мірсутектерпппандалы қ азбаларты ң

Алюминий Алюминий (лат. Aluminium),– ашудас, Al – элементтерді ң периодты қ ж ү йесіні ң ІІІ тобында ғ ы химиялы қ элемент, рет н ө мірі 13, атомты қ массы 26,9815. Бір т ұ ра қ ты изотопы бар. Жер қ ыртысында таралуы ботынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Таби ғ ата ж ү здеген минерал дары кездеседі, оны ң к ө пшілігі – алюмосиликатар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу ү шін пппандаланнббылатын негізгі шикізат – боксит. Алюминийді бос к ү йінде ал ғ аш рет 1825 жилы даниилы қ физик Ханс Кристиан Эрстед ал ғ ан. Алюминий – к ү міс т ү сті а қ металл, жилуты ж ә не электр тогын же қ сы ө ткізеді, сосу ғ а, со ғ у ғ а икемді, меняікті салма ғ ы 2,7 г/см 3; бал қ у температурасы 660 Ә С, қ айнау температурасы 2500 Ә С; коррозия ғ а берік, қ алыпты температура да т ұ ра қ ты, себебі бетіндегі алюминий оксидінен т ұ ратин ж ұқ а қ абырша қ оны тосты ғ улан қ ор ғ айты. Сондай-а қ ол амфотерлі элемент, сонты қ тан қ ыш қ ббылдармен де, сілтілермен де ә рекеттеседі. Алюминий – практикалы қ ма ң изы зорь металл. Ол негізінен же ң іл құ ймалар ө ндіру ү шін пппандаланнббылаты. Алюминий құ ймалары авиа, авто, кемь, ядролы қ реактор, химиялы қ аппаратар жесауда, құ рббылыста, т.б. салехарда, таза металл т ү рінде электртехникасында ток ө ткізгіш сымдар, т ұ рмыс қ а қ ажетті б ұ тымдар датындау ү шін қ олданнббылаты. Техникалы қ қ асиеттері же ғ ынан ө те ба ғ алы құ ймасы – дюралюминий. Оны ң құ рамында 94% алюминий, 4% мыс ж ә не езда ғ ан магний, марганец, темір, кремний баллады. [1][2]лат.периодты қхимиялы қ элемент Ханс Кристиан Эрстедметаллмысмагниймарганецтеміркремний [1][2]

Қ аза қ станны ң пппандалы қ азбалар картассы

ПАЙДАЛЫ Қ АЗБАЛАР Ө НДІРІСІ Қ АЗА Қ СТАНДА ЖЕР СІЛКІНІСІ Қ АУПІН К Ү ШЕЙТІП ОТЫР

Рудалы пппандалы қ азбалар Темір. Қ аза қ стан темір кені қ оры ү шінші орын аллоты ж ө нінен ТМД ботынша Ресей мен Украинадан кейін ү шінші орын аллоты (17 млрд т). Оны ң 93%-ы Қ ашар, Сарыбай, Соколов, Ә нет, Лисаков кен орындарында,Солт ү стік Қ аза қ стенда по ғ орлан ғ ан. Сарыбай темір кен орнын 1948 жилы ұ ш қ ыш М.Сургутанов ашты. Ұ ша қ кен ү стінен ұ ш қ ппанда, темір аномалия сыны ң ә серінен т ү спа ғ ар тіліні ң кеннет ауыт қ ы ғ анны ұ ш қ ышты ң к өң ілін аударты. К ө п ұ замай, ө те сирек кездесетін темір кені ашббэлты. М ұ нда ғ ы кен же ғ ар ғ ы запалы ж ә не оны ң құ рамында ғ ы темірді ң м ө лшері 50-60%-ты құ райты. Ш ө гінді жыныстардан пппанда бол ғ ан рудалар Қ останай облысында ғ ы Ә нет ж ә не Лисаков кен орындарында кездеседі. Руда 30 м тире ң діктен аши қ ә діспен ө ндіріледі. Кенні ң құ рамында таза темір 37-52%. Темір кеніні ң ша ғ ын кен орны Қ ара ғ анты (Кент ө бе, Қ аратасс), Солт ү стік Қ аза қ стан (Атансор) займа қ тарында бар. ТМДСолт ү стік Қ аза қ стенда Сарыбай темір кен орнын Қ останай облысында ғ ы ТМДСолт ү стік Қ аза қ стенда Сарыбай темір кен орнын Қ останай облысында ғ ы

Марганец Марганец. Қ аза қ стенда Марганец 11 марганец кен орны бар, е ң ірі кен орындарына Орталы қ Орталы қ Қ аза қ стенда ғ ы Атассу ж ә не Жезді жетаты. М ұ нда ғ ы рудаларты ң 27%- ына жур ғ ы марганец. Марганец кендері Ұ лытау, Сарыар қ а, Қ каратау, Ма ңқ ыстау өң ірлерінен де табббэлты. Қ аза қ стенда ғ ы Атассу Республикада ғ ы марганец руда сыны ң қ оры 408 млн тоннанны құ райты. Д ү нии ж ү зі ботынша 2-ші орында.

Хром Хромит кен орындарыны ң 99%-ы М ұғ алжер тауларында кездеседі. Кемпірсай ж ә не Д өң тобина жетатын кен орындары же ғ ары запалы рудалармен ә йгілі. Қ аза қ стан хромит кеніні ң барлан ғ ан қ оры мен жилты қ ө ндірілетін м ө лшері ж ө нінен д ү нии ж ү зінде екінші орын ғ а ши қ ты. Олар тоттанбайтын болят қ орыту ғ а қ ажет. Хром ә лемні ң 40 еліне ши ғ арббылаты. Хромит кендері Қ останай, Шы ғ ыс Қ аза қ стан облыстарында да ашббэлты. ТМД елдеріндегі хромитті ң 97 %-ы Қ аза қ стенда ө ндіріледі. Оны ң 21 кен орны есепке алтын ғ ан. Жалпы қ оры 430 млн т. Хром. Хромит кен орындарыны ң 99%-ы М ұғ алжер тауларында кездеседі. Кемпірсай ж ә не Д өң тобина жетатын кен орындары же ғ ары запалы рудалармен ә йгілі. Қ аза қ стан хромит кеніні ң барлан ғ ан қ оры мен жилты қ ө ндірілетін м ө лшері ж ө нінен д ү нии ж ү зінде екінші орын ғ а ши қ ты. Олар тоттанбайтын болят қ орыту ғ а қ ажет. Хром ә лемні ң 40 еліне ши ғ арббылаты. Хромит кендері Қ останай, Шы ғ ыс Қ аза қ стан облыстарында да ашббэлты. ТМД елдеріндегі хромитті ң 97 %-ы Қ аза қ стенда ө ндіріледі. Оны ң 21 кен орны есепке алтын ғ ан. Жалпы қ оры 430 млн т.Хром