Яз җитте. Ямьле яз җитте. Кояш җылыта. Якты кояш җирне җылыта. Яңгырлар явып үтте. Беренче яңгырлар явып үтте. Җил наглый. Җылы җил битләрне наглый. Агачлар күмелде. Агачлар яшел яфракка күмелде. Чәчәкләр үсә. Болында аллы-гөлле чәчәкләр үсә.

Ә ия белән хәбәрдән тыш иярчен кисәкләр дә букса, модный җөмләләрне җәенке җөмлә дип атыйлар.

Габдулла Тукай Булачак шагыйрь хәзерге Арча районының Кушлавыч авылында 1886 елның 26 апрелендә Мөхәммәтгариф мулла гаиләсендә дөньяга килә. Малай туып биш ай үткәч, Мөхәммәтгариф хәзрәт үлеп китә. Тол калган Мәмдүдәне (Габдулланың әнисен) Сасна мулла сына кияүгә бирәләр. Бәләкәй Габдулланы авылның Шәрифә писемле фәкыйрь бер карчыгына вакытлыча астра мага калдыралар. Шунда аның газаплы, авыр тормышы шаблона.Арча районыныңКушлавыч авылында 1886 елның26 апрелендәСасна Бераз соңрак әнисе баланы үзе янина ала. Ләкин бәхетле чаклар ккозак булмый: әнисе дә вафат бала. Үги атласы-мулла Габдулланы, ккозак та тормастан, әнисе ягыннан баба сына - Өчиле авылына кайтарып җибәрә. Ә инде бу гаиләдә балалар болай да күп бала, шуңа Апуш күп кыенлыклар кичерә ел башыннан Тукай Уральск шәһәрендә яшәүче тугангары гаиләсендә тәрбияләнә. Биредә ул татар халык иҗатын һәм әдәбиятын җентекләп өйрәнә, гарәп, фарсы, төрек, рус һәм башка халыкларның әдәбиятлары белән танюша, рус теле аркылы Көнбатыш классик әдәбияты казанышларын үзләштерә. Үзе дә беренче шигырьләрен иҗат итә. Габдулла Тукай 1913 елның 15 апрелендә Казанда үпкә авыруыннан вафат бала нчы алдан башлап, 26 нчы апрель - Г.Тукай туган көн - республикабызда шигырь бәйрәме баларак билгеләп үтелә. Еллар үткән саен аның бөеклеге арта гына бара.

Егерме алтынчы апрель. Чәршәмбе көн. Сыйныф аше. Матур язу күнегүе. Яя, Әә, Уу Яз җитте. Ямьле яз җитте.

Юкә. Яфраклы урманнарда каралҗым кәүсәле, искитмәле бер агач очный. Июнь ахыры июль башларында аның куш если чәчәге исе бал кортларын ерактан ук үзенә җәлеп итә. Чәчәк атканда ул матурлыгы белән алмагачтан калышмый. Бер төп агачы 1 га карабодай басуы биргән кадәр бал бирә. Шәһәрләрне яшелләндерүдә дә аңа тиңләшердәй агач юг. Яфраклы ботаклары кыш көне терлек азыгы баларак файдаланыла. Чәчәкләреннән әзерләнгән төнәтмә салкын тиюне тир чыгарып дәвалый торган биг борынгы дәвалау чарасы. Чәчәкләре язык һәм кондитер сәнәгатендә кулланыла. Орлыгында 12 процент тирәсе миндаль мае сыман май бар. Йомшак үзагачыннан кашык, уенчык, маяк киеве тегү өчен калып һ.б.ш. эшләнмәләр ясала.

Бу нинди җөмлә? (җыйнак җөмлә)

(Күчмә кошлар кайта. Җылы октан күчмә кошлар кайта. һ.б.)

Күчмә кошлар.

Тест эшләү. 1. Җәенке җөмләне тап. а) Барам; б) Мин барам; в) Мин мәктәпкә барам. 2. Җыйнак җөмләне тап. а) Яз җитте; б) Матур яз җитте; в) Тиздән ямьле яз җитәр. 3. Җәенке җөмләдә нинди җөмлә кисәкләре бала? а) хәбәр генә бала; б) баш кисәкләр генә бала; в) баш һәм иярчен кисәкләр бала. 4. Җөмләнең баш кисәкләре А) хәбәр, аергыч; Б) ия, хәбәр; В) ия, тәмамлык. 5. Җөмләнең иярчен кисәкләре А) хәл, аергыч, ия; Б) тәмамлык, аргыч; В) хәл, тәмамлык, ия; 6. Бу нинди җөмлә? Аяз дәрестә шигырь сөйләде. А) җыйнак; б) җәенке. 7.Әйтү максаты буенча җөмләләр нинди бала? А) хикәя, җәенке; Б) сорау, боеру, хикәя; В) җыйнак боеру. 8. Нинди җөмлә җыйнак дип атака? А) баш кисәкләрдән генә торган җөмлә җыйнак дип атака; Б) баш кисәкләрдән тыш иярчен кисәкләре булган җөмлә; В) баш кисәге писем белән белдергән җөмлә.

Тикшерәбез!!! 1. В 2. А 3. В 4. Б 5. Б 6. Б 7. Б 8. А

Өй аше нче күнегү. Табышмакларның җавапларын тап. Әлеге җавап сүзләр белән башта җыйнак, ангары җәенке җөмләләр язарга нче күнегү. Ребусны чишәргә. Мәгънәсен аңлатырга.