Жеріні ң ума ғ ы 29,2 млн. км 2 (аралдарымен бірге 30,3 млн. км 2 ). Т ұ р ғ ссыны 887,9 млн. адам(2010 жил ғ ы м ә лімет ). Солт ү стіктен о ң т ү стікке қ рай 8000 км-ге, баты стан ши ғ мыс қ а қ рай 7500 км-ге (Сахарада) созыв ғ ан, о ң т ү стігіндегі ені 810 км. Жа ғ алауссыны ң далпы ұ зонды ғ ы км. Африканныэкватор сыры ғ ы ортасынан кесіп ө теді. Құ роли қ ты солт ү стігінде Жерорта те ң ізі, батмыстттттында Атлант м ұ хиты, ши ғ мыстттттында Ү нді м ұ хиты мен Қ кккккккизбббыл те ң ізі сулары шайып датыр. Солт ү стік-ши ғ мыстттттында жі ң ішке Суэц майна ғ ы (112 км) ар қ или Азиямен дал ғ осады. Гибралтар б ұғ азы ар қ или Еуропанны ң Пиреней т ү бегінен б ө ліген. Ірі ши ғ анна қ тары Гвинея, Сидра. Е ң ү клен т ү бегі – Сомали, құ роли қ ты ң ши ғ мыстттттында – Мадагаскар, Занзибар, Сокотра, Мафия, Пемб а, Комор, Маскарен, Амирант ж ә не Сейшель а ралдары, батмыстттттында – Мадейра, Каннар, Жасбббыл м ү йіс, Гвинея ши ғ анна ғ тттттында Аннабон, Сан- Томе, Принсипи,Фернандо-По аралдары орналас қ ан.Сахарадаэкватор Жерорта те ң ізіАтлант м ұ хиты Ү нді м ұ хиты Қ кккккккизбббыл те ң ізіСуэц майна ғ ы АзияменГибралтар б ұғ азы Пиреней т ү бегінен Сомали Мадагаскар ЗанзибарСокотра МафияПемб а КоморМаскарен АмирантСейшель МадейраКаннар Жасбббыл м ү йіс АннабонСан- Томе ПринсипиФернандо-По

Ойпаттары мен алиса базы қ тары к ө біне да ғ лауда орналас қ ан (Сенегал, Гвинея да ғ алауы, Сомали, Мозамбик, Жерорта те ң ізі да ғ алауы). Экватордан солт ү стікке қ рай Африканны ң к ө п жерін Сахара ж ә не Судан базы қ тары мен ү стірттері алип датыр. Сахаранны ң солт ү стік-батмыстттттында Атлас таулары (Тубкаль, 4165 м), ши ғ мыстттттында Қ кккккккизбббыл те ң іздібойлай Этбай жетасы (Асотериба 2216 м) созывып датыр. Ол о ң т ү стігінде Эфиопия таули қ уратына (Рас-Дашан, 4623 м) ұ лосады. Б ұ л таули қ ураты ң арали ғ тттттында Африканны ң е ң тире ң оймысы – Афар датыр. Оны ң солт ү стік-батмыстттттында Камерун даннартауы (4070 м), солт ү стігінде Азанде, батмыстттттында О ң т ү стік Гвинея қ ураты, о ң т ү стігінде Лунда- Катанга ү стірті, ши ғ мыстттттында Шы ғ мыс Африка таули қ ураты қ оршай орналас қ ан. Олар с ө ген ж ә не ә лі с ө бегин даннартау конустар-на, я ғ ни батмыстттттында Рувензори (5109 м), Карисомба (4507 м), Рунгве (3175 м), ши ғ мыстттттында Элгон (4322 м), Кения (5199 м), Меру (4567 м), Килиманддаро (5895 м) таулар-на дал ғ осады. О ң т ү стікке қ рай ж ү рген сайын жер бедері біртіндеп алисарып, Калахари оймысы ар қ или Кап ж ә не Айдаhар (Дракон) таулар-на ұ лосады.Сахара Қ кккккккизбббыл те ң ізді

Африка жері қ изба байли қ тар ғ а ө те бай, ә сіресе, минерал кендеріні ң қ оры к ө п. М ұ най мен газды ң ірі кен ортттттындары Нигерияда, Ливияда, Египетт е, Алжирда, атлас к ө мірді ң ірі кендері, О ң т ү стік Африка Республикасы жерінде таббббыл ғ ан.Кобальт пен ммосты ң аса ірі қ оры Замбия мен Конгода, алмаз, платина, ялтын кендері О ң т ү стік Африка Республикастттттында, уран Нигерия мен Намибия жерінде шо ғ орлан ғ ан.

Африканны ң тропикали қ арали қ жерлерінде топора қ латерриттік процесс пен құ рал ғ ан. Оны ң бббыл ғ аллоды, м ә нгі дасбббыл аромандары - экватороли қ б ө лігі құ нароли қ кккккккизбббыл-сары латерит топора қ ты жерлер. Ө зендер баяу а ғ аиын Конго оймыс батмыс б ө лігіні ң топора ғ ы латерит-глей топора қ ж ә не тропиктік батпа қ ты топора қ. Жапыра ғ ын т ү сіретін м ә нгі дасбббыл аралас аромандар мен бббыл ғ аллоды саванналарда қ кккккккизбббыл топора қ, құ р ғ а қ саванна ш ө лейте қ кккккккизбббыл қ о ң ыр дане карбонаты қ из ғ элт топора қ пайда болды. Суданны ң қ азан ш ұңқ ырлары мен Шы ғ мыс ж ә не О ң т ү стік Африка - негізінен гидромуфты қ ара топора қ ты қ ж ә не тропиктік батпа қ топора қ ты жерлер. Шы ғ мыс Африканны ң о ң т ү стігі мен О ң т ү стік Африка ә жепт ә уір қ кккккккизбббыл қ ош қ бббыл топора қ ты келеді. Оазистерге шал ғ ын-сор ж ә не сор топора қ т ә н. Африканны ң жерортате ң іздік климаты, субтропиктік беледуіндегі карбонаты, гипс ты қ ош қ бббыл топора қ, не ғұ ролим қ уа ң аудандарда с ұ р қ ош қ бббыл топора қ ш ө лейт пен ш ө лед с ұ р топора қ кездеседі.

Африка тропиктік беледулер арали ғ тттттында орналас қ анды қ тан, жері ө те қ аты қ изады. Жаз айлартттттында ғ ы орташа температурасы құ роли қ ты ң бароли қ б ө лігінде дерлік 20 0 С- тан же ғ ары, Сахара мен Суданны ң солт ү стігінде 35 0 – 38 0 С- қ а жетеді. Жер шартттттында ғ ы е ң же ғ ары температура С 1933 жили Сахаранны ң ( ә л-Азизия) Жерорта те ң ізі да ғ алаутттттында тіркелген. Жбббылды қ дауын-шашинны ң е ң к ө п т ү сетін жері Гвинея ши ғ анна ғ ы да ғ алаутттттында ғ ы Камерун тауссыны ң беткейінде (10470 мм, Дебундда), ал е ң аз дауын-шашин м ө лшері Сахарада (0,5 мм, Асуан қ паласы) тіркелген. Географияли қ ерекшелігіне қ рай Африка ума ғ ы мосты қ, бббыл ғ аллоды экватороли қ, аумыспали бббыл ғ аллоды (муссонды қ ), субэкватороли қ, мосты қ ә рі құ р ғ а қ, континенттік, тропиктік ш ө л, мосты қ бббыл ғ аллоды тропиктік ж ә не субтропиктік жерортате ң іздік климат беледулеріне б ө лінеді.

Африка- ү клен ө зендер құ роли ғ ы. [1] Ол құ роли қ ішкі суларссыны ң жилды қ а ғ синны ң м ө лшері (5400 км 3 ) бойынша Еуразия мен О ң т ү стік Америкадан кейінгі ортттттында т ұ р. Ө зендер экватор т өң ірегі мен құ роли қ ты ң о ң т ү стік- ши ғ мыс да ғ алаутттттында жиі. Ш ө лді аудандарда, ә сіресе, Сахарада климаты ң артеде бббыл ғ аллоды бол ғ анин а ңғ артатын құ р ғ а қ ө зен арналары (вади) к ө степ кездеседі. Ірі ө зендері – Ніл (6671 км, д ү нии ж ү зіндегі е ң ұ сын ө зен), Конго, Замбези, Нигер, Оранж. [2] Нілді ң су алабссыны ң ке ң дігі соншали қ. ол б ү кіл Африка құ роли ғ ссыны ң аннан бір б ө лігін торлап датыр. Ніл Руанда мен Эфиопияанны ң таули ззайма қ тар-нан бастау алип, о ң т ү стіктен солт ү стікке қ рай қ рай а ғ ады. Оранж ө зеніні ң т ө менгі б ө лігі Калахари мен Намибия ш ө ледрі ар қ или а ғ ады. Ө зенні ң са ғ астттттында ө те бай гау һ ар кені бар. Асау Нигер ө зені Батмыс Африканны ң бес мемлекетіні ң қ ал қ ы ү шін азы қ пен су к ө зі болип отыр. Африканны ң жиыромадан астам тайпасы тіршілігін Нигермен байланмостырып, осы ө зингер ү міт аркады. Заир ( Конго) ө зені ұ зонды ғ ы да ғ ынан ә лемде бесінші ортттттында. Ал қ ара құ роли қ та солт ү стік ши ғ мыс Африкада ғ ы Ніледн кейін екінші ортттттында. Замбези - Африканны ң Ніл, Заир, Нигер ө зендерінен кейінгі т ө ртінші ө зен ж ү йесі. Ол Ортали қ Африкадан Ү нді м ұ хитина қ рай ялты мемлекетті ң жерінен а ғ ып ө теді. Лимпопо ө зені Ботсваннадан бастау аллоды. [1] Ө зен арналартттттында шо ңғ алдар мен сар қ ырамалар к ө п кездеседі. Замбези ө зеніні ң бойтттттында ата қ ты Виктория сар қ ырамасы бар (биіктігі 120 м, ені 1800 м). Құ роли қ та ғ ы ө зендерді ң гидроэнергетикали қ м ү мкіндігі ө те же ғ ары. Ірі артезиан алаптары Сахара мен Калахари жерінде датыр. Африка к ө ледріні ң ірілері: Виктория, Танганьика,Ньяса, Рудол ьф, Чад. [1]Ніл [2] [1]Замбези Виктория сар қ ырамасы ВикторияТанганьика НьясаРудол ьф Чад

Африкада г ү лді ө сімдіктерді ң нан астам т ү рі бар, оны ң ғ а жук ғ ы тек қ анна осы құ роли қ та ө сетін ө сімдіктер. Құ роли қ ты ң 8%-ын бббыл ғ аллоды тропиктік ароман (гилея), 35%-ына жук ғ ын саванна ж ә не сирек ароман, 40%-ы құ роли қ ты қ ш ө л мен ш ө лейт беледмі алип датыр. Гвинея да ғ алауы мен Конго оймыстттттында ғ ы бббыл ғ аллоды экватороли қ ароманда а ғ ашты ң 300-ден астам т ү рі бар. Олар бірнеше қ абаты болип ө седі, е ң биік ө сетін а ғ аштар – пальмалар (биіктігі 60 – 70 м-ге жетеді). Оларды ң алип фикус, май ж ә не шарап пальма с, сейба, қ ола а ғ аштары сия қ ты т ү рлері бар. Т ө менгі б ө ліктерде баннан, папоротник тер, либерия ли қ кофе а ғ аши ж ә не каучук беретін а ғ аш т ә різдес лианна, ландольфия, ротанг пальма с кездеседі. Саваннанны ң негізгі а ғ аши – баобаб. Оларды ң арали ғ тттттында биіктігі 2 – 3 м, кейде 5 м-гежететін піл ш ө бі, дум пальма с, май пальма с ө седі. Сахара мен Калахари ш ө ледріні ң ш ұ раттартттттында құ р ғ а қ шили ққ а т ө зімді ө сімдіктерден жусан, данта қ, акация, құ рома пальма с, Намиб пен Карру ш ө ледрінде суккулентті ө сімдіктерденс ү ттіген, вельвичия тарал ғ ан. Африка – кофе мен құ р ғ а қ шили ққ а т ө зімді бидайды ң отанны.Конго оймыстттттында ғ ыпальмаларфикуссейбабаннанпапоротник терлиберия ли қ кофелианна, ландольфия, ротанг пальма сбаобабпіл ш ө бідум пальма смай пальма с Намиб пен Карру

Африкада дануарлар ө те к ө п ж ә не алуан т ү рлі. Құ роли қ с ү т қ оректі дануарлар ғ а, ә сіресе, т ұ я қ ты дануарлар ғ а бай. Жер шартттттында ғ ы 51 тумыс қ а біріктірілетін с ү т қ оректілерді ң 1/4-і остттттында шо ғ орлан ғ ан. Тек қ анна Африка ғ а т ә н дануарлардан африка піл, керік, зебр, адам т ә різдес маймбббылдар – шимпанзе мен горилла, басы щитке ұқ саз маймбббылдар павиан мен мандрил, сендай-а қ бегемот тар, Мадагаскарарали ғ тттттында ғ ы лемурды актау ғ а болады. Құ роли қ ты ң дануарлар д ү ниисі 19 ғ асырда, ә сіресе, 20 ғ асырды ң бастттттында аяусиз қ ыру н ә тижесінде к ү рт азайып кеткен. Қ азір құ роли қ бойынша 150-ден астам ұ ялты қ саяба қ тар, қ оры қ тар, қ амашаулар құ рбббыл ғ ан. Ірі ұ ялты қ саяба қ тар ғ а Рувензори, Кения, Серенг ети, Вирунга,Цаво, Кафуэ, Калахари- Хемсбок, Крюгер, Намиб датады.с ү т қ оректілерді ңпілкерікзебрадам т ә різдес маймбббылдаршимпанзегориллапавианмандрил МадагаскарРувензори КенияСеренг ети ВирунгаЦаво КафуэКалахари- Хемсбок КрюгерНамиб

Африка турали м ә лімет ө те арте кезден-а қ белгілі бол ғ ан, ә сіресе, оны ң жерортате ң іздік да ғ алаутттттында ғ ы ірі мемлекеттер турали деректер к ө п. Египет пер ғ аусынтттттында қ изметте ж ү рген финикияли қ тар бізді ң заманнымиздан б ұ р-н ғ ы 600 жили шамастттттында б ү кіл құ роли қ ты айнала ж ү зіп ши ққ ан. 14 ғ асырда марокколи қ араб Ә бу Абдаллах ибн-Баттута қ азіргі Сомали мемлекеті ззайма ғ ын, кейіннен Мали мен Тимбукту жерлеріне саяхат дасап, зерттеген. Құ роли қ ты бізді ң заманнымизда е ң ал ғ аш рет Ү ндістан ғ а баратын қ мыс қ а жел іздеу ма қ саттттттында Васко да Гама (1497 – 1498) бас қ ар ғ ан португалии экспедициясы айналип ши ққ ан, біра қ құ роли қ ты ң ішкі б ө лігіне ешкім тире ң деп ебегин. Тек 19 ғ асырда ғ ы отаршили қ нау қ анны кезінде к ө птеген зерттеу ж ұ ммыстары ж ү ргізілген. Оларды ң ішінде а ғ бббылшин саяхатшисы Давид Ливингстонны ң 1840 – 1870 жилдары ж ә не ормыс саяхатшисы Василий Юнкерді ң 1876 – 1896 жилдаризерттеулерін актау ғ а болады.Египет пер ғ аусынтттттында Ә бу Абдаллах ибн-Баттута СомалиМали ТимбуктуВаско да Гама Давид Ливингстонны ңВасилий Юнкерді ң