Қ ара ғ анды Мемлекеттік Медицина Университеті Жалпы Гигиена ж ә не Экология кафедрасы ДАЙЫНДА Ғ АН: РА Қ ЫМЖАН Н.Т ТОП СТУДЕНТІ ТЕКСЕРГЕН: ________________ Қ АРА Ғ АНДЫ 2014 ЖЫЛ

Жоспары I.Ма қ сайты: Топыра қ ты ң, таби ғ аты ң адамзат аллодтттында ғ ы ма ң изын ұғ тындыру II.Негізгі б ө лім: 1)Топыра қ Құ рамы 2)Топыра қ құ рббылысы 3)Топыра қ ма ң изы 4)Топыра қ ластануы 5)Топыра қ ты қ ор ғ ау III. Қ орыттынды б ө лім.

Топыра қ құ рамы Топыра қ ү ш фазадан т ұ рады: қ аты, с ұ ты қ немсе топора қ ерітіндісі ж ә не газ немсе топора қ ауасы. Олар бір- бірімен ты ғ из баланс та ж ә не ә ракете болады. Топыра қ ауасы атмосфера ауасымен салыстыр ғ пппанда құ рамтттында шамадан тыс к ө мір қ ыш қ ббыл газоны ң к ө п ж ә не оттегіні ң аз болуымен ерекшеленеді. Атмосфера ауастттында к ө мір қ ыш қ ббыл газы (СО2) 0,03% бокса, ал топора қ ауастттында оны ң м ө лшері 0,3- 1,0%, кейде 2%-3% немсе одна да к ө п болады.

Шірінділенбеген органикалы қ затратды ң тобина қ ура ғ ан, біра қ ә лі дырама ғ ан немсе жартббылай дыра ғ ан ө сімдіктерді ң қ аллоды қ тары (тамары, жапыра қ тары) ж ә не ж ә ндіктерді ң ( құ рттар, буын ая қ тббылар ж ә не та ғ ы бас қ алан) қ аллоды қ тары кіреді. М ұ ндай органикалы қ затрат ө сімдік ү шін ө те ма ң изды қ оректік затратмен салыстыр ғ пппанда топора қ та тез дырайды да, ө сімдік о ң ай сі ң іретін минераллоды қ форма ғ а айналады. ТОПЫРА Қ ТЫ Ң МА Ң ЫЗДЫ Б Ө ЛІГІ - ОРГАНИКАЛЫ Қ ЗАТТАР. Топыра қ ты ң органикалы қ б ө лігі екі топ қ а б ө лінеді: 1) Ө сімдік ж ә не ж ә ндіктер қ аллоды қ тарынан ппанда бол ғ ан шірінділенбеген органикалы қ затрат. 2)Ерекше таби ғ и ж ә не ө зіндік шіріген органикалы қ затрат.

Топыра қ құ рббылысы Топыра қ ты ң құ рббылысы дегеніміз - топора қ кескіні ң құ райдын генетикалы қ қ аббаттарсыны ң ү йлесімі. Ә р т ү рлі топора қ та б ұ л ү йлесім ә р т ү рлі. Топыра қ ты ң босым к ө пшілігінде қ аббаттар т ө мендегідей орналасады: А- қ работы-шірік қ аббат. Ол топорақтың астыңғы қработтттында органикалық затратдың көптігімен, түсінің қоңырлау болуымен ерекшеленеді. Бұл қаббатта күл затраты мен қарашірік жена лады. Қара топорақты жеплеерде шірік қработы қара түсті, орманның сұр топорағтттында ашық сұрдан күңгірт сұр түске дейін, ал қизббыл қоңыр топорақтарда қоңыр сұр түсті болады. Қаббат өз кезегінде А1,А2, т.б. қаббатшаланға бөлінеді. Н- қ работы-шатббылатын. аналық тау жсынысына өту қработы, оның үстіңгі қаббаттан атырмашббылығы-бұл қаббатта қарашірік аз болады және бірлі- жарим шала тотықтар мен минераллоды тұздар жена лады. Сыртқы белгілеріне байланнысты (түрі, құрббылымы) оны бірнешье жанама қаббаттарға (Н1,Н2, т.б.) бөлуге болады. С- қ работы. топорақ түзілу процесі кезінде мүлде қозғалмаған немсе аздап қана қозғалған аналық тау жсынысы қработы. Әрбір қработың қалтындығы әр түрлі және бірқатар морфологиялық белгілерімен ерекшеленеді. Олардың басты морфологиялық белгілері-түсі, құрббылымы, құрббылысы.

Топыра қ ма ң изы Топыра қ ты ң адамзат ү шін ма ң изын айтып жетк ң зу ө те қ иин, оны ауббыл шаруаышлы ғ тттында ж ә не құ рббылыста деп б ө луге болады: ауббыл шаруашббылы ғ тттында Топыра қ – ауббыл шаруашббылы ғ сыны ң ма ң изды к ұ ролы, себебі ауббыл шаруашббылы ғ ы онсиз ешь ө нім бере алмазы анны қ құ рббылыста Құ рббылыс сал ғ пппанда – инженерлік құ рббыл ғ ббыларды ң іргетассыны ң негізгі ретінде ж ә не жол салуда гидротехникалы қ құ рббылыста құ рббылыс материалы ретінде ма ң изы зорь.

Топыра қ ты ң ластануы Топыра қ ты ң ластануы (Загрязнение почвы) топора қ та, ә детей, о ғ ан т ә н емс физикалы қ, химиялы қ немсе биологиялы қ агенттерді ң ппанда болуы ж ә не енуі немсе атал ғ ан агенттерді ң концентрацияссыны ң қ арал ғ ан мезгілде таби ғ и орташа жббылды қ де ң гейінен асып т ү суі. Топыра қ ты ң ластанусыны ң к ө птеген т ү плеері, соны ң ішінде радиоактивтік, микробты қ ж ә не та ғ ы бас қ а т ү плеері сараланады.

Ластаушы затрат мен оны қ орша ғ ан орта ғ а қ аллоды қ к ү йінде б ө летін ластаушы ж ү йелерді классификация лоуды Р.Парсон ұ стынды. Б ұ л классификация лоу ластаушы затт ү рін, оны б ө летін ж ү йені, оны ң салдарын ба қ ббылау шамаланнын қ амтиды. Оны ң патымдауынша, ластаушы т ү плеер болып негізінен мыналан саналады: -сар қ тынды сулар ж ә не оттегін ж ұ таты н ө зге қ аллоды қ тар; -инфекцияны тасымалдаушы ж ү йелер; - ө сімдіктерге ба ғ алы қ оректік зат болып табббылатын д ү нивелир; -органикалы қ қ ыш қ ббылдар мен т ұ здар, минералдар; -шатббылу барысьтттында т ү зілген ш ө гі ң ділер (твердый сток); -радиоактавті затрат.

Топыра қ ты қ ор ғ ау. Топыра қ ты қ ор ғ ау, я ғ ни ластануын болдырмау ү шін іске асырббылатын шаралан топора қ ластануын болдырмау ү шін мынадай шараланды ж ү ргізу керек: таби ғ аты қ ор ғ айдын за ң дары б ұ лжытпай ортттындау; қ орша ғ ан ортанны ң сапасына ба қ ббылау ж ү ргізетін мекемелер қ изметін д ұ рысь ұ тымдастыру; топора қ ты ластаушы затратды ң қ асиеттерін, жббылжу т ә ртібін, топора қ процестеріне қ атысуын зерттеу; зиянды затратды ң шекті м ө лшеплеерін нормалау; қ ауіптілігі ботынша пестицидтерді топтастырып, кейбір т ү плееріні ң қ олданббылуын шектеу; ауббыл шаруашббылы ғ тттында зиянкестермен, арам ш ө птермен к ү рису ү шін химиялы қ ә дістерді ң орнына биологиялы қ ә дістерді қ алдану ж ә не т.б.

Қ орыттынды: таби ғ аты ң адам ү шін е ң ма ң изды б ө лігі топора қ ты қ ор ғ ау – адамзаты ң таби ғ ат аллодтттында ғ ы борышы!