С. Ж. Асфендияров атында ғ ы Қ аза қ Ұ лтты қ Медицина Университеті Биофизика кафедрасы ПРЕЗЕНТАЦИЯ Тақырыбы: Рентген сәуле шығару және оның медицинада қолданылуы. Орындаған:Шаракул Ж Орындаған:Шаракул Ж Курс: 1 Курс: 1 Топ: Топ: Факультет: ЖМ Факультет: ЖМ Қабылдаған: Өмірбекова З Қабылдаған: Өмірбекова З Алматы, 2014 Алматы, 2014

Рентген с ә улелері дегеніміз - ө те тез қ оз ғ алып келе жат қ ан электрондардарды ң кенеттен тежелгенде пайда болатын электро-магниттік с ә улелену. 1895жылы ғ алым Рентген м ұ ндай с ә улелерді х-с ә уле деп ата ғ анмен, кейіннен рентген с ә улелері деп аталып кетті.

Рентген т ү тікшесіні ң ішінде катод К пен анод А орналас қ ан.Катод пен анодты ң арасында ғ ы кернеу бар,ол U=10В. Катодтан б ө лініп шы ққ ан электрондар осы кернеуді ң к ө мегімен ө здеріні ң жылдамды қ тарын ө те ү лкен м ә нге жеткізеді. Электрон жылдамды ғ ы км/с дейін жетеді. Осындай жылдамды қ пен ұ шып келе жат қ ан электрондар ө з жолында 45 ˚ б ұ рышпен орнала қ ан анод қ а келіп со қ ты ғ ыс қ анда, кенеттен тежеледі де, рентген с ә улелері пайда болады. 1-суретте к ө рсетілген.

Электрондар тежелген кезде энергияны ң тек бір б ө лігі ғ ана рентген с ә улелерін шы ғ ару ғ а ж ұ малады да, қ ал ғ аны анодты қ ыздыру ғ а кетеді.Б ұ л энергияны ң қ анша б ө лігі рентген с ә улесін шы ғ ару ғ а, ал қ анша б ө лігі анодты қ ыздыру ғ а кететінін д ә л айту м ү мкін емес. Рентген с ә улелері т ұ тас спектріні ң мынадай қ асиеттері бар: 2-суретте к ө рсетілген.

Қ ыс қ а тол қ ынды облыста спектрді ң шекарасы аны қ к ө рінеді.Б ұ л кездегі е ң қ ыс қ а тол қ ынды λ min т ұ тас спектрді ң шекара-сы деп атайды; Рентген т ү тікшесіне берілетін кернеу ө кен сайын б ұ л шекара λ min қ ыс қ а тол қ ын жа ғ ына ы ғ ыса т ү седі.Рентген с ә улелері қ ат қ ыл бола береді; Рентген с ә улелеріні ң а ғ ыны мына формуламен аны қ талады: Ф=RJU²Z

М ұ нда ғ ы: R=10 ֿ 9 Bˉ1-пропорционалды қ коефициент; J,U-рентген т ү тікшесіндегі ток пен кернеу; Z-анод жасал ғ ан зат атомыны ң реттік номері; Ә р т ү рлі металдардан жасал ғ ан анодтардан алын ғ ан спектр. 3-суретте к ө рсетілген.(б ұ л жерде J ж ә не U барлы қ мысалдар ү шін бірдей).

Егер бір электрон энергиясы бір рентген фотонын шы ғ ару ғ а ж ұ мсал ғ ан болса, жылу ғ а айналатын энергия нолге те ң болады да, б ұ л фотонны ң тол қ ын ұ зынды ғ ы е ң қ ыс қ а м ә нге ие болады. Б ұ л кездегі фотон энергиясы мына ғ ан те ң : E=hv=hс/λ min Екінші жа ғ ынан m ט ²/2=eU болатынын ескерсек, онда hc/λ min =eU б ұ дан λ min =hс/eU

Рентген с ә улелері ә р т ү рлі заттардан ө ту қ асиеті ә р т ү рлі. Затты ң ты ғ ызды ғ ы арт қ ан сайын одан рентген с ә улелері ө тімді болады.Мысалы, рентгендік с ә уле жолына металл кесегін қ ояр болса қ,егер ол металлды ң сыны ғ ы немесе газды қ к ө піршіктер болатын болса,онда б ұ л б ө ліктерінен рентген с ә улелері аз ө теді ж ә не алын ғ ан фотопленкада б ұ л а қ аулы қ тар қ ара н ү ктелермен,сызы қ тар немесе да қ тармен к ө рінеді.М ұ ндай ә діс ар қ ылы металлды ң сапасын аны қ тау ғ а болады.

Қ азіргі уа қ ытта рентгендік микроскопияны ң 2 т ү рі қ олданылады:контактілік ж ә не дифракционды қ. Контактілік ә дісінде мм қ арастырылатын зат пластинкасын рентген с ә улелері жары қ тандырады.Б ұ л процесс обьектіге жа қ ын орналас қ ан фотопластинкада ж ү реді, со ң ынан жай микроскоп ар қ ылы к ө рінеді.Б ұ л ә діс ар қ ылы металлдарды ң кристалында ғ ы элементтерді аны қ тау ғ а болады, сонымен қ атар биологияда да мысалы склероз кезінде қ антамырлар қ абыр ғ асында ғ ы жинал ғ ан т ұ здарды ң құ рамын аны қ тау ғ а болады.

Рентген с ә улелері адам мен жануарлар-ды ң ауруларын зерттеп, я ғ ни диагности-калауда пайдаланылады,м ұ ны рентгеноскопия деп атайды. Сонымен қ атар зерттейтін обьектіні суретке т ү сіріп алады. Оны рентгенография деп атайды.

Рентгенмен зерттеуді ң ә дісі –флюрография ке ң інен қ олданылады. Флюрография – зерттелетін обьектіні ң экран ғ а рентген с ә улесі к ө мегімен т ү сірілген бейнесін фото ғ а т ү сіріп алуды айтады.Ол кескін арнаулы пленка ғ а т ү сіріледі.Осы ү шін қ олданылатын құ рыл- ғ ыны Флюветар1 деп атайды.Б ұ л құ ралмен адамны ң, малды ң ө кпе ауруын аны қ тайды.М ұ ны т ө мендегі суреттен к ө ре аламыз:

Рентгендік диагностика қ олданылатын келесі ә дісі – томография. Томография деп рентген с ә улелеріні ң к ө мегімен зерттелетін обьектіні ң белгілі бір тере ң дігіне жат қ ан қ абатты суретке т ү сіру ә дісін айтады. Б ұ л ә діспен ө кпені,бронхыны,тамырларды, б ү йректегі тасты, ә р т ү рлі ісіктерді зерттейді.

Рентгендік томография.

1.Кожевников И.Ф. Алферс Л.К. Лямцов А.К. Применение оптического излучения в животноводстве. 2.Арызханов Б.С. Биологиялы қ Физика. 3.Internet