Алматы технологиялық университеті Инжиниринг және ақпаратты технологиялар факультеті Кәсіптік оқыту және қоғамдық ғылымдар кафедрасы Орындаған: Тоқтарқажина Азиза Топ: По Алматы 2017 жил

«Халықтық педагогика», «Этнопедагогика» денег ұғымдар бізге қазір өте кеңінен танымал, әрі бұл екі түсініктің өзіндік урны, ерекшелігі де бар. Алдымен «этнопедагогика» қандай мәселені зерттейтін, не туралы ғылым салаты денег сұрақтарға жауап бернес бұрын, ғылым атауына көңіл бөліп, талдау жасап өткен жөн. «Этнос» гректің – etnos – тайпа, халық денег сөзінен шыққан. Ғылымда «халық» терминінің урнына «этнос» термині кеңінен қолданылып жүр.Бұл туралы зерттеуші ғалым Ә. Табылдиев «Ғылымда жеке бір халықтың, тайпаның этностық /түп- тұқияндық/ ерекшеліктерін айқындайтын ғылыми салаларына «этнос» түбірі қолданылады /этнография, этнопсихология, этнопедагогика т.б./ » деп түсінік береді. Бұл термин этностың негізгі тарихи түрі «тайпа», «ұлыс» (народность), «ұлт» ұғымын түгел қамтиды. Ал, «халық» ұғымы – бұл бір топ адам денег мағынаны береді. Сонымен көптеген ғалымдар ғылыми тілде «этнос» терминін қолданған тиімді денег пікірді қолдайды. Сол секілді, бүгінде ғылымда бұл «этнос» ұғымына түрлі анықтамалар беріліп жүр. Мысалы, ғылыми көзқарастар жүйесіндегі толымды, терең мазмұнға ие белгілі анықтаманың бірі тарихшы, этнограф ғалым Лев Гумилевтың «этнос денегіміз – жер бетіндегі белгілі бір тіршілік аймағы мен әлеуметтік аймақтың бірлігінде жатқан, салт-дәстүрі, тұрмыс-тіршілігі, шаруашылық кәсібі, мінез-құлқы, тілі мен мәдени мұрасы бір халықтар чтобы» - деп берген тұжырымы.

«Этнопедагогика» халықтың тарихи өмір сүру барысында ұрпақ тәрбиесі жөнінде қалыптасқан (тәлім-тәрбие) тәжірибесін ғылыми- педагогикалық тұрғыдан талдан, түсіндіретін, зерттейтін педагогика ғылымының бір жас салаты.

«Этнопедагогика» ұғымын ғылыми категория ретінде алғаш ғылыми айналымға енгізген белгілі чуваш ғалымы Геннадий Никандрович Волков. Ғылымда ең алғаш рет осы «этнопедагогика» объектісі мен пәнін анықтап, оның атқаратын ғылыми функцияларын, заңдылықтары мен принциптерін, категорияларын мазмұндауға талпынған да осы Г.Н. Волков болатын.Ғалым Г.Н. Волковта этнопедагогиканы интегративті, яғни ол этнография, педагогика, фольклористика түйіскен тұста пайда болған ғылым деп қарастырады.

Ғылыми мақсаты: жан-жақты, үйлесімді жетілген адамды тәрбиелеу, ал қазақ этнопедагогикасында халықтық ұғым негізіндегі «Сегіз қырлы бір сырлы» ұрпақ тәрбиелеу. Міндеттері: 1) Халықтық педагогиканың пайда болуы мен дамуын, оның бүгінгі жағдайын ерекшелігін зерттеу; 2) Халықтық педагогиканың халық өмірінде алтын урнын және оның адамзаттың педагогикалық мәдениетін дамытудағы рөлін анықтау; 3) Халықтық педагогиканың педагогика ғылымымен байланысын анықтау; 4) Халықтың педагогикалық мәдениетінің өзіндік ерекшелігін, оның көне тусқан елдердің, көршілес педагогикалық дәстүрлерімен сабақтастығын талдау. Этнопедагогика объектісі – бұл халықтықтар педагогикасы.

Пәні: 1) Халықтың тұтас педагогикалық мәдениеті; 2) Халықтық педагогика: негізгі ұғымдары: бала тәрбие объектісі және субъектісі ретінде; тәрбие функциялары, тәрбие факторлары, тәрбие әдістері, тәрбие құралдары, адам тұлғасын қалыптастыру идеясы; тәрбиені ұйымдастыру; адамдардың ұжымдық өмір әрекеттерінің педагогикалық рөлі; халық тәрбиешілері. Этнопедагогика атқаратын функциялары: 1) тарихи жағдайлар әсері мен қалыптасқан, халықтық тәрбие жүйесі негізінде сақталған халық табиғатының ерекшелігін зерттеу. 2) халықтық педагогикалық құндылықтарды меңгеруге, зерттеуге және тәрбие тәжірибесінде қолдануды насихаттау. 3) халықтық педагогикалық дәстүрлердің өміршеңдігін анықтап, оның бүгінгі қоғам өмірінің тәжірибесіне ендірілу механизімін талдау. 4) Үлкен және аз халықтардың тәлім - тәрбие тәжірибесін зерттеу.

Әдістері: Ішінара этнографиялық, денегмен ол әдістер педагогикалық объектілерді зерттеуге бағытталып, педагогикалық мазмұнға ие. Педагогикалық зерттеу әдістері: Принциптері: табиғилық, біртұтастылық (жеке мен жалпының ұлттық пен жалпы адамзаттықтың бірлігі), халықтық (народности). Категориялары: - халықтық педагогика; - халықтық педагогикалық шығармашылық; - халықтық педагогика негізі; - балалар отбасы халық тәрбие факторы; - халықтық тәрбие құбылыстары; - халықтың педагогикалық мәдениеті. - халықтық тәрбиенің ерекшеліктері: табиғилық эмпиризм, тәжірибелілік, демократиялық т.т. - этнопедагогика; - этнопедагогикалық қатынас; - этнопедагогика объектісі; - этнопедагогика пәні.

Заңдылықтары: 1) Қай салата болмасын халықтық мәдениет деңгейінің халықтың педагогикалық мәдениеті деңгейімен сәйкестігі; 2) Халықтық педагогикадағы тәрбиенің әлсіздігінің болашақ ұрпақ тәртібінің төмендеуіне ықпал эту заңы. 3) Жалпы заңдылық ұлттықтағы ең жақсының әрқашан интернационалды болуы.

Халықтық педагогика – ол этнопедагогика секілді ғылым салаты емс, біз жоғарыда ғылыми құрылымдық тұрғыдан талдан өткен этнопедагогиканың зерттеу пәні болып табылады. Халықтық педагогика – белгілі бір халықтың тарихи өмір сүру жағдайында жинақталып қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеудегі білімдері мен іскерлік, дағдысының жүйесі, яғни тәрбие туралы эмперикалық білімдер жиынтығы.

Ғылыми зерттеулерде «Халықтық педагогика» терминін ғылыми айналымға енгізіп, оны алғаш ғылыми тұжырымдаған орыс педагога К.Д. Ушинский денег қате пікір бар. Ал біздің пайымдап зерттеуімізше, К.Ушинскийдің өз еңбектерінде «халықтық принцип», «халық тәрбиесі» денег ұғымдарға айрықша көңіл бөлініп қарастырылады. Әйткенмен К.Д. Ушинский халықтық педагогика денег ұғымды мүлдем қолданбайды. Халықтық педагогика, этнопедагогика ұғымына алғаш ғылыми негіздегі дұрыс анықтама беріп, екі ұғымның ара-жігін ажыратып, қолдануды ұсынған жоғарыда есімі айтылған чуваш ғалымы Г.Н. Волков болатын. Ол егер халықтық педагогика тәжірибеге, оның сипатына қатысты одессе, ал этнопедагогика – теориялық ой салаты деп тұжырым фасады. Ал сол 30 жилдай бұрын берілген Г.Н. Волков анықтамасы негізінде кейін ғылымда көптеген авторлар өз анықтамаларын жетілген, неғұрлым мазмұнды тұрғыдан талдан, толықтырып берегу талпынды. Осындай ғылыми тұрғыдан талданып, бүгінде өзіндік орындары ажыратылған халықтық педагогика этнопедагогиканың тарихи негізгі түп тамары тереңде жатыр. Халықтық тәлім-тәрбие тарихын талдау арқылы ғана бұған көз жеткізуге болады.

Халықтық педагогика проблемасы бұрынғы Одақ көлемінде 50- ші жилдардың ІІ жартысынан бастап зерттеу объектісі бола баста ты. Осы оранда халықтық педагогиканың озық идеялары мен тәжірибелерінің ұрпақ тәрбиесіндегі маңызы мен тәрбиелік мүмкіндіктерін жан-жақты зерттеуде ТМД елдері ғалым-педагогтар: Г.С. Виноградов, А.Ф. Хинтибидзе, Г.Н. Волков, А.Э. Измайлов, Е.Л. Христова, Ю.А. Рудь т.б., ал Қазақстанда алғашқылардың бірі болып 1970 жилдары халықтық педагогиканы ғылыми тұрғыдан зерттеген И.Оршыбеков, А.Х. Мұхамбаева, С.А. Ұзақбаева, С.Қ. Қалиев, Қ.Б. Жарықбаев т.б. еңбектерін ерекше атауға болады. Ал, 90 - жилдардан бері көптеген елдердің өз егемендігін алуымен халықтық тарихи- рухани мұраларға жаңаша көзқарас, қатынас жасау негізінде ұрпақ тәрбиесін этнопедагогикалық тұрғыдан ғылыми негіздеп жүргізу ісі ерекше қолға алынып, күні бүгінге дейін көкейкесті мәселе ретінде жан-жақты зерттелуде.