ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ МЕДИЦИНА ФАКУЛЬТЕТІ «Адам морфологиясы және физиологиясы» кафедрасы СӨЖ Тақырыбы: Борпылдақ ташлықты дәнекер тіндерінің жіктелуі, гистологиялық құрылымы және жасқа байланысты ерекшеліктері Қабылдаған:ТастемироваБ.Т. Орындаған: Абилова Н.Б. Тобы: ЖМ-203Ғ Түркістан – 2017

Жоспары: І. Кіріспе ІІ.Негізгі б ө лім Талшы қ ты д ә некер тінні ң классификациясы Борпылда қ ташлы қ ты д ә некер тіні Ты ғ из ташлы қ ты д ә некер тіні Адамны ң жасына байланысты ерекшеліктері мен қ сайта қ алпына келуі ІІІ. Қ орытынды ІV. Пайдаланыл ғ ан ә дебиветер

Талшықты дәнекер тіндер барлық дәнекер тіндерге ортақ белгіге ие –жасушааралық зеты жақсы дамыған. Сондықтан, ташлықты дәнекер тіндерді өзіндік (нағиз) дәнекер тіндер деп те атайды. Айрықша ерекшелігі – ЖАЗ-сының едәуір көлемін ташлықты компоненті құрайды. Талшықты дәнекер тіндер барлық ішкі орта тіндеріне тән мы на функцияларды атқарады :

1) Трофикалық – тіндік құрылымдардың қоректенуін реттеу, гомеостазы мен зат алмасуын сүйемелдеуге қатысу. Негізі басты рөлді негізгі аморфты зат орындайды; 2) Биомеханикалық – коллагенді және эластикалық ташлықтар барлық ағзалардың (сіңірле, жалғаулар, шеміршек, сүвек, тері дермасы, т.б.) ташлықты қаңқасын қалыптастырып, полардың беріктігін және серпімділігін анықтайды; 3) Қорғаныш – бөгде затрат мен микроорганизмдерді залалсиздандыру, организмді механикалық зақымданудан сақтау; 4) Регулятортық және морфогенездік – ұйымдастырушы және ақпараттық та маңизы зорь; 5) Пластикалық – тіршілік ету ортассының өзгеріліп тұратын жағдайларына адаптациясы және регенерациясы түрінде көрінеді.

Талшы қ ты д ә некер тіндері Борпылда қ Ты ғ из ПішінделмегенПішінделген

Борпылдақ ташлықты дәнекер тін – дәнекер тіннің организмде ең кең таралған түрі. Ол барлық мүшелердің құрылуына қатысады: полардың строма сын құрайды, барлық қан, лимфа тамырларына, перифериялық нервтерге, бұлщық ветер мен фасцияларға ілесе отырып, поларды қоршайды, мүшелер тіндер арасындағы аралық қабытшалар түрінде толтырып, поларды бір-бірімен байланыстырады; тері дермассының бүртікті қабатын, кілегейлі қабықтардың өзіндік қабатын және т.б. құрайды. Борпылдақ ташлықты дәнекер тін 2 құрамдастан тұрады: 1) әр түрлі жасушалардан; 2) полар өндіретін әр түрлі бағыттарда орналасқан шамбалы ташлықтар мен көп көлемді негізгі аморфты затон құрылған жасушааралық затон тұрады.

І – негізгі зат; ІІ – коллаген ташлықтары; ІІІ – эластин ташлықтары; IV – жасушалар: 1-фибробластар, 2 – фиброцит, 3 – макрофагтар, 4 – тін базофилдері, 5 – плазмоциттер, 6 – лейкоциттер, 7 – адипоцит; V – қан тамары. Борпылдақ ташлықты дәнекер тіні

Механоциттер мезенхимадан бастап, дамудың бірнеше аралық стадияларын, яғни диффероны өтіп пайда болатындар: механоцитті дің жасушасы – жартылай дің жасушасы – жас фибробласт – пісіп жетілген фибробласт – фиброцит. Механоциттер ташлықты дәнекер тіннің жасушааралық зетын өндіреді – синтездеп, секрециялайды.

Фибробласттар – борпылдақ ташлықты дәнекер тіннің саны жағынан ең көп және функциясы бойынша жетекші жасушасы. Жетілу дәрежесі мен функциялық белсенділігі бойынша полар әр түрлі болады: жас (камбиалды) фибробласта, пісіп жетілген фибробласта және фиброциттер. ФИБРОЦИТТЕР – фибробласта дамусының ақырғы форматы, яғни қартайған фибробласта. ЖАЗ синтезделіп, секрецияланған сайын фибробласта коллаген ташлықтарсының будалары арасында қысыла қалып, фиброциттер деп аталтын ұршық пішінді, қанат тәрізді өсінділі жасушаларға айналлоды.

1-ядро, 2 – бос рибосомалар, 3 – түйіршікті ЭПТ, 4 – Гольджи кешенінің кеңейген аймағы, 5 – митохондриялар, 6 – коллаген ташлықтары. Жас фибробласт Дифференцияланған фибробласт Фиброцит

Макрофагтар және макрофагальді жүйе. Макрофагтар немесе дәнекер тіннің гитоциттері – борпылдақ дәнекер тіннің фагоцитозға қабілетті ерекше жасушалары. Олар саны жағынан фибробластадан кейінгі екінші орынды аллоды. Макрофагтар қан арнасынан дәнекер тінге миграцияланған моноциттеден тікалей демиды. Борпылдақ дәнекер тінде өзара ауыспалы екі функциялық түрде өмір сүреді: 1) белсенділігі төмен тыншып жатқан макрофагтар; 2) функциялық белсенділігі жоғары жылжымалы макрофагтар.

1-жасуша өсінділері, 2 –ядро, 3 –біріншілік лизосом дар, 4 – екіншілік лизосом дар. Макрофагтардың ультраструктурасы Белсенді түрі Енжар түрі Төменнен қараған сәті

Талшықты дәнекер тінінің макрофаги 1 - микробүрлер, 2 – лизосом дар, 3 – фаголизосом дары, 4 –митохондрия лары, 5 – ЭПТ, 6- ядро.

Коллаген ташлықтары Коллаген ташлықтары дәнекер тіндері ташлықтарсының ішіндегі ең мықтысы. Коллаген ташлықтары борпылдақ қалыптаспаған дәнекер тінінде әр түрлі бағытта орналасады. Коллаген ташлықтары созылмайды, үзілмейді және берiк. Суда тез ісінеді. Оның негізгі құрамы фибриллярный белок - коллаген Коллаген типтерінің шамамен 14 түрін ажыратады. Мысалы: І типті коллаген терінің дәнекер тінінде, сіңірде, сүвекте, көздің касаң қабығында, артерия қабырғасында және т.б. кездеседі; ІІ типті коллаген гиалинді, фиброзды шеміршек, шины тәрізді дене және көздің қасаң қабығсының құрамы на енеді; ІІІ типті коллаген ұрық терісінің дермасында, ірі қан тамырларсының қабырғаларында, сендай – ақ ретикулярлы ташлықтарда болады. ІV типті коллаген базальді мембрана лорда, көз бұршағсының капсуласында кездеседі; V типті коллаген амнионда, хорионда, эндомизиде, перимизиде, теріде коллаген синтездеуші жасушалардың айналасында болады.

Коллаген Эластин

Эластин ташлықтары (fibra elastica) коллаген ташлықтарына қарағанда аз сақталлоды. Қалыңдығы 0,2-10 мкм, тармақталып, бiр-бiрiмен ұштасып, үш өлшемдi тор құрады. Будалар құрмайды, ұлпа құрылымын айқындап, уақытша өзгергенiмен қсайтадан бастапқы түрiне кале аллоды. Электронды микроскоп эластиннiң әр ташлығсының қалыңдығы нм гликопротеин фибриллинiнен құралған ташлықшадан тұратсынын көрсеттi. Эластин ташлықтарын фибробластан басқа тегiс миоциттер, хондробласта және хондроциттер өндiредi.

ТЫҒЫЗ ТАЛШЫҚТЫ ДӘНЕКЕР ТІН Тығиз ташлықты дәнекер тін дәл борпылдақ ташлықты дәнекер тінді құрайтын құрамдастардан тұрады, бірақ мұнда полардың сандық арақатынасы өзгеше болады. Тығиз ташлықты дәнекер тінде ташлықты құрылымдардың (көбінесе коллагенді ташлықтар)массы және алтын көлемі жасушалар мен негізгі аморфты затон босым болады. Коллагенді ташлықтар арасында арнайы бояулар (орсеин, резорьцин- фуксин) қолданғанда эластикалық ташлықтардың нәзік торы айқындаллоды. Коллагенді ташлықтардың ритейлу дәрежесіне байланысты пішінделмеген және пішінделген тығиз ташлықты дәнекер тіндерді ажыратады.

Тығиз ташлықты дәнекер тін ПішінделгенПішінделмеген

ТЫҒЫЗ ТАЛШЫҚТЫ ПІШІНДЕЛМЕГЕН дәнекер тін коллагенді ташлықтардың тығиз орналасқан будаларсының көптігімен сипатталлоды. Олар әр түрлі бағыттарда орналасып, бір-бірімен ретсіз шырмалып, үш өлшемді киіз тәрізді қалың тор құрайды. Талшықтардың осындай ерекше орналасуы бұлтіннің басты қасиетін – өте жоғары беріктігін анықтайды және оның механикалық функция сын қамтамасиз етеді. Негізгі аморфты зеты аз болады. Будалардың арасында қатты қабыстырылған аз ғана жасушалар (фибробласта, фиброциттер, толық жасушалар, гистиоциттер–макрофагтар, лейкоциттер) орналасқан, полардың ішінде фиброциттердің саны босым болады. Тығиз ташлықты пішінделмеген дәнекер тіннен тері дермассының торты қабаты, буындардың және кейбір ішкі мүшелердің капсул дары құрылған. Тығиз ташлықты пішінделмеген дәнекер тін

ТЫҒЫЗ ТАЛШЫҚТЫ ПІШІНДЕЛГЕН дәнекер тінге тығиз және ретті орналасып, паралельді өтетін будаларды қалыптастыратын көп мөлшерлі коллагенді ташлықтар тән. Будалардың бағдары мүшелерді деформацияға ұшырататын (пішінін өзгертетін) күштер әрекетінің бағыттарына сәйкес өтеді. Талшықтар арасындағы тар кеңістіктерді толтыратын аз ғана негізгі аморфты зета тізбектеліп, саны шамбалы фиброцит жасушалары орналасқан. Тығиз ташлықты пішінделген дәнекер тіннен бернеше анатомиялық құрылымдар құрылады: сіңірлер, байламдар, фасциялар, апоневроз дар, көздің мөлдір қабығсының өзіндік қабаты, диафрагманың сіңірлі орталығы және т.б Тығиз ташлықты пішінделген дәнекер тін

Сіңірлер –көлденең жолақты бұлшық ветерді сүвектерге бекітетін, ұзынша цилиндр немесе жалпақша пішінді, созылмайтын ташлықты тәжілер (тартпалар). Олар коллагенді ташлықтарсының жуан будалары бір-біріне параллельді, өте жақын орналасқан тығиз ташлықты пішінделген дәнекер тіннен тұрады. Коллагенді ташлықтардың арасында қатарлар құрып фиброциттер жатады. Фиброциттердің ядросы ұзынша келген, нәзік базофилді цитоплазмасы ташлықтарды қапсыра қоршайтын жалпақ табақша тәрізді жіңішке өсінділерді құрайды. Байламдар (жалғамалар)– сүвектерді бір-бірімен байланыстыратын, сіңірлерге ұқсас құрылған анатомиялық құрылымдар. Бірақ, байламдарда коллагенді ташлықтардың кеңістіктік орналасуы ретсіз болады. Бұ,ан қоса, кейбір байламдардың (жеке байрамы, дауыс және омыртқаның сары байламдары) құрамында эластикалық ташлықты будалардың мөлшері босым болады. Олардың арасында коллагенді ташлықтар мен фиброцит қатарларсының қабатшалары өтеді.

Фиброздық мембраналарға фасциялар, апоневроз дар, диафрагмакөкеттің сіңірлі орталығы, қатты ми қабығы, ақ қабық – склера,шеміршек қабығы, аталық және аналық жсыныс бездерінің ақ қабығы және т.б жатады. Олардың құрылымдық ерекшеліктері – коллагенді ташлықтардың будалары және поларды бөлетін фиброциттер мен фибробластадың қатарлары бірінің үстінде бірі орналасқан табақшаларды (мембраналар) құрайды. Әрбір табақшада коллагенді ташлықтардың толқын тәрізді иілген параллельді будаларсының бағыттары көрші табақшалардан өзгеше болады.

Адам жасына байланысты д ә некер тіндердегі ө згерістер Д ә некер тіндер уа қ ыт ө ткен сайын құ рылымы, саны ж ә не химиялы қ құ рамы ө згеріп отрады.Коллаген ташлы қ тары, ГАГ ара қ атынасы ө згереді. Коллаген денені ң белок тары масссыны ң 30% құ райды. Оны ң 40% теріде, 50 %- с ү век тінінде ж ә не 10% - ішкі м ү шелерді ң строма сында орналасады. Коллаген ташлы ғ сыны ң негізгі белого – коллаген. Ол фибробластады ң т ү йіршікті ЭПТ-да синтезделеді.

Қ орытынды Д ә некер тіндері мезенхимадан дамы ғ ан, құ рамында к ө птеген жасушаарлы қ зетымен жасушаларды ң дифферон дар қ атарынан т ұ ратын, ішкі ортаны ң т ұ ра қ тылы ғ ын са қ тайтын тіндер болып табылады. Сонымен қ атар, а ғ зада д ә некер тіндері к ө птеген организм ү шін ма ң изды функцияларды ат қ арады.

Пайдаланған әдебиветер: С.Т. Нұртазин «Жалпы гистология», Алматы. Қ.Ә. Сапаров «Цитология және гистология». Оқу құралы. Алматы: Қазақ университеті, С.А. Ажаев «Гистология - 2». Түркістан, Сайттар: Google.kz, KazMedic.kz.