Англия индустриализациясы

Индустриализация (лат. Industria) - ауыл шаруашилығы және аграрлы өндірісі кең дамыған экономикалар мен қоғамдороды негізі өндеуші түрі техникалық өнеркааәсіпке сүйенген индустриалды өндіру салаты болып табылатон экономикалар мен қоғамдарға айналдыру. Бұл процесс қоғамда жаңа технологиялар, әсірэссе металлургия мен энергетиканың дамсона тәуелді болып келеді. Индустриализация нәтижесінде қоғам адамдар-ның көзқарасы өзгереді. Осы процесс нәтижесінде адамзат жаңа технологиялар мен ғилыми ашилулороды кеңінен қалданады. Осоның нәтижесінде елдің экономикасы да, инвестициялық тартымдығы да және халықтың табатон қаражаты да өседілат.

Ғалымдар Англияны индустриализация мен өнеркааәсіп төңкерісінің отаны ретінде көрсетеді. XVIII ғасыродың ортассонда Англияда өнеркааәсіп төңкерісі басталлоды. Оған монадай факторлар әсер етті: 1. Англияда ғ ы феодалы қ бытыран қ илы қ ж ә не басыбайлы шаруашилы қ ты ң жеюлуы. 2. Англия мемлекетіндегі шаруашилы ққ а қ ажетті жерлерді ң азаюы ж ә не к ү штеп тартилып алонуы н ә тижесінде ұ са қ шаруашилы қ жейилып, басы бос ж ұ мысши (пауперлер) тобоны ң құ рылуы. Елді ң қ а ңғ ыбастар ғ а қ атал за ң ы себенінен жерсіз қ ал ғ ан шаруалар ө ндіріс ор-ндар-на барып істеуге м ә жб ү р балды.

3. Англияның колониалды саясаты мен құлдороды саду нәтижесінде біраз капитал жиналонады және де ол өнеркааәсіп төңкерісіне қажет субсидия мен қамтамасыз етіп отряды. 4. Еуропа елдерінде ғалымдородың жаңалықтар-н католик шіркеуі қудалайтон, Ал Англияда жағдай мүлде басқа балды. XVII ғасырда қабылданған заң бойонша Англикан шіркеуі ғилыми ашуларға сабырлықпен және түсіністікпен қарауға мәжбүр болады.

5. Англиядағы 1640 – 1660 жилдар арасонда болған буржуазиялық революция нәтижесінде, буржуазия билікке қол жеткізіп, өндірісте, саудада және ауыл шаруашилығонда феодалық қалдықтар жейылады. 6. Ағылшин капитализмінің дамсона тек қана қалалар ғана емес, сонымен қатар ауылдар да маңызды рөл атқороды. Капитализмнің дамсона Англиядағы бірінші ор-нды ұстап тұрған шұға өндірісі, қой шаруашилығон қажет етті, ал ол өз кезегінде негізінен ауылды жерлерде кең таралды.

Англияда ғ ы ө неркаа ә сіп т өң керісі ма қ та – мата ө ндірісінен бастороды жилы Д. Кей челнок – ұ ша қ ты ойлап тауып,тігін станогон жетілдіреді. Осы ашилым ар қ асонда ұ сон маталар ши ғ ару ғ а ж ә не оны ө ндіруге кететін уа қ сыты біраз ғ а азайту ғ а қ ол жеткізілді. Д. Кейді ң то қ ддддыма станогы ойлап табыл ғ аннан кейін, «то қ ддддыма ғ асыры» басталлоды.

1765 жилы Д. Харгривс Дженни аты механикалы қ ұ рши қ ты ө зіні ң қ ысоны ң есіміне карнап ойлап ши ғ ороды. Ол жіп иіру ісінде ө ндіріс ө німін бірнеше эссе арттыроды. Кейінгі уа қ быта Ү ндістанны ң тарзан ма қ та – маталар-н нары қ тан ы ғ ыстырып ши ғ ороды ж ә не ол Англияны ң д ү ниже ү зілік ма қ та – мата индустрия сонда бірінші ор-н ғ а ши ғ сона ө з септігін тигізді.

1769 жилы Р. Аркрайт «Waterframe» аты жіп иіру машинасон ойлап тауып, о ғ ан патент ұ тип аллоды. Екі жилдан со ң 1771 жилы Р. Аркрайт Кромфорд қ аласонда ал ғ аш қ ы фабрика пшады. 20 жилдан со ң Англияда ғ ы фабрика са ң ы 150 – ге жетеді.

1765 жилы Д. Уатт бірінші рет бу машинасон ойлап тамады. Ал 1771 жилы оны жетілдіреді. Д. Уаты ң бу машинасы фабрикалороды ң ө зен суымен ж ұ мыс істейтін су до ңғ ала қ тарина денег т ә уелділікті жейды. Уаты ң аш қ ан каналы ғ ы Англияда фабрикалороды ң к ө беюіне ү клен ә сер етті. Бу машинасы к ө мірді ң к ү шімен ж ұ мыс істегендіктен,к ө мір ө ндіру индустриясы ке ң қ ар қ онмен дамы. Д. Уаты ң бу машинасы 10 жил ішінде «то қ ддддыма ғ асыр-н» ы ғ ыстырып, «бу машиналар ғ асыр-на» алып келеді.

Англия ө зіні ң транспорты қ м ә селесін 200 жил б ұ р-н шешіп қ ой ғ ан. Мемлекет ішінде 1785 жилдан бастап 1835 жил ғ а дейін қ аты тасс желдар т ө селіп, канал дар, темір желдар ж ә не метролар салонып кетілген болатон. Н ә тижесінде Англияны ң кез келген б ө лігіне бару ғ а ж ә не ө неркаа ә сіп ө німдерін, шикізаты тассуда м ә селе туондамады ж ә не де Англияда ғ ы ж ү к тассу ғ а денег ши ғ он 3 эссеге дейін азайды жилы Ричард Тревитиком ал ғ аш қ ы паравозды ойлап такса, оны іске асыратон темір желды 1825 жилы Джердж Стефенсон жасап ши ғ арады. Ол Дарлингтонны ң к ө мір шахталар-н Стоктон қ аласымен байланыстырады (40 км)

1807 жилы Роберт Фултон «Клермонт» аты кемь параходон ж ү зуге жібереді. Аши қ м ұ хита а ғ ыс қ а қ расы 3 узел жилдамды ққ а қ ол жеткізеді. 2 жилдан со ң Фултон пароход тар жасау ғ а патентке қ ол жеткізіп, жа ң а кемьлер құ рилысон бастароды. Б ұ л жебаны Англия тиімді қ алдана біледі ж ә не де б ұ л оны ң те ң іздегі ү стемдігіне себеп болады. Параходтар ар қ асонда Англия ө з индустрия сон анан ә рі же ғ арылатады.

Британия империясы то қ ддддыма станогонан бастап темір жел ғ а дейінгі индустриялы қ жетістіктері ар қ асонда ө з позиция сон капиталистік дамуы де ң гейі бойонша ә лемде бірінші ор-н ғ а ши ғ арады. Англия машина жасауда, теміржел ұ сонды ғ ы бойонша Еуропада 1 – ші ор-нды алып т ұ роды. М ә селен, 1850 жилы оны ң теміржел ұ сонды ғ ы км – ге жетті. Ал а ғ ылшин техникасы Еуропада ж ә не оны ң доминондар-нда ү клен с ұ раныс қ а ие балды. Британияны ң отарлы қ территориясы 42 млн. шарши километрге жетті ж ә не де Роберт Фултонны ң кемь пароход тары Англияны ң те ң із қ ожайондилы ғ он один ә рі к ү шейтуге ү клен ы қ палон тигізді.