1 - кезең. Ұйымдастыру 2 - кезең. «Мен нені үйрендім?» 3 - кезең. «Білім шыңына өрлейік!» 4 - кезең. «Білгенімді зердеме тоқу» 5 - кезең. «Деңгейлік тапсырма» 6 - кезең. «Ой сергіту» 7 - кезең. «Шапшаңдық» сайысы 8 - кезең. «Физикалық тілде» 9 - кезең. «Білгенімді дамыту» 10 - кезең. «Шығу парағы» 10 - кезең. «Шығу парағы»

Өткен тақырыпты қайталау Мен нені үйрендім

А) Кім көп біледі?

1.Атом құрылысының «планетарлық» моделін ұсынған ғалым кім? Қай елдің ғалымы? Қай жылы ұсынды? Ағылшын ғалымы Э.Резерфорд, 1911 жылы

2.Атомның құрылысын кім айтып береді? Атомның центрінде ядро орналасқан, электрондар ядро айналасында эллипстік орбита бойымен қозғалады.

3.Электрон қалай белгіленеді? Заряды қандай? Массасы нешеге тең? ( -1 0 е) Электрон m е = 9,1* кг

4.Протон қалай белгіленеді? Заряды қандай? Массасы нешеге тең? ( 1 1 р) П р о т о н m p = 1,6726 * кг

5. Нейтрон қалай белгіленеді? Заряды қандай? Массасы нешеге тең? Н е й т р о н ( 0 1 n ) m n = 1,6749 * кг

6.Массалық сан дегеніміз не? Қалай белгіленеді, формуласы қандай? 7. Нуклон дегеніміз не (А= Z+N) (Протон мен нейтронның жалпы санын нуклон дейміз.)

8.Химиялық элементтің ядросының белгіленуі? 9.Изотоп дегеніміз не? 10.Изобара дегеніміз не? ( z A Х) (Z=Z, AA) (Z Z, A = A)

Атом ядросы зарядының формуласы эВ Атом ядросы массасының формуласы q=Z*e Атом ядросы радиусының формуласы М.а.б. Ядролық физикадағы ұзындық бірлігі R=R 0 A 1/3 Ядролық физикадағы масса бірлігі Фм (ферми) Ядролық физикадағы энергия бірлігі М= qBR/v Б) Сәйкесін тап ойыны

Білім шыңына өрлейік Білім шыңына өрлейік Жаңа сабақ

САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: Білімділік: Оқушылардың тақырып бойынша алған білімдерін нығайту, тиянақтау, бір жүйеге келтіріп қорыту теориялық білімін практикамен ұштастыру. Дамытушылық: Оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілетін шыңдау. Өз бетімен жұмыс істеуге дағдыландыру. Білім деңгейін көтеру. Тәрбиелік: Оқушыларды өз ісіне жауапкершілікпен қарауға, уақытын үнемді пайдалануға үйретіп, жан – жақтылыққа, алғырлыққа, шапшаңдыққа тәрбиелеу.

Жаңа тақырыпты меңгеру сабағы типІтипІ Тыңдап түсіну, тірек сызба, деңгейлік, сұрақ – жауап жұмысы әдісіәдісі Жеке, ұжымдық формасыформасы С А Б А Қ Т Ы Ң

F тарт =Gm 1 m 2 /R 2 F теб =kq 1 q 2 /R 2

Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер – ядролық күштер деп аталады.

Ядролық күштер Күшті әрекет- тесу күштері Қысқа әрекетті күштер Зарядқа тәуелсіз Қанық- қыш күштер Кулондық күштер қатарына жатпайды

Нуклондардың ядродағы байланыс энергиясы М я < Z*m p + N*m n Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымын Массалар ақауы – деп айтамыз. - масса ақауының формуласы М= Z*m p + N*m n - M я

Атом ядросын түгелімен жеке нуклонға ыдырату үшін қажетті минимал энергияны - ядроның байланыс энергиясы дейміз. Энергия үшін МэВ -өлшем бірлігі қолданылады: Е б = ( Z*m p + N*m n - M я )*931,5 МэВ немесе Е б =( Z*m Н + N*m n – M а )*931,5 МэВ. М= Е б / c 2. Е б = ΔM*c 2 Е б =( Z*m p + N*m n - M я )*c 2 немесе Е б =( Z*m Н + N*m n – M а )*c 2 ; – байланыс энергиясының формуласы;

Бөлшектер, химиялық элементтер Тыныштық массасы Тыныштық энергиясы Химиялық элементтер Тыныштық массасы Тыныштық энергиясы м.а.бМэВм.а.бГэВ Электрон о е -1 0, ,510999Азот 13 N 7 13,00574 Протон 1 р 1 1, ,27231Азот 14 N 7 14,00307 Нейтрон 1 n 0 1, ,56563Азот 15 N 7 15,00011 Сутегі 1 Н 1 1, ,78326Көміртек 11 С 6 11,01143 Сутегі 2 Н 1 2, ,1246Көміртек 12 С , Сутегі 3 Н 1 3, ,4446Көміртек 13 С 6 13, , Гелий 4 Не 2 4, ,4020Көміртек 14 С 6 14,00324 Гелий 3 Не 2 3, ,4260Фтор 19 F 9 18,9984 Литий 6 Li 3 6,01513Неон 20 Ne 10 19,99244 Литий 7 Li 3 7,01601Натрий 23 Na 11 22,98977 Бериллий 7 Be 4 7,01693Натрий 24 Na 11 23,99097 Бериллий 8 Be 4 8,00531Магний 24 Mg 12 23,98504 Бериллий 9 Be 4 9,01219Алюминий 27 Al Бор 9 B 5 9,01354Уран 234 U , Бор 10 B 5 10,01294Уран 235 U , , Бор 11 B 5 11,00930Уран 238 U , , Оттек 15 O 8 15,00307Нептуний 239 Np , , Оттек 16 O 8 15, Плутоний 239 Pu , , Оттек 17 O 8 16, Оттек 18 O 8 17, Кейбір бөлшектер мен элементтердің бейтарап атомдарының тыныштық массалары мен энергиялары берілген

Мыс: 13 Al 27 ядросының байланыс энергиясын табыңдар. Бер: 13 Al 27 A=Z+N; N=A –Z = 27-13=14 Z=13, A=27 Е б = ΔM*931,5 МэВ М= Z*m Н + N*m n – M а Т/к: Е б - ? Е б = (Z*m Н + N*m n – M а ) *931,МэВ Е б =(13 *1, *1,0086 – 26,9814) *931,МэВ = (13, , ,9814) *931,МэВ = 223,93 МэВ

Меншікті байланыс энергиясы деп ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасын, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясын айтады Е м.б = Е б /А - меншікті байланыс энергиясы

1 Н 2 - 1,1 МэВ/нуклон 26 Fe ,8 МэВ/нуклон 92 U ,6 МэВ/нуклон

Ядродағы протондардың немесе нейтрондардың саны мына сандарға тең болса 2,8,20,24,50,82,126 онда оларды қосарланған киелі санды ядро деп атайды және олардың ядролары аса тұрақты болып келеді. Ал, егер протондардың да, нейтрондардың да сандары киелі сандарға тең болса онда олар киелі сандар, ядролары тұрақты болады. Табиғатта ондай бес ядро бар: 2 He 4, 8 O 16, 20 Ca 40, 24 Cr 48, 82 Pb 208

Білгенімді зердеме тоқу Жаңа сабақты бекіту

1. Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, берік байланысын қамтамасыз ететін күштер А)Гравитациялық күштер В)Ядролық күштер С)Магниттік күштер

2. Массалар ақауын есептейтін формула А) ΔM=Z*m p + N*m n –M я В) ΔM=Z(m p -m n ) –M я С)ΔM=(А-Z)*(m p + m n ) –M я

А) Е б = ΔM*c 2 С) Е=hν В) Е м.б = Е б /А 3. Байланыс энергиясының формуласы

4. Меншікті байланыс энергиясының формуласы А) Е= hν В) Е б = ΔM*c 2 С)Е м.б = Е б /А

5. Киелі сандарға жататындар С) 2; 8; 20 В) 3; 15;100 А) 1; 10; 25

6. Қосарланған киелі санды ядролар А) 2 He 4, 8 O 16, 20 Ca 40 В) 3 Li 7, 4 Be 9, 26 Fe 56 С) 11 Na 23, 29 Cu 64, 47 Ag 108

Деңгейлік тапсырма ДеңгейіТапсырмасы І Натрий 11 Na 23 ядросының құрамы қандай? ІІ Оттек 8 О 16 ядросының байланыс энергиясын табыңдар. ІІІ Магний 12 Мg 24 ядросының меншікті байланыс энергиясын табыңдар.

Ой – сергіту кезеңі Мақал – мәтелдерді жалғастыру

1.Білекті бірді жығар, білімді мыңды жығар 2.Бір кісі қазған құдықтан мың кісі су ішер 3.Еңбек түбі – береке 4.Бірлік жоқ жерде - тірлік жоқ 5.Білім инемен құдық қазғандай

«Шапшаңдық » сайысы А (Массалы қ сан) Е б (Байланыс энергиясы) Е м.б (Меншікті байланыс энергиясы 13?7,47 МэВ/нуклон 22,23 МэВ? ?1801,6 МэВ7,57 МэВ/нуклон

Физикалық тілде 1.Резерфорд тәжірибелерінен тікелей атомның... моделі келіп шығады. 2.Центрінде массасы түгелдей жинақталған... зарядталған атом ядросы орналасқан. 3.Ядроны айнала, белгілі орбиталармен... қозғалып жүреді. 4.Электрондардың мұндай қозғалысы ядро тарапынан болатын... күштің әсерінен туады. 5.Протондар мен нейтрондарды жалпы түрде... деп атауға келісілген. 6.Протон – бұл заряды оң және модулі бойынша... зарядына тең бөлшек. 7.Электрон – бұл заряды теріс және модулі бойынша элементарлық... Кл зарядқа, ал массасы... кг – ға тең бөлшек. планетарлық оң нуклондар электрондар ядролық электронның е=1,6* m е = 9,1*10 -31

Білгенімдідамыту

Оқулықтан §8.3. оқу, аралығындағы есептерді шығару. Сөзжұмбақ құрастыру. Үйге тапсырма:

Сабақты қорытындылау Бүгін біз не өттік? Қандай сұрақ бар? Менің сабақ туралы ойым Шығу парағы

Сау болыңыздар!