Остеохондроз омыртқада болатын сырқаттардың ішіндегі ең көп тараған түрі. Аурудың бұл түрін зерттеу жүз жылдан бері тоқтаусыз жүргізіліп каледі. Әуелде бұл мәселемен анатом армен патоморфологтар айналысты. Одан кейін омыртқаны рентгенолога зерттеп, бірқатар жаңалықтар ашты. Соңғы кезде остеохондроз өзіне ортопедтердің, невропатологтардың және нейрохирургтердің назарян аударып отыр. Омыртка желісі деп аталуының өзінен көрініп тұрғанындай адамның бүкіл денесінің діңгегі ретінде қызмет ететін омыртқа саны 33-тен 35- ке дейін жетеді. Олардың ішіндегі жетеуі мойын омыртқа, он екісі арқа омыртқа, бесеуі бел омыртқа, бесеуі көлденең омыртқа және тәрт-бес омыртқа құйымшақ. Мойын омыртқа ауыз омыртқа арқылы бас сүйекпен жалғасады, сондықтан да оның ұшы айналып тұруға ыңғайлы біткен. Ал белден төменгі омыртқалар көп қозғала қоймайды, тұтастау болады. Тіпті жаяның тұсын-дағы омыртқалар бір-бірімен тұтасқан бес омыртқадан тұрады. Ал құйымшақтың омыртқалары өзара бітісіп кетсе де, сегізкөз сүйектің ұшымен жалғаса қозғалып тұрады.

Омыртқа желісіне қырынан қарасақ, оның екі-үш рет иіліп біткенін байқаймыз. Жаңа туған сәбидің арқа тұсындағы артқа қарай иілген омыртқа жотасы оның букины беки кале бірнеше рет иіліп тоқтайды. Туғаннан кейінгі алғашқы екі айдың ішінде (сәби басын катере бастаған кезде) омыртка желісі мойын тұсында алға қарай, арқа тұсында артқа қарай иіледі. Сәби жасқа толған кезде, яғни отырып, тұруға ыңғайланған кезде омыртқа жотасы бел тұсында алға қарай иіледі. Ең соңғы құйымшақ тұсындағы омыртқа желісі іштен иіліп туады. Омыртқа желісінің әр тұсының өз қызметі бар. Соған байланасты омыртқалардың өздері де әр түрлі болып каледі. Бірақ бәрінің бір- бірімен жалғасу принципі бірдей. Омыртқаның ұңғысы қысқа цилиндр формулы, биіктігі диаметрінен кіші, омыртқа сабақтарының ұзындықтары да әр түрлі. Арқа омыртқалары ұңғысының екі жағындағы қысқалау сабақтары қабырғалармен жалғасады. Ал одна төменгі омыртқалардың көлденең сабақтары иіліп шеңбер құрайды. Мұнымен қатар әр омыртқа жоғары және төменгі сабақтар арқылы екі шетінен бір-бірден өзара буындар құрастырады. Омыртқаның үстіңгі қыры тұтаса келіп омыртқа желісін құрайды.

Омыртқа желісінің қырында, әсіресе, арқа мен бел омыртқаларында полардың артқы тармақтарын қолмен сипап анықтауға болады. Ал мойын омытқаларында (жетінші мойын омыртқаны ескермесек) аталған тармақтар тереңірек орналасқандықтан әрі қысқалау болғандықтан поларды қолмен сипап анықтауға мүмкіндік жоқ. Жетінші мойын омыртқаның осы ерекшелігін медицина қызметкерлері басқа мойын омыртқаларының реттік санин анықтау үшін пайдаланады. Омыртқалардың көлденең және артқы тармақтарына (өсіктеріне) бұлшық ветер байланады. Омыртқалардың доға тәрізді иіліп келген жері әр омыртқаның арт жағынан және екі жақ жанынан омыртқа тесігін құрастырады. Омыртқа тесіктері бірінің үстіне бірі тіркесе келіп, омыртқа өзегін құрайды. Бұл өзекте жұлын орналасқан. Омыртқа өзегін құрастыруға жұлын қабығы, омыртқааралық байламдар, тағы басқа да ткань дер қатысады. Әйткенмен де омыртқа өзегінің негізі ретінде омыртқа мен оның доға тәрізді иілген жері арқылы пайда болған қабық денег ұғым дұрыс деп есептеген жөн. Бұл қабықтың (футлярдың) жұлынға тигізетін пайдасы өте зорь. Себебі ол жұлынды сыртқы әсерлерден сақтайды.

Омыртқа иіні мен оның сыртының түйіскен жерінде жоғарғы және төменгі омыртқа жырықтары бар. Олар омыртқа желісінің екі жағынан омыртқааралық тесіктер құрайды. Бұл тесіктер сүйек арқылы пайда болған қысқа өзек тәрізді. Омыртқааралық тесіктер мойыннан төмен қарай, яғни сегізкөзге дейін кеңи береді. Омыртқа желісінің мойын тұсында бұл тесіктер белдеме тұсындағы тесіктерден әлдеқайда тар. Мысалы, мойын омыртқала-рындағы омыртқааралық тесіктердің диаметрі 4 мм-ден аспайды, ал бел омыртқаларында полар 10 мм-ден артық. Омыртқааралық тесіктер арқылы омыртқа өзегінен жұлын нерв тері, қан және лимфа тамырлары шығады. Әрбір омыртқаның тұрқы қабыршак тәрізді сүйектен құраллоды. Омыртқалардың бірі мен бірі байланысатын тұсында шеміршектен құралған пластинкалар бар. Осы шеміршектер арқылы омыртқалардың өзара байланы-суын медицина тілінде омыртқааралық диск деп атайды. Дискілердің саны омыртқалардың санинан аз. Мысалы, омыртқалардың саны 3335 бокса, дискілер 23, Бі-рінші және екінші мойын омыртқаларының расында, омыртқа желісінің сегізкөз бен құйымшақ тұсында дискілер болмайды.

Омыртқалардың кұрылым принципі бірдей болғанымен полардың омыртқа желісінің әр тұсында өздеріне тән ерекшеліктері бар. Омыртқалар мен полардың тармақтарының мөлшері атқаратын қызметіне тікалей байла-насты. Себебі, адам өмірінде омыртқа желісінің әр бөлшегіне түсетін салмақ біркелкі емс. Мәселен, адам денесіне түсетін салмақтың босым бөлегі арқаның төменгі омыртқаларына, бел және сегізкөз омыртқалары на түседі. Сондықтан да омыртқа желісінің күш түсетін жеріндегі омыртқалар басқа омырткалардан ірі болып каледі. Бұл омыртқалардың тармақтары да үлкен, себебі поларға өте көп қызмет атқаратын бұлшық ветер байланады. Мойын омыртқаларына түсетін күш арқа мен бел омыртқаларына түсетін күштен аз болғандықтан полардың тұрқы және артқы қырындағы бұтақтары кішірек болады. I IV мойын омыртқаларының көлденең бұтақтарындағы тесіктен өтетін омыртқа артериясы арқылы мидың төменгі жағы қанмен қамтамасыз етіледі. Жоғарыда айтқанымыздай, мойын омыртқа, арқа омыртқа және бел омыртқа өзара шеміршек арқылы қосылған. Бұл шеміршекті дәрігерлер тілінде омыртқа расындағы диск деп атайды.

Жаңа туған нәрестенің омыртқасындағы былқылдақ ядро да судың мөлшері 88 процент, 18 жастағы жігітте 80 процент, ал 77 жастағы қартта 69 процент болады. Сол сияқты талшықты сақина құрамында да әуелде 78 процентке дейін су бокса, адам 30-ға келгенде 70 процентке дейін азияды кен. Бұдан кейін адам қартайғанша ондағы су мөлшері онша көп өзгере қоймайды. Бұдан шығатын қорытынды сол былқылдақ ядро мен талшықты сақинаның құрамындағы судың мөлшері адамның ужасы ұлғайған сайын азия береді. Сау организмде судың сіңірілуі ядроның қалыпты жағдайын камтамасыз етеді, ал омыртқаға түскен күш көбейгенде сырттан келген қысым судың сіңірілуінен асып кетеді де, омыртқааралық дискіден су қысылып шығады. Керісінше, сыртқы салмақ азайғанда былқылдақ ядро өз орнына барып жаңағы суды бой на қайта сіңіріп аллоды, гидротацияның көбеюі организмнің тепе-теңдік жағдайын бұзады. Омыртқааралық дискілер омыртқаға түскен қандай күшті бокса да көтереді. Мысалы, адам түрегеп тұрғанда бұл дискілерге бастың, куеденің, екі иықтың салмағы, сонымен бірге адамның қолындағы жүктің де салмағы түседі. Ал екі қолыңызбен жер тіреп отырсаңыз омыртқаға түсетін күш азияды, жатқанда ешкандай күш түспейді.

Мойын омыртқасы Кеуде омыртқасы Бел омыртқа Сегізкөз Құйымшақ

Остеохондроздың невралгиялық белгілері Жұлынның ұзына бойының екі жағында бірдей қозғалыс және сезім клетка лары бар. Сол клеткалардың тұсынан имен байланасты адамның бүкіл денесіне, тіпті саусақтың ұшына дейін тара латынь нерв талшықтары шығады. Мұндай клеткалардың ең шоғырланған жері жұлынның мойын омыртқадан төменгі тұсына және бел омыртқадан жоғарылау орналасқан. Өйткені осы жерлерден полар аяққа және қолға тараллоды. Нерв клетка-ларының шоғырланған жері жуандау болғандықтан дай көзге анық көрінеді. Қей жағдайларда, әсіресе, оқыс салмақ түскеңде омыртқалардың расы қысылып қаллоды да, нерв тамырлары мен талшықтар зақымдануы мүмкін. Міне, радикулит деп аталып, бір қатар адамный маза сын алып жүрген сырқат осылайша пайда болады. Оның үстіне омыртқалар оқыс қысылып қалғанда тек жаңағы жүйке тамырлары ғана емс, сол тамырлардың талшықтары да зақымданады. Сирек те бокса фуникулит деп диагноз қойылатын сырқат осы талшықтардың татары на байланасты. Латынның фуникулиюс денег сөзі қазақша талшық жіп денег ұғымды білдіреді.

Арқа омыртқа остеохондрозының невралгиялық белгілері Омыртқа желісінің куеде тұсындағы ерекшелігі оның қалыпты жағдайда артқа қарай иіліп-бүгілуінде. Егер омыртқа желісінің мойын мен бел тұсындағы алға қарай иілуіне байланасты ең көп салмақ омыртқааралық дискінің арт жағына қарай өтетін бокса, арқа омыртқаларына түсетін салмақтың дені дискінің алтына қарай түседі. Сондықтан да арқа омыртқалары остеохондрозға шалдыққан жағдайда остеофиттер (өсіктер) көбіне омыртқаның екі жағы мен алтына тамань пайда болады. Омыртқааралық дискілердің куеде тұсында болатын остеохоңдроздың белгілері көбінесе төменгі омыртқаларда жиі кездеседі. Мысалы, бірінші-бесінші арқа омыртқаларында остеохондрозға байланасты езгерістер өте сирек кездесетін бокса, алтыншы-сегізінші арқа омыртқаларында жиірек, ал тоғызыншы арқа омыртқадан төмен қарай, әсіресе, он біріншіарқа омыртқасында мұндай өзгерістер өте жиі кездеседі. Арқа радикулиті кезінде екі жаурыынның расы аурыады, куедеге құрсау салып тастағандай сезіледі. Денеге ауры күш түскенде немсе адам белгілі бір қалыпта ұзақ жатып қалған жағдайда аурыу қатты білінеді. Сондықтан сырқат адам ара тұра қозғалып, денесінің қалпын өзгертуге мәжбүр болады. Көбінесе жаурыын асты, жаурыынның ортасы күйіп бара жатқандай ашып, сыздап немсе солқылдап аурыады.

Бел омыртқалары остеохондрозының невралгиялық белгілері Бел омыртқаларының шеткі сабақтары қабырға рудименті болып есептеледі де алға қарай иіліңкі тұрады. Осы шеткі сабақтарда омыртқа артериясы, және нерв тер өтетін тесіктер бар. Остеохондрозға ұшыраған кезде пайда болатын өсіктер (остеофиттер) осы тесікті тарылтады да, сол арқылы өтетін нерв тер мен тамырларын қысады. Омыртқа желісінің бел тұсында болатын патологиялық өзгерістерге байланасты кездесетін невралогиялық өзгерістердің ең жиі тараған түрі бел-сегізкөз радикулиті. Поликлиникаларда істейтін невропатологтерге қаралып, емделіп жүрген науқастардың 4050%-і бел-сегізкөз радикулитімен аурыатындығы қазіргі уақытта көпшілікке мәлім.