C

Жоспары I Кіріспе II Негізгі б ө лім а) Анатомия туралы т ү сінік б) Анатомияны тірі адамдарда о қ у ә дістері в) С ү йектерді ң құ рылысына е ң бекті ң, спортты ң, биологиялы қ факторларды ң ә сері III Қ орытынды IV Пайдалан ғ ан ә дебиеттер

КІРІСПЕ

Анатомия- бұл организмнің макраскоптық деңгейдегі пішіні мен құрылысы туралы ғылым. Анатомия фактілерді сипаттап, оларды қорытындылауға, организмнің қалай құрылғанын айтып қана қоймай, оның неліктен бұлай құрылғанын белгілеп, организмнің, оның ағзалары мен жүйелерінің құрылысы мен даму заңдылықтары қандай екенін анықтауға тырысады. Онымен қатар ол организмнің ішкі, сендай- ақ сыртқы байланыстарды зерттейді.

АНАТОМИЯНЫ ТІРІ АДАМДА ОҚУ ӘДІСТЕРІ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ АНАТОМИЯДА АДАМ ДЕНЕСІ ҚҰРЫЛЫСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТҮРЛІ ƏДІСТЕРІ БАР. ЗЕРТТЕУ ƏДІСІН ТАҢДАП АЛУ ЗЕРТТЕУ МАҚСАТЫНА БАЙЛАНЫСТЫ. ЕҢ ЕСКІ, БІРАҚ ƏЛІ ДЕ МАҢЫЗЫН ЖОҒАЛТПАҒАН, ҒЫЛЫМҒА АТ БЕРГЕН ПРЕПАРАТТАУ. БҰЛ ƏДІС ІПІ ТҮЗІЛІСТЕРДІҢ СВРТҚЫ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ТОПОГРАФИЯСЫН ЗЕРТТЕУДЕ ҚОЛДАНЫЛАДЫ ЕСЕ ҮЛКЕЙТКЕНДЕ КҚРІНЕТІН ОБЪЕКТІЛЕРДІ МАКРО ЖƏНЕ МИКРОПРЕПАРАТТАНҒАННАН КЕЙІН СИПАТТАП ЖАЗУҒА БОЛАДЫ.

Инъекция əдісі, егерьь инъекциялық масса рентген сəулелерін тұтатын бокса, рентгонографиямен, егерьь арнайы өндеуден кейін объект мөлдірленіп, ал инъекцияланған таймырлар мен өзектер контрастанып, лайланатын бокса, жарақтандыру мен ұштастыра қолданыланады. Кейіннен тканьдерді қышқылдарда еріте отырып таймыр, өзек, қуыстарды инъекциялау кеңінен қолданылады. Бұның нəтижесінде мүшенің басқа анатомиялық түзілістерге қатысты орналасуын тоңазытып қатырылған дененің армен кесілген жерін зеттейді.

РЕНТГЕНОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДІҢ ЕҢ ЖАҢА ƏДІСТЕРІ: ЭЛЕКТРОРЕНТГЕНОГРАФИЯ. ЖҰМСАҚ ТІНДЕРДІҢ РЕНТГЕНДІК КЕСКІНДЕРІН АЛУҒА МҮМКІНДІК БЕРЕТІН ЭЛЕКТРОРЕНТГЕНОГРАФИЯ. БҰЛ КЕСКІНДЕР ƏДЕТТЕГІ РЕНТГЕНОГРАММАЛАРДА АЙҚЫНДАЛМАЙДЫ, ӨЙТКЕНІ РЕНТГЕН СƏУЛЕЛЕРІН ҰСТАМАЙДЫ. ТОМОГРАФИЯ ƏДІСІНІҢ КӨМЕГІМЕН БЕЛГІЛІ ЖАЗЫҚТЫҚТА ЖАТҚАН, РЕНТГЕН СƏУЛЕЛЕРІН ҰСТАЙТЫН КНСКІНДЕРДІ АЛУҒА БОЛАДЫ. КОМПЬЮТЕРЛІК ТОМОГРАФИЯ ƏДІСІ КӨПТЕГПН ТОМОГРАФИЯЛЫҚ КЕСКІНДЕРДЕН ЖИНАҚТАЛҒАН КЕСКІНДІ ТЕЛЕДИДАР ЭКРАНДПРЫНДА КӨРУГЕ МҮМКІНДІК БЕРЕДІ. РЕНТГЕНОДЕНСИМЕТРИЯ СҮЙЕКТЕРДЕГІ МИНЕРАЛ ТҰЗДАРДЫҢ МӨЛШЕРІН ОРГАНИЗМ ТІРІ ЖАҒДАЙДА ПНВҚТАУҒА МҮМКІНДІК БЕРЕДІ. АНАТОМИЯНВҢ КӨПТЕГЕН МƏСЕЛЕЛЕРІ ЖАНКАРЛПРҒА ТƏЖІРИБЕ ЖАСПУ АРҚЫЛЫ ШЕШІЛЕДІ. МҰНДАЙ ЖКСПИРЕМННТТЕР ЖЕКЕЛЕЛЕГЕН АҒЗАЛАРЫНДА, СОНДАЙ-АҚ ТҰТАС ОРГАНИЗМІН ДЕ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІН ТАНЫП БІЛКГЕ МҮМКІНДІК БЕРЕДІ.

Рентгенология (В.Рентгеннiң а ты мен және грек. logos – iлiм) – клиникалық медицинаның рентген сәулесiнiң көмегiмен органдар мен олардың жүйелерiнiң құрамын, қызметiн зерттеп, аурудың рентгендiк диагностика сын қоятын салаты. Қазақстанда Рентгенологияның дамуы 1923 жылдан басталлоды. Сол жилы Верный (қазіргі Алматы) қаласында бiрiншi рентген аппараты қойылды. Екiншiсi 1926 ж. сол кездегi республика астанасы – Қызылордада орнатылса, 1930 ж. Риддер қаласында рентген бөлмесi iске қосылды. Қазақстанда Рентгенология салатының дамуына үлес қосқан дәрiгерлер Е.П.Гермайзе, П.А.Пшеничный, И.С.Нестеровский, т.б. балды. Рентгенологиялық бөлiмшелер құрылымының қызметiне Республиканың рентгендiк орталығы, ал 1959 жылдан рентгенрадиологиялық бөлiмдер басшылық етедi ж. Қазақ мемлекеттік медицина институтында бiрiншi рет Рентгенология және радиология кафедрасы (меңгерушiсi С.Б.Балмұқанов) ашылды.

Эндоскопия Сондай-ақ эндоскопия биопсия да, денег шшенген бөгде заттарды немсе шырышты қабықтардағы аса үлкен емс ісіктерді алып тастауда да қолданылады. Қазіргі кезде Эндоскопия тек ауруды тексеру үшін ғана емс, оларды емдеу тәсіліне (эндоскопиялық хирургия) айналып отыр. Эндоскопиялық жолмен жасалатын операциялардың дәстүрлі жолмен жасалатын операциялардан ерекшелігі, олардың жарақаты аз, науқас адамдардың ондай операция дан кейін тез жазылып кетуге мүмкіндігі мол. Эндоскопия (грек. endon – ішкі және skopeo – көремін) – адамның ішкі органдарын арнайы аспап – эндоскоп арқылы тексеру. Эндоскоптар – оптикалық және жарық жүйелерімен жабдықталған, иілгіш металл немсе пластмасса түтікшелер. Эндоскопия хирургия да, гастроэнтерология да, урологияда, гинекология да, пульмонологияда жиі қолданылады. ХХ ғ-дың 60 – 70- жылдарында клиникалық тәжірибеге оптикалық талшықтардан тұратын (вибро) құрастырылмалы аспаптар (виброскоптар) енгізіле баста ты. Сондай-ақ эндоскопия биопсия да, денег шшенген бөгде заттарды немсе шырышты қабықтардағы аса үлкен емс ісіктерді алып тастауда да қолданылады. Қазіргі кезде Эндоскопия тек ауруды тексеру үшін ғана емс, оларды емдеу тәсіліне (эндоскопиялық хирургия) айналып отыр. Эндоскопиялық жолмен жасалатын операциялардың дәстүрлі жолмен жасалатын операциялардан ерекшелігі, олардың жарақаты аз, науқас адамдардың ондай операция дан кейін тез жазылып кетуге мүмкіндігі мол.

Адам еңбек әрекеті процесінде қол, аяқ, саусақ және т.б. осы сияқты өзінің табиғи құралдарын іс - қимылға қосады. Еңбек құралдарын жасау арқылы ол дененің табиғи мүшелерінің құрылысын өзгерте отырып, оларды толықтыра, ұзартатын жаңа жасанды құралдар аллоды және адамның өзі сонымен бір мезгілде өз табиғатын өзгертеді. Демек, еңбек процестері адам денесіне, суйек жүйесін қоса оның қозғалыс аппараты на едәуір әсерін тигізеді. Бұлшықеттің дене жаттығулары кәсіби жұмыс кезіндегі ұсақ және жүйелі жиырылуы біртіндеп нерв жүйесінің рефлекстік механизмі арқылы сүйектегі зат алмасуын өзгертеді, соның салдарынан сүйек затының жұмыс гипертрофиясы деп аталатын ұлғаюы байқаллоды. Дене қимылы әсерімен сүйектердің өзгеруі функциональдық жағдайлардың нәтижесі болып табылады. Бұлшықеттің дене жаттығулары кәсіби жұмыс кезіндегі ұсақ және жүйелі жиырылуы біртіндеп нерв жүйесінің рефлекстік механизмі арқылы сүйектегі зат алмасуын өзгертеді, соның салдарынан сүйек затының жұмыс гипертрофиясы деп аталатын ұлғаюы байқаллоды. Дене қимылы әсерімен сүйектердің өзгеруі функциональдық жағдайлардың нәтижесі болып табылады. Дене тәрбиесі институттарында қозғалыстың құрылысын ғана емс, оның динамика сын да зерттейтін тірек- қимыл аппаратының функционалдық анатомия сына ерекше назар аударылады, оны динамикалық анатомия деп атайды.

Антропометрия Бұл саладағы зерттеу әдістері тек арнайы құрал- саймандар арқылы жүргізіліп, сантиметр, миллиметр өлшемдерімен анықталлоды. Адамның бой биіктігі, қол мен аяқ ұзындықтары, дене пропорция лары, бас пен бет бөлімдерінің көптеген өлшемдері арнайы өлшем құралы (циркуль) арқылы анықталлоды. Негізінде барлық антропометриялық өлшемдер адамның табиғи морфологиялық ерекшеліктерін нақты анықтауға бейімделіп, шартты түрде қабылданған.

Антропометриялық зерттеулерде бас пен бет формаларының ерекшеліктерін дұрыс сипаттау үшін мамандар арнайы қабылданған анатомиялық қағидаларға сүйенеді. Солардың біріне басты табиғи норма да, яғни франкфурт (неміс) горизонталында ұстауболып саналлоды. Бұл қағида бас пен бет формаларын табиғи норма да алдынан, жанынан т. б. түрлер бойынша дұрыс қарауға мүмкіндік туғызады. Антропометриялық зерттеулерде бас пен бет формаларының ерекшеліктерін дұрыс сипаттау үшін мамандар арнайы қабылданған анатомиялық қағидаларға сүйенеді. Солардың біріне басты табиғи норма да, яғни франкфурт (неміс) горизонталында ұстауболып саналлоды. Бұл қағида бас пен бет формаларын табиғи норма да алдынан, жанынан т. б. түрлер бойынша дұрыс қарауға мүмкіндік туғызады.

ДӘЛ ДИАГНОЗ ҚОЮ ҮШІН СОЛ НАҚТЫ АДАМНЫҢ ДЕНЕ КҰРЫЛЫС ТИПІН ЕСКЕРУ МАНЫЗДЫ. ДЕНЕ КҰРЫЛЫСТЫҢ ҮШ ТИПІН БӨЛІП КӨРСЕТЕДІ. 1. ДОЛИХОМОРФТЫ –БИІК НЕМЕСЕ ОРТАДАН БИІКТЕУ БОЙЛЫ,ТҰЛҒАСЫ БІРШАМА ҚЫСҚАЛАУ,КӨКІРЕК ШЕҢБЕРІ ТАРЛАУЫ ОРТА НЕМЕСЕ ҚУШЫҚ ИЫКТЫ,АЯҚТАРЫ ҰЗЫН,ЖАМБАСЫНЫҢ КӨЛБЕУ БҰРЫШЫ КІШКЕНЕ. 2.БРАХИМОРФТЫ-ОРТА НЕМЕСЕ ОРТАДАН АЛАСАЛАУ БОЙЛЫ,ТҰЛҒАСЫ БІРШАМА ҰЗЫНДАУ,КӨКІРЕК ШЕҢБЕРІ ҮЛКЕН,БІРШАМА КЕҢ ИЫҚТЫ,АЯҚТАРЫ ҚЫСҚА,ЖАМБАСЫНЫҢ КӨЛБЕУ БҰРЫШЫ ҮЛКЕН. 3. МЕЗОМОРФТЫ АНОМАЛИЯЛАР. АДАМ ОРГАНИЗМІ ҚАЛЫПТАСУ ПРОЦЕСІНДЕ ӨЗІН ҚОРШАҒАН ОРТАҒА БЕЙІМДЕЛДІ. СОНЫҢ НӘТЕЖЕСІНДЕ ОРГАНИЗМ МЕН СЫРТҚЫ ДҮНИЕНІҢ НАҚТЫЛЫ ЖАҒДАЙЛАРЫ АРАСЫНДА БЕЛГІЛІ БІР ТЕПЕ-ТЕҢДІК ОРНАДЫ.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1)Қазақша энциклопедия 7 том. 2)Рақышев А.Р. Адам анатомиясының атласы. 3) 4) 5)