Тақырыбы:§42. Жалпақ құрттар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері

Жалпақ құрттар Жалпақ құрттар (Plathelmіnthes) – төменгі сатыдағы құрттар типі. Көпшілігі паразит құрттар. Зоологияның паразит құрттарды зерттейтін салаты гельминтология ( грекше «гелминс» – құрт, «логос» – білім) деп аталлоды. Олардың ұзынша симметриялы денесі арқа-құрсақ жағына қарай қысыңқы келеді. Ұзындығы 0,2 мм- ден 18 м-ге дейін. Жалпақ құрттардың дей түрі 5 класқа жіктеледі: - кірпікшелі құрттар; -сорғыш құрттар; - моногенетикалық сорғыштар; - таспа құрттар; -цестода тәрізділер. Соңғы 4 класс өкілдері – нағыз паразиттер. Slides.kz

Константин Иванович Скрябин ( жж.) Әйгілі гельминтолог, академик, Социалистік Еңбек Ері (1957), Лениндік (1957), Мемлекеттік сыйлықтарының иегері жылдары Әулие-атака (қазіргі Жамбыл қаласы) мал дәрігері болған. Ол ғылыми еңбегін ішекқұрттарды зерттеуге жұмсаған ғалым. Өз шәкірттерімен бірге 300- ге жуық гельминтологиялық экспедициялар ұйымдастырып басшылық фасады. Ол ішекқұрттарды жою және ішекқұрттары ауруларын болдырмау шаралары туралы ілім фасады жылдары Әулие-атака (қазіргі Жамбыл қаласы) мал дәрігері болған. Ол ғылыми еңбегін ішекқұрттарды зерттеуге жұмсаған ғалым. Өз шәкірттерімен бірге 300- ге жуық гельминтологиялық экспедициялар ұйымдастырып басшылық фасады. Ол ішекқұрттарды жою және ішекқұрттары ауруларын болдырмау шаралары туралы ілім фасады.

Жалпақ құрттар Кірпікшелі құрттар Таспа құрттар Сорғыш құрттар Планария Ақ сұлама Сиыр цепеніБауырсорғыш

Жалпақ құрттардың құрылысы Дене бөлімі қабаттары энтодерма Мезодерма (дәнекер ұлпа) Эктодерма Мүшелер мен мүшелер жүйесі түзіледі Эпителиймен қапталған Сірқабық ( паразитті) Сірқабық ( паразитті)

Мүшелер жүйесі Жүйке жүйесі Бас бөлігінде, жүйке түйіндерінен басталып екі бағана түзіп, созылып жатады Зәршығару жүйесі Керексіз заттарды бөледі; Бұған дейін тірі ағзаларда болмаған Асқорыту жүйесі Жыныс жүйесі Екі бөліктен тұрады: -жұтқыншақ; - ішектің ортаңғы бөлігі Жыныс бездері,қосжы -насты (гермафродит) Жалпақ құрттарға тән емс жүйелер қантарату Артқы ішек пен аналь тесігі Тынысалу

Зәршығару жүйесі Зәршығару жүйесі Жұлдызша тәрізді түтікшелер Тынысалуы – бүкіл денесімен

Асқорыту жүйесі Ауыз қуысы жұтқыншақ ішектің ортанғы бөлігі Ішек Жұтқыншақ Ауыз қуысы

Кірпікшелі құрттар классы. Ақсұлама Денесі кірпікшелі эпителий жасушаларымен қапталғандықтан, суда кірпікшелерінің көмегімен еркін жүзе аллоды Сезім мүшелері: қарапайым көзшелері бар. Сипап- слезу сезімталдығы едәуір арта түскен. Сезім мүшелері: қарапайым көзшелері бар. Сипап- слезу сезімталдығы едәуір арта түскен.

Дене қимылын реттуші бұлшықеттер Сақиналы бұлшықеттер Қиғаш бұлшықеттер Біріңғай салаты бұлшықеттер Сыртқы қимылды реттйді Аралық қабат қимылын реттейді Ішкі қабат қимылын реттейді

Сұлама денесінің көлденең кесіндісі Жыныс жасушалары Мезодерма Энтодерма Эктодерма Ішек қуысы Сақиналы бұлшықеттер Қиғаш бұлшықеттер Зәр шығару жүйесі Жүйкелік созынды

Сорғыш құрттар классы Бауырсорғыш Қоректенуі: екі сорғыш арқылы -біреуі- аузында; - екіншісі бауырында сорғышпен деньги жабысып, жұтқыншағының сору қимылы арқылы Қорегін аузымен шығарады Қоректенуі: екі сорғыш арқылы -біреуі- аузында; - екіншісі бауырында сорғышпен деньги жабысып, жұтқыншағының сору қимылы арқылы Қорегін аузымен шығарады Пішіні: жапырақ тәрізді Тіршілік етуі: паразитті жолмен Пішіні: жапырақ тәрізді Тіршілік етуі: паразитті жолмен Көзі жоқ, кірпікше тек дернәсілдерінде болады

Негізгі иесі – мал, үй хайуанаттары және т.б. Аралық иесі – кіші тоспа ұлуы

Таспа құрттар. Сиыр цепені (жармасқақ) Тіршілік ету жолы: эндопаразиттік Пішіні: таспа тәріздес Тіршілік ортасы: ппересек цепень- адам ішегінде; дернәсілі – мүйізді ірі қарада Басында 4 дөңгелек сорғышы бар

1- жұмыртқа 2- онкосфера дернәсілдері 4- басы бар финна 3- финна 5- ппересек құрт Сиыр цепенінің даму циклы

Анықтамалар және терминдермен жұмыс Мезодерма (грекше «мезо с» - аралық, + «дерма» - тері) – ұрықтың дамуы кезінде эктодерма мен энтодерма аралығындағы аралық жасушалы қабат. Мезодерма (грекше «мезо с» - аралық, + «дерма» - тері) – ұрықтың дамуы кезінде эктодерма мен энтодерма аралығындағы аралық жасушалы қабат. Гельминтология (грекше «гельминт» - құрт, ішекқұрт, «логос» - білім) – зоология ғылымының паразит құрттарды зерттейтін ғылым салаты. Гельминтология (грекше «гельминт» - құрт, ішекқұрт, «логос» - білім) – зоология ғылымының паразит құрттарды зерттейтін ғылым салаты. Паразиттік түрлерінің дене жабынының құрылысы ерекше, эпителий ұлпасында жасуша болмайды, оны тығыз түзіліс сірқабық қаптайды. Паразиттік түрлерінің дене жабынының құрылысы ерекше, эпителий ұлпасында жасуша болмайды, оны тығыз түзіліс сірқабық қаптайды. Эндопаразиттер - Эндопаразиттер - ағзалардың ішкі мүшелерінде өмір сүретін паразиттер. Эктопаразиттер – ағза денесінің сыртында паразиттік жолмен тіршілік етеді. Эктопаразиттер – ағза денесінің сыртында паразиттік жолмен тіршілік етеді. Финна ( неміс. Finne – дернәсіл) – таспа құрттың мойынға жалғасқан көпіршігі Финна ( неміс. Finne – дернәсіл) – таспа құрттың мойынға жалғасқан көпіршігі