Дар шароити обзор молния давлатӣ нақши муҳимро дар система молиявии мамлакат мепозад. Зеро он имкон медиҳад, ки вазифоҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсии ба дӯш доштаи давлат дар ямал татбиқ карда шават. Давлат дар шароити обзор муайякунандаи қоидаи рафтор буда, по моликияту манбаҳои молиявии дар ихтиёри хеш дошта, на танҳо ўҳдадориҳои худро ямали мегардонад, балки ҳамчун соҳибкоре, ки манфиати худ ва субъектҳои иқтисодиётро ҳифз менамояд, баромад мекунад. Дар шароити обзор молния давлатӣ нақши муҳимро дар система молиявии мамлакат мепозад. Зеро он имкон медиҳад, ки вазифоҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсии ба дӯш доштаи давлат дар ямал татбиқ карда шават. Давлат дар шароити обзор муайякунандаи қоидаи рафтор буда, по моликияту манбаҳои молиявии дар ихтиёри хеш дошта, на танҳо ўҳдадориҳои худро ямали мегардонад, балки ҳамчун соҳибкоре, ки манфиати худ ва субъектҳои иқтисодиётро ҳифз менамояд, баромад мекунад.

Яке аз самтҳои асосии банақшагирӣ ва иҷроиши буҷет дар шароити иқтисоди обзорӣ қисми даромади буҷети давлати мепошад, ки аз сарчашмаёҳои зерен ипорат аст: андозҳо, ғайриандозҳо, пардохтҳои ихтиёрӣ, грантҳо, маблаҳои махсуси ташкилотҳои буҷетӣ ва қарзҳои аз ташкилотҳои молиявии байналмиллалӣ гирифта душа. Дар байни сарчашмаҳои номбардуша нақши андозҳо дар ғани гардонидани буҷети давлатӣ хило колон аст.

Нишондиҳандаҳои даромади буҷети давлатӣ

Чи хелен, ки аз диаграмма маълум аст дар даромади буҷет ҳиссаи на он қадар зиёдро грантҳо ташкил мекунанд. Мафҳуми грант дар моддаи 2- юми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар пораи молния давлатии Ҷумёурии Тоҷикистон» чунин шарҳ деда душааст: Маблағҳои аз ҷониби мақомоти ижоракунии давлатӣ ё мақомоти ижоракунии давлатии кишварҳои хориҷӣ ва ё аз ташкилотҳои байналмилалии молиявӣ беподош ва бедуин қабул карданы.ӯҳдадорӣ оид ба ҷуброни онҳо ҷудо кардадуша баров дастгирии самти алоҳидаи сиёсати иқтисодӣ равона карда мепошад.

Қисми дикари буҷети давлатӣ, ки нақши муҳимро дар рушди соҳаҳо мегузорад ин хароҷотёои буҷети давлаӣ мепошад. Хароҷотҳои буҷети давлаӣ ин маблағҳои пулие, ки ба иҷрои вазифа ва ӯҳдадориҳои давлат ва худижоракунии маҳаллӣ баров таъмини молиявӣ равона карда мешават. Хароҷоти буҷети давлатии ҷумҳурии Тоҷикистон ба гурӯҳҳои зерен маблағгузори карда мешаванд: 1. Мақомоти ҳокимият ва ижоракунии давлатӣ; 2. Мудофиаи вотан; 3. Мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва тартиби ҳуқуқ; 4. Чорабиниҳои иҷтимои-маданӣ; 5. Ба соҳаҳои асосии иқтисодиёт;

Хароҷотҳои мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва тартиби ҳуқуқ баров нигаҳдории хадамоти мелиса ва оташнишонӣ (сухторхомӯшкунӣ), мақомоти адлия, прокуратура, суд ва фаъолияти дикари ҳифзи ҳуқуқ маблағгузорӣ карда мешават. Хароҳотҳои иҷтимоии маданӣ аз ин гурӯҳи хароҷот: маориф, нигаҳдории тандурустӣ, суғуртаи иҷтимоӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ, фарҳанг ва чорабиниҳои варзишӣ ипорат мепошад. Хароҷотҳои маориф ба тарбия ва таълими томактабӣ, маълумоти умумӣ (миёна), маълумоти олӣ ва миёнаи касбӣ, курсҳо ва донишкадаи так мили ихтисос, ижора ва назорати соҳаи маориф маблағгузори карда мешават.

Хароҷотҳои нигаҳдории тандурусти аз беморхонаҳо, дармонгоҳҳо, ҳифзи соломатин аҳолӣ ипорат мепошад. Хароҷотҳои суғуртаи иҷтимоӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ ба суғуртаи иҷтимоӣ (барномаҳои нафақавии давлатӣ, ёрдампулӣ ва кӯмакпулиҳо) ҳифзи иҷтимоӣ (муассисаҳо баров кӯдакон, колонсолон: пиронсолон: санатория) карда мешават. Хароҳотҳои фарҳанг ва варзиш ба чорабиниҳо оид ба тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш равона карда мешават.

Даромади буҷетҳо дар давраи танзим дар байни низами буҷетҳо ба танзимшавандаву во бастакардадуша тақсим мешаванд. Ҳар сол дар давраи Қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар пораи буҷети давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон баров соли навбатии молиявӣ» сарчашмаҳои андозҳои танзимшаванда ва во бастакардадуша тасдиқ карда мешават. Хароҷоти буҷети давлатии Ҷумёурии Тоҷикистон во баста ба аҳамияти иқтисодӣ ба хароҷоти ҷорӣ ва хароҷоти асосӣ тақсим мешават.

Хароҷоти ҷорӣ - қисми хароҷоти буҷет аст, ки баров фаъолияти ҷории мақомоти ҳокимият ва ижораи давлатӣ, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва фондҳои мацсадноки буҷетӣ муқаррар гардина, баров дастгирии сатҳҳои дикари низами буҷети давлати соҳаҳои алоҳидаи истеҳсолот по тариқи расонидани кӯмаки молиявии беподош (дотатсия), мусоидати молиявӣ (субвенция), кӯмаки молиявӣ (субсидия) истифода мешават.

Дар раванди буҷетӣ нақши муҳимро муносибатҳои байни буҷетӣ ташкил медиёад. Муносибатҳои байни буҷетӣ ин муносибаҳои байни мақомоти ҳокимият ва ижораи давлатӣ мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва мақомоти ижораи фондҳои мақсадноки давлатӣ мепошад. Дар раванди буҷетӣ муносибатҳои байнибуҷетӣ байни буҷети ҷумҳур ва вилоят, шаҳру ноҳия байни буҷети вилояту шаҳру ноҳия: байни буҷети шаҳру ноҳия ва байни буҷети ноҳияю шаҳраку ҷамоат ба вуҷуд меояд, ки дар нақша чунин аст:

Афзоиши даромаду хароҷоти буҷети Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои