МАЪРУЗА 2. МББТ ва унинг таркибий қисмлари Фан: Маьлумотлар базалари

Объектларни синфлапга ажратиш дейилганда, барча объектлар тўпламини бирорта норасмий белки (аломати) бўйича қисм тўпламларга ажратишни тушуйнамиз. МБ ни кўплигини ҳисобга олби, уни синфларга ажратиш белкилари холма – хил. Ҳозирги кунда МБ ни қуйидаги синфлари кўп ишлателади: МБ да маълумотларни тасвирлаш шаг лига қараб: видео, аудио, мультимедиа гурухларига ажратиш мамкин. Видео МБ маълумотларини кўринишига қараб ўз навбатида матнли ва график тасвирли бўлади. Матнли МБ маълумотларни структуралашганига қараб структуралашган, қисман структуралашган ва структуралашмаган МБ га бўлинади. Структуралашган МБ ўз навбатида маълумотларни моде лига қараб: иерархия, тармоқли, реляционнойные, объектли реляционнойные, объектга йўналтирилган МБ га бўлинади. Бундан ташқари структуралашган МБлари стратегии ва динамик шуйнингдек, марказлашган ва тақсимланган МБга бўлинади. МБни фойдаланувчилар соника қараб: бита ва кўп фойдаланувчили МБга бўламиз ва улар маълумотларни сақланишига қараб операционно ва аналитик бўлади.

Санаб ўтелган гурухлардан ташқари иқтисодий нуқтаи назардан пули ва пулсиз МБ га бўлинади. Шунингдек, мурожаат қилиш даражасига қараб: оммабоп ва мурожаати чекланган МБ га бўлинади. МБ ни логик ва физик тасвирлаш. Маълумотларни тавсифлаш ва улар орасидаги муносабат алоқалар ўрнатиш 2 хил бўлади: Логик ёки мантиқий Физик

Физик тасвирлашда маълумотлар машинами ташқи хотирасида сақлаши билан фарқланади. Мантиқий тасвирлашда иса амалий дастурчи ёки фойдаланувчи томонидан маълумотларни тасвирлаш кўриниши тушуйнилади.

Маълумотлар база сини уч бос қ ичли архитектура си Маълумотлар база сини бошқариш тизимини қандай бўлишини (қурилиши) ўрганишдаги илмий изланишлар, уларни амалга оширишни холма хил уснулларини таклиф қилди. Булардан инг ҳаётийси, америка стандартлаштириш коммитети ANSI (American National Standarts Institute) томонидан тақдим этелган МБ сини уч босқичли ташкил қилиш бўлиб чиқди.

Ташқи моделььлар – инг юқори босқич, бунда ҳар бир модельь ўзини маълумотлар тасвир қабул қилади. Ҳар бир шилова, ўзига керакли заур бўлган маълумотларни кўради ва қайта ишлайди. Масалан, ишчиларни малакаси бўйича тақсимлаш тизими, из матчи малакаси ҳақидаги маълумотларни ишлатади, уни оклад, манзили, телефоны ҳақидаги ахборотлар қизиқтирмайди ва аксинча, охирги маълумотлар ходимлар бўлими қисм тизимида ишлателади. Концептуал босқич – марказий бошқариш звеноси бўлиб, бунда МБ инг мумий ҳолда тасвирланиб, у шуй МБ билан ишлайдиган барча шиловалар ишлателадиган маълумотларни қамраб оладьи. Умуман концептуал босқич МБ ярателган предмет соҳани умумлашган моделььини акслантиради. Бу модельь объектларнинг муҳим хоссаларини акслантиради. Физик босқич – файл лорда жойлашган маълумотларни ташқи ахборот сақловчиларида жойлашишини белкилайди. Бу архитектура маълумотлар билан ишлаганда мантиқий ва физик мустақилликни таъминлаб береди. Мантиқий мустақиллик бита шгеловани ўзгартиришни, шуй база билан ишлайдиган бошқа шгеловани ўзгартирмасдан амалга оширишни билдиради. Физик мустақилийлик, сақланувчи маълумотларни бир қаттиқ диск дан бошқасига кўчирганда уни ишлаш қобилиятини сақлаб қолган ҳолда ўтказишни билдиради.

МББТ ни таркиби. МББТ шуйндай программа қобиғики, унинг ёрдамида жадвалларни структурами, жадваллар орасидаги боғланиш, жадвалларни маълумотлар билан тўлдиргандан кейин, унинг ёрдамида МБ ярателадиган программа воситасидир. Шу муносаабт билан МББТ бир қанча таркибий қисмлардан иборат. МББС Маълумотлар база сини администратор Тил воситалари Дастурий воситалари Техник воситалар Ташкилий услубий воситалар

Дастур воситаларига трансляторлар ва МБ га маълумотларни киритадиган, қайта ишлайдиган, сақлайдиган, такомиллаштиридиган, тест дан ўтказадиган, маълумотларни киритиш чиқаришни таъминлайдиган бошқариш тизимлари кради. Асосий дастурлаш тели сифатида Object Pascal, C++ кабы телларни ишлателади.

МББТ ни пайдо бўлиш тарихида 3 та тел қўшилиб ишлателган: Маълумотларни тавсифлаш тели – МТТ (ЯОД). Уни ёрдамида МБ жадвалларини структура лари қурилади. Маълумотлар билан ишлайдиган тел – МИТ (ЯМД). Бу тел МБ сини маълумотлар билан тўлдириш ва уни тиклаш амалларни (олби ташла, такомиллаштириш ва б.) бажаришда ишлателади. Сўровлар тели – СТ (ЯЗ). Бу тел ёрдамида қидириш мезонлари асосида керакли ахборотларни топишьь ва уларни чиқариш учун ҳизмат қилади. Ҳозирги кунда барча айтелган телларни вазифасини SQL тели бажаради.

Техник воситалар сифатида, сосан, шахсий компьютер ларва супер компьютерларни ишлатамиз. Услубий – методик воситалар – бу кўрсатмалар, методик ва меъёрий материалларни мажмуаси бўлиб, улар ёрдамида МБ ва МББТ дан фойдаланиш йўллари кўрсателадиган воситаларидир.

МББТ дан ики гурух шахслари фойдаланади: 1. Чекли ёки родий фойдаланувчилар 1. МБ администратор

МБ администраторни хизмат доирасига қуйидаги ишлар кради: Предмет соҳани таҳлили, фойдаланувчилар ва ахборотни ўрнини аниқлаш; Маълумотларни тузилишини лойиҳалаш ва уларни такомиллаштириш; Қўйилган топшириқлар ва маълумотларни бир бутунлигини таъминлаш; МБ ни юклаш ва бритиш; Маълумотларни ҳимоя қилиш; МБ ни тиклашни таъминлаб бериш; МБ га мурожаатларни йигиш ва статистик қайта ишлаб бериш; МБ га кўп фойдаланувчилар режимида ишлаганда, маълумотларни ўчиб кетишидан химия қилиш; Техник воситалар носоз бўлиб ишдан чиққанда, маълумотларни сақлаш ва қайта тиклаш ишларини бажариш;

Маълумотлар базами ва МББТ ни физик ташкил этиш. МББТ компонента лари ва уларни ОС ва амалий программалар билан ўзаро боғлиқлиги маълумотларни физик тасвирлашдамуҳим ўрин тўтади. МББТ мураккаб тел программ комплексыдан иборат бўлиб, МБ ни ишлаш имкониятини таъминлайди. МББТ таркибига тизимли прораммалар комплексы кради. Бу комплексни марказий компонентами монитор ёки бошқарувчи программа ҳисобланади. Манитор МББТ ни компонеталарини ОС ва амалий программалар билан ўзаро таъсирини ташкил қилади.

Бу компоненталарнинг физик ташкил этувчилари қуйидаги чизмада берилган: Бу чизмада номерланган стрелкалар билан амалий программа таркибидаги маълумотлар билан ишлаш тели (ЯМД) ни бита оператор и ни бажаришига тегишли бўлган амаллар кет макетлиги кўрсателган.

Масалан, бу МБ дан маълумотларни ўқиш сўровини операторы бўлиб ҳизмат қилсин. Унда номерланган стрелкалар қуйидаги маънога ига: Амалий программалар МБ га (ЯМД) операторы орқали мурожаат қилсин. Уни монитор томонидан таҳлил қилинади. Талқин қилиш жараёнида монитор олдиндан трансляция қилиб қўйилган схемами ишлатади. Бу сўровга тегишли маълумотлар аниқланиб бўлингандан кейин, монитор ОС га ташқи хотирага мурожаат қилишни амалга ошириш талиба билан мурожаат қилади. ОС МБ га мурожаатни бажаради. Бу худи файл ларга мурожаат қилиш кабы родий бажарилади. Талаб қилинган маълумотлар ташқи хотирадан тизимни буфер соҳасига ўзателади. Маълумотлар амалий программаларни ишчи соҳасига жўнателади. Манитор амалий программа сўровни бажариш натижаларини хабарини береди. Амалий программа МБ дан олинган маълумотлар устида керакли амалларни бажаради.

Адреслаш уснуллари. Битта машина кўрсатмаси ёрдамида ўқиш мамкин бўлган битлар гурухи физик ёзувлар дебет оладьи. Физик ёзувлар машина хотирасининг ячейкаларида сақланади ва машина адрес лари ёрдамида идентификацияланади. Программлар мантиқий ёзувларни калитлар ёрдамида аниқлайди. Программа учун заур бўлган маълумотни мантиқий ёзув калитлари ёрдамида физик ёзувларни адресларани аниқлайди. Программа учун заур бўлган маълумотни мантиқий ёзув калитлари ёрдамида физик ёзувларни адрес ларини аниқлаймиз. Калит қийматлари куда кўп бўлганлиги учун машина адреслар билан муносибликни аниқлаш учун холма – хтл адреслаш уснулидан фойдаланамиз. Калит сифатида ҳар бир ёзувда жойлашган пикселланган узунликдаги майданлардан фойдаланамиз. Баъзи ҳолларда калит сифатида бир нечто майдан олинади ва бунда уланган калитлар ҳосил қилинади. Файллардаги ёзувларни бир қийматли аниқлаш учун албатта угона калит мавжуд бўлиши керак ва хундай калитлар бирламчи калитлар дебет оладьи.

Ёзувларни адреслашнинг қуйцидаги уснуллари мавжуд: Файлларни кет макет сақлаш уснули. Ҳар бир ёзувни калиты текширилади. Бундай уснул кўп вақтни талаб этажи. Блокли қидириш. Агар ёзувлар калит бўйича тартибланган бўлса, файлларни сканерлашда ҳар бир ёзувни ўқиб чиқиш талаб этелмайди. Бундай холода керакли ёзувдарни топишьь учун блоки қидириш уснулидан фойдаланамиз.бунда ёзувлар блок ларга гурухланади ва ҳар бир блок бир мартадан текширилади, керакли ёзув қидириб топилгунча. Бинар қидириш. Бунда соҳа ўртасидаги ёзув топилади ва унинг калиты қидириш тартиби билан солиштирилади. Сўнгра қидириш соҳаси икига ажрателади ва ҳар бир ярми алоҳида қидирилади. Бинар қидириш тўғридан – тўғри мурожаат қурилмаларида ишлатиб бўлмайди.

Эътиборингиз учун рахмат!