Мета-анализдер және жүйелік шолулар

Жүйелік шолу Зерттеу объектісі бір қ атар зерттеулерді ң н ә тижелері болып келетін ғ ылыми ж ұ мыс Шолуда б ұ л зерттеулерді ң н ә тижелері, ж ү йелік қ ателерді ң пайда болу м ү мкіндігін азайтатын жолдарды қ олдана отырып талданады

Жүйелік қате (ығысу, bias) Н ә тижелерді ң на ғ ыз м ә ндерден ж ү йелік ы ғ ысуы Ж ү йелік қ ателер к ө бінесе клиникалы қ зерттеулерде кездеседі (д ә рігерлерді ң белгілі бір д ә рі- д ә рмектерге сенімі, эмоциялар, пациенттерді ң индивидуальді ерекшеліктері)

Кездейсоқ қате Популяцияда ғ ы на ғ ыз м ә нінен іріктеудегі ба қ ылау н ә тижесіні ң ы ғ ысуы Ауруша ң ды қ осы ауру ғ а шалды ққ ан барлы қ нау қ астарда емес, тек іріктеп алын ғ ан нау қ астар тобында зерттеледі. Статистика, м ә ліметтерді өң деуді ң ы ңғ айлы ә дісін та ң дау жолымен, кездейсо қ қ атені ң болуын азайтады

Жүйелік шолулар Берілген та қ ырыпта ғ ы т ү рлі зерттеулерді ң н ә тижелерін жалпылытады ж ә не д ә рігерді қ ызы қ тырытын м ә селемен тез ж ә не толы ғ ыры қ таныстыратынды қ тан ғ ылыми ж ұ мыстарды ң е ң о қ ылатын н ұ с қ асы болып табылады

Сапалы жүйелік шолу Б ұ л зерттеулерді ң н ә тижелері қ арастырыл ғ ан, біра қ статитикалы қ жалпыланба ғ ан шолу

Сапалы жүйелік шолуларда болатын кемшіліктер Жиі клиникалы қ с ұ ра қ тарды ң ке ң спектірін қ арастырады Тек ғ ылыми ә дістерді қ олданбайды К ө бінесе о ң н ә тижелерді та ң даумен байланысты қ ателер К ө бінесе авторларды ң субъективті к ө з қ арастарын к ө рсетеді

Meта-анализ (meta-analysis) Жал ғ ыз ә серді ң бірнеше клиникалы қ т ә жірибелерді ң қ осарлан ғ ан н ә тижелерді ң санды қ анализі

Мета-анализ Суммалы қ статистикалы қ к ө рсеткіштерді алу ма қ сатымен ж ү ргізілетін санды қ ж ү йелік ә деби шолу немесе біріншілік м ә ліметтерді ң санды қ синтезі Chalmers I.,Altman D.G. Systematic rewies London: BMJ Publishing group; 1995;1

Мета-анализ іріктеу к ө леміні ң ұ л ғ аюы барысында, б ө лек т ә жірибелермен салыстыр ғ анда, ү лкен статистикалы қ қ уатпен қ амтамассыз етеді Зерттеу н ә тижелеріні ң дейектілігін жо ғ арылату ү шін ж ә не к ө птеген зерттеулерді ң жалпылан ғ ан н ә тижелерін ұ сыну ү шін қ олданвлады

Мета-анализдер не үшін керек? Қ азіргі кезде жыл сайын, конференцияларды ң материалдарын санама ғ анда, 2 млн. арты қ медициналы қ статьялар басылып шы ғ арылады Б ұ ндай жа ғ дайларда тек ғ ылыми ә дістер мен статистикалы қ өң деу қ олданыл ғ ан м ә ліметтер синтезі қ ажет

Мета-анализдер Д ә йектерді ң шы ң ы ж ә не на ғ ыз ғ ылыми зерттеу болып табылады Pubmed-те мета- анализ бол ғ ан Салыстыру ү шін сол кезде РБС болды

Мета-анализдер мен сапалы жүйелік шолулардың нәтижелерінің сәйкессіздігіне мысалдар С витаминін қ олдану н ә тижесінде т ұ маумен нау қ астануды ң азаюы Poling L/How to live longer and feel better New-York: Freeman; 1986 Kleijnen L., Knipshild P. Pharm Wekbl (Sei) 1992, 14:

Мета-анализдер мен сапалы жүйелік шолулардың нәтижелерінің сәйкессіздігіне мысалдар Лидокаиннің ОИМ емдеуіндегі эффективтілігі мета-анализ барысынды дәлелденбеген Antman EM et al. Jama Ишемиялық инсульт кезінде гепаринді қолдануға көрсетулер толқиды.мета- анализ гепаринотерапияның эффективтілігін толық дәлелдеген жоқ Sandercock PAG et al.L Neurol Neuroserg Psych 1993;56:17-25

Мета-анализді қолдану салалары Т ү рлі ә дістерді ң эффективтілігіні ң ба ғ асын қ оса, д ә рігерге максимальді объективті м ә лімет ұ сынылады Зерттеу гипотизасын, жоспарлан ғ ан клиникалы қ зрттеуді ң к ө лемін т ү сіндір ү ге, сонымен қ атар зерттелетін д ә рі-д ә рмекті ң ма ң ызды кері ә серлерін аны қ тау ғ а к ө мектеседі

Мета-анализді қолдану салалары Денсаулы қ са қ тау саласын ұ йымдастырушылар ғ а н ұ с қ ауларды ж ә не за ң актілерін құ растыру ғ ы к ө мектеседі (нау қ астарды ж ү ргізу бойынша ү немі жа ң артылып отыратын ААС н ұ с қ аулары)

Мета-анализ өткізудің алгоритімі Мета-анализ ө ткізуді ң қ ажеттілігін ж ә не ма қ сатын аны қ тау М ә ліметтерді статистикалы қ та ң дау ж ә не өң деу ә дістерін, ж ә не басылымдарды ң, шынайы зерттеулерді қ осу критерийлеріні ң сапасын аны қ тау Критерийлерге сай келетін, та қ ырып бойынша барлы қ зерттеулерді табу Та ң дал ғ ан басылымдарды ба ғ алау

Мета-анализ өткізудің алгоритімі жалғасы Мета-анализ та қ ырыбы бойынша максималды толы қ м ә ліметтер базасын құ растыру М ә ліметтерді өң деу ү шін жалпылау Статистикалы қ ә дістер к ө мегімен со ңғ ы н ә тижеге ә сер ететін факторларды ескерту, сезімталды қ анализін ө ткізу М ә ліметтер базасында ғ ы барлы қ с ә йкессіздіктер мен м ү мкін болатын шектеулерді сипаттау

Мета-анализ өткізудің алгоритімі. Алда ғ ы ғ ылыми зерттеулерді ж ә не д ә рігерлік т ә жірибені жал ғ астыру ү шін н ұ с қ аулар даярлау Реферат дайындау

Мета-анализ мақсатын құрастыру Ма қ саты клиникалы қ с ұ ра қ т ү рінде на қ ты құ растырылуы керек Д ұ рыс құ растырыл ғ ан ма қ сатты ң м ә ліметтерді қ осу критерийлері мен зерттеулерді та ң дау стратегиясын құ руда м ә ні зор

Мета-анализ мақсатын құрастыру Ә сері ұқ сас бірнеше д ә рі- д ә рмектерді ң қ осарлан ғ ан эффектісін немесе белгілі бір емдеу ә дісіні ң салыстырмалы эффективтілігін аны қ тау жиі мета- анализді ң ма қ саты болып келеді

Мета-анализ тақырыбы бойынша ақпарат іздеудің негізгі сатылары 1.Электронды қ м ә ліметтер базасын қ арау (Medline ж ә не бас қ а) 2. Қ ызы қ тыратын басылымдар ғ а к ө рсетулері бар статьялар мен кітаптарда ғ ы библиографиялы қ сілтемелерін қ арау 3. Ба ғ аланатын д ә рі-д ә рмектерді шы ғ аратын фармфирмалармен қ арым- қ атынас 4. Осы салада ғ ы бас қ а мамандармен қ арым- қ атынас

Мета-анализге қосылатын зерттеулерді таңдау 1. Нау қ астарды қ осу ж ә не шы ғ аруды қ на қ ты критерийлері 2. Зерттеу ө ткізуді ң орны 3. Зерттеуді ң ұ за қ ты ғ ы 4. Нау қ астарды ң негізгі сипаттамалары 5. Ауруды ң диагностикалы қ критерийлері 6. Д ә рі-д ә рмекті қ олдану кестесі

Мета-анализге қосылатын зерттеулерді таңдау 7. Қ осымша ем ж ә не қ осарлан ғ ан ауруларды ң болуы 8. Протоколдан ауыт қ у (егер ондай болса) 9. Зерттелген клиникалы қ айы ғ улар ж ә не оларды ба ғ алауды ң критерийлері 10. Нау қ асты ба қ ылау ұ за қ ты ғ ы 11.Зерттеуде клиникалы қ айы ғ уларды ң ж ә не нау қ астарды ң абсолютті саныны ң болуы

Клиникалық зерттеудің сапасын бағалау Зерттеуге ба ғ алау ж ү ргізген кезде құ рамында келесілері бар ж ұ мыстар ғ а к өң іл б ө лу керек: 1. Нау қ астарды қ осу ж ә не щы ғ ару критерийлері 2. Нау қ астарды ң сипаты (прогностические факторы) 3. Зерттеу протоколын ж ү ргізу м ә ліметтері (мысалы зерттеуді ң толы қ ты ғ ы туралы) 4. Зерттеуді сипаттау ж ә не осы интервенция ғ а со қ ыр ба ғ а беру

Preparing, maintaining and disseminating systematic reviews of the effects of health care Лесной график (forest plot).

Forest Plot (лесной график)

Мета-анализ данных о смертности по 17 исследованиям бета- блокаторов для вторичной профилактики после острого инфаркта миокарда.

Crowley P. Prophylactic corticosteroids for preterm birth (Cochrane Review). In: The Cochrane Library, Issue 3, Chichester, UK: John Wiley & Sons, Ltd

Meta-analysis of prophylactic versus selective use of surfactant to prevent mortality in preterm infants. Adapted from Soll et al. Cochrane Database Syst Rev 2003;(4): CD000510

Мета-анализ исследований по использованию препаратов прогестерона для предупреждения невынашивания беременности

Өңдеуге жататын зерттеулердің сәйкестігі Мета-анализге жататын зерттеулер біртекті болу керек Емдеу т ә сілі ж ә не қ арастырылытын айы ғ улары ә р т ү рлі зерттеулерді алу ғ а болмайды

Өңдеуге жататын зерттеулердің сәйкестігі Барлы қ зерттеулерде н ә тижеге ә сер ететін факторлар туралы м ә лімет болу керек (прогностические факторы) Ә детте мета-анализге тек РБС м ә ліметтері қ осылады

Зерттеулерден керекті мәлімет таңдау Зерттеулерден керекті м ә лімет та ң дау кезде ж ү йелі қ ателерді болдырмау ү шін: 1.Та ң дауды 2 автор ж ү ргізу керек 2. Ә р т ү рлі зерттеу н ә тижелерін саластыру, с ә йкессіздіктер кезінде орта қ шешім қ абылданады 3.Та ң дауды ң унифицирленген ж ә не стандарттал ғ ан формасын құ ру

Мәліметтерді статистикалық өңдеу Мета-анализде т ү рлі статистикалы қ ә дістер мен программаларды қ олдану ғ а болады (мысалы EpiInfo)

Сезімталдық анализі Мета-анализді ң қ оратындысын қ ауіпсіздік де ң гейін тексеру ү шін ө ткізіледі 1.Методологиялы қ де ң гейі т ө мен зерттеулерді қ осу ж ә не шы ғ ару 2. Ә р зерттеуден та ң дап алын ғ ан м ә ліметтерді ң параметірлеріні ң ө згеруі мысалы ба қ ылауды ә р т ү рлі уа қ ытта ө ткізу 3. мета-анализге ірі зерттеулерді қ оспау. Егер н ә тиже ө згеріп жатса, онда мета- анализді ң қ орытындысы т ү сіндірілген деп саналады

Мета-анализге қойылатын талаптар Халы қ аралы қ топ РБС ү шін CONSORT талаптарына сай мета- анализ ү шін QUORUM т ұ ра қ ты талаптарын бекітті

Көңіл бөлгендеріңізге рахмет!