Орындаған: Қаржаубаева Г. Тобы:101-Фармация Қабылдаған: Хасенова Қ.

Кіріспе Негізгі б ө лім Ұйқы безі Аралшық жасушалары А, В, Д, Д ж ә не РР түрлері Ұйқы безінің жүйкелік ж ә не гуморальдық ритейлу қызметінің механизмі Ұйқы безінің қызметі мен патологиясы Ұйқы безінің морфологиясы мен физиологиясы ж ә не оның гормон дары Ә дебиеттер

Ұйқы безі (лат. pancreas үйқы безі) сыртқы ж ә не ішкі секреция безі. Сыртқы секреция безі ретінде ол ас қорыту ферменттеріне бай үйқы безі с ө лін б ө леді. Сонымен қатар, үйқы безі аралшықтарының жасушалары инсулин гормоны қанға б ө леді. Сыртқы секреция без б ө лігі құрылысы жағы- нан к ө піршікше- түтікше бездерге жатады. Бездің с ө л б ө летін соңғы б ө лімі к ө піршік т ә різді болады. Олардан шығатын шығару ө зектері негізгі без ө зегін түзеді. Ұйқы безінің ө зегі он екі елі ішекке ашылады. Ұйқы безінің эндокринді б ө лігін панкреаттық (лангерганс) аралшықтары құрайды. Олардың пішіні д ө ңгелек немасе сопақ¬ша болып, ә р түрлі без б ө лікшелерінде орын тебеді.

Ең к ө п кезіасетін В- жасушалар инсулин гормоны түзіп, қандағы глюкозаның м ө лшерін азайтып, оны гликогене айналдырады. А- жасушалар түзетін глюкагон гормоны, керісінше, гликогенді глюкозаға айналдырып, оны қанға ө ткізеді. Д- жасушалар аз м ө лшерде кездаседі. Бұл жасушалардың гормоны А- жасушалар гормон дарының түзілуін тежейді. Д- жасушалар қан қысымын т ө мендететін, үйқы безі с ө лінің б ө лінуін күшейтетін гормон б ө леді. РР- жасушалар гормоны қарын с ө лі мен ұйқы безі с ө лінің түзілуін реттейді.Ұйқы безінің жалпақтау болып келетін бас жағы ұлтабарға жабысып кірігіп тұрады.

Сіңірілу күрделі физиологиялық процесс. Аш ішектің ішкі бетінде бүрлер болғандықтан, барқыт секілденіп к ө рінеді, солардың қатысымен белок, май мен к ө мірсудың ыдырау ө німдері қанға сіңеді. Бүршіктердің ө те к ө п болуы аш ішектің кілегейлі қабықшасының сіңіру бетін ед ә уір арттырады. Бүрдің ә рқайсысына қан тамырлары мен лимфа тамырлар келеді. Олар қоректік заттардың суда еріген ыдырау ө німдерін ө зіне сіңіріп аллоды. Сіңіру дегеніміз - сүзілу, диффузия секілді таза физикалық процесс қана емес, сонымен қатар ол қоректік заттардың бүрлерден ө туі арқылы жүзеге асатын физиологиялық процесс болып табылады. Бүрлер ішектерде тіршілік ететін микроорганизмдердің қан лимфаға ө туіне кедергі жасай отырып, қорғану қызметін де атқарады.

Ол ә рі ішкі (эндокриндік) ә рі сыртқы (экзокриндік) с ө лініс қызметін атқарады. Сыртқы секрецияық қызметіне ас қорыту ферментін ө ндіру жатады. Бұл процесті ациноздық клеткалар чтобы атқарады.Ациноздық клеткалар басталатын с ө л жинайтын ұсақ түтікшелер жинақталса келіп, біздің ұзына бой на орналасқан орталық сол жолына ашылады. Орталық с ө л жолы он екі ішектің қабырғасына ө т жолымен қатар ашылады. Ұйқы безінен пайда болған с ө лдің (сілтілі реакция) асқорытуда маңызы зорь. С ө лдің құрамындағы трипсиноген ферменті ішекте белсенді түрі, трипсинге айналлоды. Трипсиннің ә серінен белок қанға оңай сіңімді амин қышқылдарына айналды. Ұйқы безінің с ө ліндегі липаза ферменті майды глицерин мен май қышқылдарына, ал амилаза ферменті крахмалды дисахаридтерге, мальтаза ферменті дисахаридтерді моносахахридке, яғни глюкозаға айналдырады. Осы с ө лдің құрамындағы лактаза ферменті сүттің қанты лактозный моносахарид галактозаға ыдыратады.

Ұйқы безі (pancreas) қарынның астыңғы жағында ұйқы безінің салмағы 70 – 80 г, ұзындығы – 20 см, ол бас (caput) дене (corpus) ж ә не құйрық (cauda) б ө ліктерінен тұрады. Ұйқыбезінің бас б ө лігі ұлтабардың иініне кіргізіп, кең де жуан болып орналасады. Оның денесі І бел омыртқаға к ө лденең келіп, асқазанның арты қабырғасына жанасып жатады, ал құйрық б ө лігі сол жақтағы бүйрек пен толаққа жетеді. Ұйқы безінің жас ерекшелігі. Н ә рестенің ұйқыбезі ө те кішкентай ұзындығы 4 – 5 см, салмағы 2 – 3 г, ал 4 – 5 айда екі асе, 3 жеста – 20 г, ал 10 жеста – 30 грамға жетеді де ұйқы безі аралас с ө лініс безге жатады.

1920 жилы Канадалық д ә рігерлер Бантинг пен Бест ұйқы безінің аралшық клетка ларының таза тұнбасын алып оны алғаш рет диабет ауруымен ауырған адамды емдеуге қолданған. Сол үшін екеуіне Нобель сыйлығы берілді. Тұнбаның белсенді негізгі ұйқы безінің гормоны инсулин деп атаған. Лангерганс к ө піршелері инсулоцит деп аталатын клетка лордан тұрады, инсулин сол клетка лорда ө ндіріледі. Лангерганс аралшқтарында түзілген секретті сыртқа шығаратын арнаулы ө зектері болмайды, олар қанмен жабдықталған. Лангерганс аралшықтары бозафилді немасе -клеткалар, ацидофильді немасе -клеткалар чтобынан тұрады. -клеткалар инсулин, -глюкагон. Жас организмде клеткалар, қартайғанда -клетка лары босым болады. Бұл жас организмде инсулин к ө п б ө лінетін, ал, организмнің қартаюымен байланысты инсулин б ө лінуі азайып, керісінше глюкагон түзілуі артатынын к ө рсетеді. Без аралшықтары қанмен жақсы жабдықталып, симпатикалық ж ә не парасимпатикалық нервтермен нервтенеді. Ұйқы безінің дамуы балаларда 1 жестан 5-6 жасқа дейін жақсы демиды.Мұның физикалық к ө рсеткіштері жеста, ал қызметі жеста ерасектермен теңаседі.

инсулин глюкагон липокаин

1) -клетка ларының секреторлық қарқыны т ө мендейді;2) Қандағы инсулин белоктармен жаппай байланысқа түседі3) Нысана- клеткалардың инсулинге сезімталдығы т ө мендейді; 4) Қанда контринсулярлық гормондар пайда болады (СТТ,АКТГ, глюкокортикоид тар). Контринсулярлық гормондар клетка мембранасының ө ткізгіштігін т ө мендетіп, глюкозаның ө туін б ө гейді.

1. Ж. Н. Нұрғалиев, С.Т Т ө леуханов «Эндокриналогия» Алматы 2002 ж 40 б 2. Қ.С Рымжанов, И.М Т ө уленбек «Адам ж ә не жануар физиологиясы» Алматы 2000 ж Х.Қ С ә тбаева, Ж.Б Нілдібаева, Ө.А Ө тепбергенов «Адам физиологиясы» Алматы 1995 ж 89 бет 4. Жандар Керімбектің Ермаханы «Т ә стану адам анатомиясы» Алматы 2004 ж 43 бет

Назарларыңызға рахмет