255 жалпы негізгі мектеп. 255 жалпы негізгі мектеп. Физика пәнінің мұғалімі: Физика пәнінің мұғалімі: Арушаева Шолпан. Арушаева Шолпан. Билібай ауылы. Билібай ауылы.

Саба қ ты ң та қ ырыбы: К ү ш. Деформация. Дамытушылы ғ ы: О қ ушыны ң даму ж ү йесін дамыту, ж ү йелі т ү рде ойлау ғ а ізденуге ба ғ ыттау, білімге деген құ штарлы ғ ын арттыру; Дамытушылы ғ ы: О қ ушыны ң даму ж ү йесін дамыту, ж ү йелі т ү рде ойлау ғ а ізденуге ба ғ ыттау, білімге деген құ штарлы ғ ын арттыру; Ма қ саты: Білімділігі: Жа ң а та қ ырып бойынша ал ғ ан білімдерін ө здігінен кез- келген жа ғ дайда пайдалана білуге ү йрету;. Ма қ саты: Білімділігі: Жа ң а та қ ырып бойынша ал ғ ан білімдерін ө здігінен кез- келген жа ғ дайда пайдалана білуге ү йрету;. Т ә рбиелігі: Ө мірді ң барлы қ а ғ ымы физикалы қ за ң дылы ққ а қ атысты екендігін к ө рсету, балаларды е ң бектене, іздене білуге баулу;

САБАҚ БАРЫСЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗЕҢІ АМАНДАСУ ОҚУШЫЛАРДЫ ТҮГЕНДЕУ ҚҰРАЛ - ЖАБДЫҚТАРЫН ТҮГЕЛДЕУ САБАҚҚА НАЗАРЫН АУДАРУ САБАҚ ЖОСПАРЫ 1. Қызығушы лығын ояту 2. Мағынаны ажырату 3. Ой толғаныс Рефлексия жасау

КӨКПАР ОЙЫНЫ Көкпар - ұлттық ат спорты ойындарының бірі. Бұл ойын Орталық Азия халықтары арасында кең тараған. Ол қырғыз, өзбек тілінде Улак тартыш, тәжік тілінде бузкаши деп аталадыОрталық Азияқырғызөзбектәжік Көкпар ойыны жігіттердің күш-жігерін, төзімділігін, батылдығы мен ептілігін, ат үстінде мығым отыруын қалыптастырады. Сонымен қатар көкпар – аттың қалай бапталып үйретілгенін, жүйріктігін де сынайтын спорт. Ойынның физикалық тұрғыда адамға берер пайдасы көп. Жаугершілік заманда осындай ойындардың арқасында жігіттер шыңдалып, жауды күйретіп жеңуіне себеп болған. Ал кейінгі бейбіт заман орнаған кезде бұл ойын тек спорт түрінде ғана қалып қойыпты. Сонда да ол қазақ қоғамынан алыстап кетпеген. Қазақ жастарының ішінде көкпар дегенде ішкен астарын жерге қоятындар әлі де көпспорт «КӨКПАР» ОЙЫНЫ НЕГЕ ОСЫЛАЙ АТАЛАДЫ? Этнографтардың айтуынша, «көкпар» сөзінің әуелгі атауы «көк бөрі» сөзінен шыққан. Мал баққан көшпелі халықтар көк бөріні соғып алып, оны ат үстінде жүріп бір- бірінен ала қашып, мәз-мейрам болған. Кейін ол ұлттық ойынға айналыпты.

ОЙЫН ЕРЕЖЕЛЕРІ. Қазақстанда 1949 ж. көкпар жарысының жаңа ережесі бекітілді. Осыған сәйкес көкпар жарысын арнаулы алаңда, командалық сипатта өткізу белгіленді. Ал 1958 жылдан бастап Көкпар бәйге алаңдарында (ипподромдарда) өткізіліп келеді. Алаң ортасында диаметрі 6 метрлік шеңбердің дәл ортасына көкпар тасталады. Жарыс басталар сәтте командалар орталық шеңбердің сыртында тұрады. Ойын жарыс алаңындағы төрешінің хабары бойынша басталады. Көкпар тарту қатысушылардың санына байланысты 8 – 15 минут аралығында өтеді. Көкпаршылардың мақсаты – орталық шеңберде жатқан көкпарды өз командасының отауына жеткізу. Көкпар отауға жеткізілгеннен кейін, ойын алаң ортасынан қайта басталады. Белгіленген уақыт ішінде қай команда Көкпарды өз отауына көп жеткізсе, сол жеңіске жетеді. Бейресми, яғни ауыл көкпары екiге бөлiнедi. Бiрiншiсi – мәре-салым. Екiншiсi – алып-қашпа көкпар. Той-жиындардың соңында мәре-салым көкпары тартылады. Көкпаршылар екiге бөлiнiп, үш-төрт жасар серкенi немесе төрт-бес айлық бұзауды тартқан Алып-қашпа көкпарына әр ауылдан жүйрiк, белдi аттарға мiнген көкпаршылар қатысады. Жүйрiк аттарға мiнген жiгiттер додаға түспей, шет жағында жүредi. Мықты көкпаршы көкпарды алып, жүйрiк атқа мiнген жiгiтке бередi, ал әлгi жiгiт көкпарды алып, ауылға қарай шабады. Қай ауылдың жігіттері ауылына көкпарды алып қайтса, солардың мерейi үстем болады. Келесі жолғы көкпар таратылғанға дейін олардың абыройы асқақтап тұрады. Қазақстанда бәйгеипподромдарда КӨКПАР – МЫҚТЫЛАРДЫҢ ОЙЫНЫ. Жоғарыда айтқанымыздай, ертеде қазақтар көкпарды әскери жаттығудың бiр түрiне балаған. Бауыржан Момышұлы да «Көкпар жiгiттердi батылдыққа, ержүректiлiкке баулиды» деп бекер айтпаған. Көкпар машақаты көп ойын. Көкпарда жігіттің бағын ашатын негіз астындағы пырағы. Жануарды жаратып, жемшөбін дайындау өз алдына, оны жарысқа апару үшін де қыруар қаржы керек. Көкпаршы ойын алаңына шыққанда, біріншіден, аттың күші, екіншіден, өзінің ептілігімен серкені тақымына басады. Осы жерде серкені ілуге аттың ықпалы көп, яғни тоқсан пайызы атқа байланысты. Ол адам тәрізді қарсылас атты итеріп, үстіндегі шабандоздың еңкейіп серкені алуына жағдай жасайды. Егер ат пен көкпаршы бір-біріне сай келсе, жақсы өнер көрсете алады. Көкпарға қосатын аттың басы жеңіл, шоқтығы биік, төсті, шапшаң әрі ірі болуы керек. Бұндай аттарды өзге мақсатқа мінбейді.

Үй тапсырмасын шолу. Білім сайысы Дененің массасын немен өлшейді ?өлшейді Массаны қандай әріппен белгілейді ? Масса бірлігіне не қабылданқабылдан ған ? Этолондық кірдің массасы неден жасалынған ? Килограм ның халықаралық үлгісі қай мұражайда сақтаулы ? СыйлықМассасы үл кен денені өлшеу үшін не пайдалынады ? 5 кг-да қанша грамм бар ? Заттың қасиетін сипаттайтын шама ? Затты ң тығыздығы дегеніміз не ? Заттың тығыздығының белгіленуі Көлемнің белгіленуі Заттың тығыздығын өрнектейтін формула ? Зат тығыздығының өлшем бірлігі ? 1000 кг/м бұл нені білдіреді ? Қосымша бір ұпай Тығыздығы мен көлемі бойынша дененің массасын қалай есептейді ? БанкротМассасы мен тығыздығы бойынша дененің көлемін қалай есептейді ? Көлемнің өлшем бірлігі ?

Тапсыр ма кг м(3)Кг/м (3) МассаК Ө З К ө лемТ Ү Н Ты ғ ыз ды қ К Ө Ш

Тапсыр ма кг м(3)Кг/м (3) Масса К К ө лем Ү Ты ғ ыз ды қ Ш

Б) «Кім білгір?» сайысы. Физикалық термин сөздердің аудармасын табу. Аударма сөзТермин сөзорналасуы 1Жайылу, таралуБірінші әріп 2КүнЕкінші әріп 3ТабиғатБірінші әріп 4ЖұлдызБесінші әріп 5ҚоңырқайТөртінші әріп 6АңырақайБірінші әріп 7Қыдырма,кезбеҮшінші әріп 8ЖерТөртінші әріп 9ЕсекқырғанҮшінші әріп 10Әрекетсіздік, қозғалыссыздық Жетінші әріп

Б) «Кім білгір?» сайысы. Физикалық термин сөздердің аудармасын табу. Аударма сөзТермин сөзорналасуы 1Жайылу, таралуДиффузияБірінші әріп Д 2КүнГелийЕкінші әріп Е 3ТабиғатФизикаБірінші әріп Ф 4ЖұлдызАстрономияБесінші әріп О 5ҚоңырқайСатурнТөртінші әріп Р 6АңырақайМарсБірінші әріп М 7Қыдырма,кезбеПланетаҮшінші әріп А 8ЖерГеоцентрТөртінші әріп Ц 9ЕсекқырғанЮпитерҮшінші әріп И 10Әрекетсіздік, қозғалыссыздық ИнерцияЖетінші әріп Я

«Білегі күшті бірді жығады, білімі күшті мыңды жығады». «Көптің күші – бірлікте». Күш – денелердің өзара әрекеттесуін сипаттайтын шама.

Әртүрлі денеге әртүрлі күш түсіреміз. Демек, күштің сан мән көп те, аз да болуы мүмкін. Күш сандық мәнімен және бағытымен сипатталатын физикалық шама болып табылады.

Дене пішінін немесе өлшемдерінің өзгеруін деформация (латынша деформация – бүліну, бұзылу) деп атайды. Дене пішінін немесе өлшемдерінің өзгеруін деформация (латынша деформация – бүліну, бұзылу) деп атайды. пласталин, саздан жасалған денелер К ү шті ң ә рекеті то қ та ғ аннан кейін, дене ө зіні ң бастап қ ы пішіні мен ө лшемін ө згертетін болса, м ұ ндай деформация пластикалы қ деп аталады К ү шті ң ә рекеті то қ та ғ аннан кейін, денені ң бастап қ ы пішіні мен ө лшемі қ айтадан қ алпына келетін болса, м ұ ндай деформация серпімді деп аталады пластикалық серпімді серіппе, резинка, т.б

Созылу, сығылу Ығысу Бұралу Иілу

Тәжірибелер деформациялаушы күшке қарама қарсы бағытталған жаңадан бір күш пайда болатынын көрсетеді. Бұл күш серпімділік күші деп аталады.

Орта Азия халықтарына кейінгі уақытқа дейін қолданып келген жауынгерлік құрал. Жас қайыңнан иіліп жасалған ағаштың екі басынан, серпімді болу үшін (серпімділік күші) түйе, өгіз жон терісінен алынған мықты қайыс байлайды.

Көкпар – ат үстіндегі екі команданың жекпе – жегі. Көкпарға берілген малды бір жағы жеңіп, сыйлы адамдарға тарту етеді. Оны іске асыру үшін қозғалыс заңы, импульс, күшті ұштастыра білу керек. Көкпар – ат үстіндегі екі команданың жекпе – жегі. Көкпарға берілген малды бір жағы жеңіп, сыйлы адамдарға тарту етеді. Оны іске асыру үшін қозғалыс заңы, импульс, күшті ұштастыра білу керек.

34

1Жол1m –(кг,г) 2Жылдамды қ 2s – (км,м) 3Уа қ ыт3 – (км/са ғ,м/с) 4 Масса4t – (cа ғ,мин,с) 5К ө лем5 Ғ - (Н) 6Ты ғ ызды қ 6V – (м3) 7 К ү ш7ρ-(кг/м3) «Сәйкесін тап ойыны Дұрыс жауабы:

СұрақЖауап Ия, жоқ 1Күш – векторлық шама 2м/с жолдың өлшем бірлігі 3Деформация –жайылу, таралу. 4Дене пішінің емесе өлшемдерінің өзгеруін деформация деп аталады. 5Күш ньютон (Н) деп аталатын бірлікте өлшенеді 6Деформация түрлері: серпімділік, ауырлық,үйкеліс 7Күш – денелердің өзара әрекеттесуін сипаттайтын шама. 8И.Ньютон грек ғалымы 9Күштің әрекеті тоқтағаннан кейін, дене өзінің бастапқы пішіні мен өлшемін өзгертетін болса, мұндай деформация пластикалық деп аталады 10Күш Ғ әрпімен белгіленеді.

Дұрыс жауабы: 1-ия 2-жоқ 3-жоқ 4-ия 5-ия 6-жоқ 7-ия 8-жоқ 9-ия 10-ия

Ньютон алмасы. Шөмішбай Сариев. Үзілді алма ! Ұлылық жаршысындай, Табиғат көз жасының тамшысындай. Тап болды Ньютон маңдайына, Ғылымның құла мерген аңшысына. Уақыт үзіп келген қанша алмадан, Құпия құбылысты жан шалмаған. Тартылыс ұлы күшін тұңғыш рет Ньютондай ешбір адам жар салмаған. Ол үшін өмір жұмбақ әлем бе еді ? Адамына сын артқан әр елдегі. Талайдың маңдайына тиген алма. Талайдың ойсыздығын дәлелдеді. Дәлдеп талайлардан торықты ма ? Торығып ойсыздардан қорықты ма ? Әйтеуір сол алманы әлем білді, Ньютонның маңдайына жолықты да !

Ньютон алмасы. Шөмішбай Сариев. Жолығып дүниенің сырына енді, Өзгертіп өрелі ойын бұрын елдің. Енді алмалар үзілді, алма еместей, Тартылыс күші болып ұлы жердің. Жұлдыздарға талай көз қадалды мың, Жұмбақ дүние жапқанмен жанарды мұң. Бір алма арқасында айға барып, Жер бетіне оралды алма бүгін. Дүниенің сырты емес, ішін көріп, Ғұлама ой жұмыр баста мүсінделіп. Бір алма арқасында алма тұрды, Жердің ұлы тартылыс күшін жеңіп. Жеңем деп тартылысты самғаймысың, Махаббат ұлы күштен талмай құсым. Үзілсең үзілгейсің алма-арулар, Ньютонның маңдайындай маңдай үшін !

Бағалау парақтары. Білімнің басы бейнет, соңы зейнет О қ ушыны ң аты- ж ө ні Білім сайысы Ауызша есептеу Кім білгір Жа ң а саба қ Ия,жо қҰ пайыБа ғ асы 1 Қ ара қ ат 2Н ұ рм ұ хамед 3Аяжан 4 Ұ лданай 5Г ү лсезім 6

Аты-жөні «Сабақтағы жұмысыңды бағала» 1.Мен бүгін сабақта білдім (не)? 2.Мен бүгінгі сабақта үйрендім(нені)? 3.Бүгінгі сабақта жақсы орындап үйрендім(нені) ? 4.Бүгінгі сабақта мен үшін жаңалық болды(не)? 5.Мен ү шін т ү сініксіз болды(не) ? 6.Мен б ұ л саба қ та қ андай о қ ушы болдым?

Қорытынды Үйге тапсырма Күш.Деформация. Күш.Деформация.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ ! Сіздерге жүректің жылулығын, жанның сұлулығын тілеймін