Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Химия және химиялық технология факультеті Орындаған: 4-курс, 403-топ студенттері Амантай Нурбол Шарубай Құралай Станбек Айдос Тексерген: х.ғ.к., аға оқытушысы- Құдиярова Жанар Баймаханқызы Тармақталмаған реакциялар жалыны

Жоспар: 1)Тармақталмаған тізбекті реакциялар туралы жалпы мәлімет. 2)Суық жалынға мысал 3)Қорытынды.

Тәжірбие өзінің дамуы үшін алдын-ала айтарлықтай қыздыруды қажет етпейтін химиялық реакциялардың болатындығын көрсетті. Бұл реакциялар кенеттен панда болады, төменгі температура лорда изотермиялық сипота өтеді және осыған қоса едәуір үлкен жил дамдықтарымен ерекшеленеді. Осындай реакциялардың қатарына мысалы, эфирдің, фосфордың және түрлі көмірсутектердің буларының төменгі температурада тотығуы барысындағы суық жалын құбылысын жатқызуға болады. Химиялық процестердің өзге ерекше қасиеттерінің арасынан төмендегідей қасиеттер табылды: -Қоспалардың ерекше аз мөлшерінің күшті тежелу немсе үдетілу құбылысы; -Реакцияның соңғы өнімдерінің реакция сына үдетудің әсер ету құбылыс; -Фотохимиялық реакциялар құбылысы, әсіресе, жарылыс типіндегі фотохимиялық реакциялар, мысалы мина реакция H 2 +Cl 2

Осы құбылыстардың барлығы дерлік көрсеткендей, осындай жағдайда активация термиялық активацияның қарапайым механизмі арқылы жүзеге аса алмайды. Бұл қарапайым әдіс белсенді молекулалар жылулық қозғалыс арқылы келеді, ал олардың саны Максвелл заңымен анықталады деп тұжырымдайды. Дегенменде активацияның өзге себебі мен көзі бар пекин. Ол реакция барысында панда болып, әсерлесетін жүйені алдын ала қыздыруды талап етпеген. Осы көзқарас тұрғысынан реакциялардың кинетика сын жасау жаңа типі кнетиканың-тізбекті реакциялар мен автокатализдің кинетика сының тууына себеп балды. Молекулалардың белсенділігі Максвелл үлесуінің соңында жүретін энегияға бай бөлшектердің есбінен ғана артып қоймайды пекин. Осындай үлесу оларға жарық энергиясын беру арқылы да жүзеге асырылады пекин. Молекула жұтқан жарықтың әрбір кванты оған өзінің hp энергиясын береді. Егер квантың энергиясы ;еткілікті бокса, хонда молекуланың белсенділігі артып, ол реакцияға түседі. Осындай жағдайда біз термиялық емс фотохимиялық реакция жөніндt сөз қозғаймыз.

тізбекті реакция 1913 жилы Боденштейн газ тәрізді хлор мен сутегіден хлорсутектің түзілу реакциясының кванттық шығуын зерттей отырып, кенеттен қызықты жағдайды көзі шаланды. Осы кезде кванттық шығу 10 5 мәніне жетіп, асып цеткин, басқаша айтқанда, бір кванттың жұтылу нәтижесінде жүз мыңдаған өнім молекула ларын хлорсутекті беретін жүз мыңдаған реакциялар панда болады пекин. Осы ашылудан көрініп тұрғандай жарық арқылы қоздырылған H 2 мен Cl 2 әсерлескен соң ендігі кезекте жарықтың қатысуынсыз өтетін ауысулардың ұзын тізбегі панда болады. Oсы жердин алғаш рет тізбекті реакция термині панда балды.

H 2 +Cl 2 қарапайым реакциясы H 2 +I 2 реакция сына ұқсас бимолекулалық механизм бойынша жүруі тиіс еді және осы реакциялардың жил дамдықтары жуық болуы керек еді. Шындығында бірінші реакцияның жил дамдығы екіншісінен бірнеше мыңға көп болады. Реакцияға қажетті атомдық хлор жарық кванты жұтылғанда немсе температурный жоғарылатқанда хлор молекула ларының диссоциациясы нәтижесінде және осы хлор молекула лары кез келген жеткілікті түрде жил дам молекуласымен соқтығысқанда жил дам түзіледі: Cl 2 +hpCl+Cl немсе Cl 2 +МCl+Cl+M Содан соң атомдық хлор сутегі молекуласымен мина реакция арқылы оңай әсерлеседі: H 2 +ClHCl+H Осы процестің активация энергиясы көп емс, 24000Дж/моль шамасындай, сондыөтан ол әдеттегі реакцияға қарағанда жил дам жүреді. H 2 +Cl 2 2HCl қарапайым реакция үшін E=16000 Дж/моль

Хлор атом дарының концентрациясы айтарлықтай үлкен болмағандықтан, H 2 +ClHCl+H Дж/моль болғандықтан атомдық хлор тез шығындалып кетуі тиіс еді. Бұған алайда, келесі реакциялар кедергі жасайды, олар бұдан үлкен жил дамдықпен жүреді, нәтижесінде қайтадан хлор атомы түзіледі: H 2 +ClHCl+H және реакция жалғаса береді. Осындай механизм арқасында реакция үлкен жил дамдықпен жүреді. Әрбір жеке элементар реакцияның нәтижесінде HCl молекуласы түзіледі және Cl мен H еркін атом дары қайта панда болады. Cl+Cl= Cl 2 H+Cl=HCl қосылысының немсе ыдыс қабырғасымен әсерлесу нәтижесінде тізбек үзілмегенше процесс жалғаса береді.

белсенді орталықтар Аралық реакция өнімдер-соңғы өнімнің HCl түзілуін жеделдететін және катализатордың рөлін атқаратын хлор мен сутегі атом дары белсенді орталықтар деп аталады. тармақталмаған тізбекті реакциялар Осы тізбекті процесті қарастыра отырып, оның өтуі барысында белсенді орталықтардың саны өзгермей, тұрақты болып қалатындығына көз жеткізуге болады. Белсенді орталықтар концентрациясы тұрақты болып қалатын тізбекті механизм бойынша жүретін химиялық реакцияларды тармақталмаған тізбекті реакциялар деп атайды.

Тармақталмаған реакция лорда суық жалын байқалады. Суық жалындар облысы- тотығу кезінде суық жалындардың жарқылы байқалатын температуралар облысы ( мысалы, пропан үшін К). Суық жарқыл метоксил радикалының қатысында рекомбинация реакция лары бойынша қозған күйедегі формальдегидтің түзілуімен байланысты: СН3О + СН3О СН2О+СН3ОН СН3О +HO СН2О+H2O СН3О +CH3 СН2О+CH4 Суық жалындар облысында жиі тотығудың периодтық режимі байқалады, бұл кезде суық жалын периодты түрде тұтанып, өшіп тұрады. Мысалы, про панды 573 К температурада тотықтырғанда 8-ге дейін жарқылдар байқалады (C3H8:O2=1:1, p=40-70 к Па, шины реактор қабырғасы HF-мен өңделген) Суық жалындар облысында екі сатылы өздігінен тұтану жиі байқалады: газды қоспада панда болған суық жалын сөнеді, бірақ біраз уақыттан соң жылулық өздігінен тұтану жүзеге осады.

Қорытынды Бос радикалдардың қатысуымен бірнеше реакциялардың үнемі қайталануы арқылы өтетін бастапқы заттардың реакция өнімдеріне айналу процестері – тізбекті процесс деп аталады. Тізбекті реакцияға қатысатын бос радикалдарды жиі тізбекті реакцияның активті орталықтары деп атайды. Кез келген тізбекті реакция үш негізгі сатыдан тұрады: 1.тізбектің панда болуы; 2.тізбектің жалғасуы (өсуі); 3.тізбектің үзілуі.