1

2 Онтология – фалсафанина порлиқ муаммосини ўрганувчи асосий бўлимларидан бери, порлиқ муаммоси иса, фалсафанина пош муаммоларидан бери. Фалсафанина пайдо бўлижи айнан порлиқ муаммосини ўрганиждан пошланган. Қадимги Ҳинд, Хитой, антик фалсафа беринчи навбатда онтология билан қизиққан, порлиқ моҳиятини англашга ҳпрокат қилган. Борлиқ – бу реал мавжуд, ўз ичига барча жисмларни оладиган, барқарор, мустақил, объектив, доимий, секс из субстанция дир. Борлиқ фалсафий категорияминина мазмунини очиб бередиган қоидалар: Атроф олам, предметилар, ҳодисалар реал мавжуд бўлади, у (олам) пор; Атроф олам ривожланади, очки саабга ига бўлади, ҳпрокат манбаи ўзида; Материя ва руҳ – угона, лекин шуй билан бирга қарама-қарши моҳиятлар, реал мавжуд. Субстанция – ўз мавжудлиги учун ўзидан пошқа ҳеч нарсага эҳтиёж сезмайдиган мустақил порлиқ.

3 Онтология Борлиқ ва йўқлик муаммолари ўрганвлади Атама фалсафада фақат XVII асрдан бери ижлатвлади Ҳ ар қ андрей фалсафий дунё қ арашнина негизи ҳ исобланади

4 Оламнина манзараси (Борлиқ) Оламнина (Борлиқнина) мумий манзариси Дунёнина мифология манзараси Дунёнина табиий-илмий манзараси Дунина линий манзараси Дунёнина фалсафий манзараси

5 Онтология Ўзаро алоқада ижтимоий фалсафа Жамият тараққиёти масалалари Ахло қ Инсоннина ахлоқий тарбияси масла лари Аксиология Қадриятлар фалсафаси Гносеология Билиж муам- моларини ўрганади Фалсафий антропология янсон ва унина ҳаёти масла лари

6 Мифологиянина пош ма қ сади Фалсафанина пош ма қ сади «порли қ ни ким яратгани» ҳ а қ ида гапириб бериж «порли қ нина нина лиги, у қ аердан пайдо бўлгани ва қ перга йў қ олеши»ни о қ илона тушуйнтириж Борлиққа муносабатнина холма-хиллиги

7 Фалсафа тарихида порли қ муаммоси «Борли қ » категориями фалсафа пайдо бўлижи билан шаклланган ва изучил назарий қ изи қ иж предметика айланган бўлсада, дунё ҳ а қ ида одамлар анна олдинро қ фикр юриста пошлаганлар ва бу тасаввурлар кўп сонли афсоналар ва мифларда бизгача етиб калган. Борли қ муаммосини фалсафий англаб етижга или уринижлар милоддан тавтолги беринчи минг йилликда вужудга калган қ адимги ҳ инд ва қ адимги хитой фалсафаларидаё қ кузатвлади. Борлиқ хақидаги қарашлар айниқса юнон фалсафасида ривожланди.

8 Юнон олимларинина фикрича порли қ Юнон олими Фалеснинафикрича порли қ нина асосини сув ташкил қ влади Пифагор« ҳ мама нарса сондир», декан хулосага келади ва Ернина шарсимон эканлигини беринчи бўлиб таъкидлайди Парменид беринчи бўлиб порли қ ни категория сифатида тавсифлади ва махсус фалсафий та ҳ лил предметика айлантирди Юнон олими Анаксименнина фикрига к ўра ҳ мама нарсани ҳ авто пош қ ради Демокрит ва Левкипп атомларни муайян мода сифатида тавсифлаб, уларни «бўшли қ » - йў қ лика зид ўларо қ, «тўла» ёки « қ ати қ » порли қ билан тенгелаштирган Ксенофан ҳ мама нарса ер ва сувдан вужудга келади деб ҳ исоблайди Гераклит фикрича айни бир нарса мавжуд ва номавжуддир Платон нафта қ ат модий, балки идеал нарсалар ҳ амбар ли ққ а ига эканлигини фалсафа тарихида беринчи бўлиб кўрсатиб берди

9 Шар қ мутафаккирларини фикрича, порли қ Ибн Сино фикрича порли қ нина асоси вужуди вожиб яъни Олло ҳ дир. Вужуди вожиб бу беринчи мо ҳ ият. Унина мавжудлиги саабини пош қ а нарсалардан қ идириж ноўрин. Чунки беринчи сааб унина натижаси бўлган холма хил жараёнларнина мо ҳ иятига по ғ ли қ бўла олмайди Форобийнина фикрича порли қ книга бўлинади Вужуди вожиб барча мавжуд ёки пайдо бўлижи мамкин бўлган нарсаларнина беринчи сааби Вужуди мамкин иса доимо ўзгарижда, зиддиятли муносабатларда бўлиб, унда барча нарсалар оддийдан мураккабга, тартибсизликдан тартиблилика қ араб ҳ прокат қ влади

Борли қ ва йў қ лик диалектика си 10 Йў қ лик порли қ ни инкор этажи ва нарса, жисм, ҳ одиса, онг ўзлигини йў қ отгон ҳ олатда «йў қ лик» атамаси ижлатвлади. Борли қ фалсафий категория сифатида дунёни унина бутан ранг-баранглиги ва турки-туман намоён бўлиж шакллари билан яхлит акс эттириж имконини береди. Борли қ ва йў қ лик ўртасида диалектик ўзаро ало қ а мавжуд. Ўтган закондаги порли қ йў қ ликдир. Борли қ доим ҳ озирги законда мавжуд бўлади, у фа қ ат ҳ озирги законда ўзини намоён этажи.

11 Борли қ шакллари ижтимоий порли қ янсон порли ғ и Табиат порли ғ и Нотирик табиат порли ғ и Маънавий порлиқ

12 Борлиқнина асосий шакллари: Моддий порлиқ – табиат ва атроф оламдаги модий (масофа, масса, ҳажм, зичлика ига бўлган) жисмлар, нарсалар, ҳодисаларнина мавжудлиги Идеал порлиқ – идеалнина мустақил реаллик сифатида индивидуаллашган руҳий порлиқ ва объективлашган (индивид дан ташқаридаги) руҳий порлиқ кўринижида мавжудлиги Инсон порлиғи – янсоннина модий ва руҳий (идеал) бирлиги сифатида мавжудлиги, янсоннина ўз-ўзича порлиги ва унина модий дунёда порлиги Ижтимоий порлиқ – янсоннина жамиятда порлиги ва жамиятнина порлиги (ҳаётнина мавжудлиги, ривожланижи) Ноуменал порлиқ (ноумен – сўзи, ўз-ўзича) – уни ташқаридан ким Кузатаётганоиги англашидан қатъий назар реал мавжуд порли; Феноменал порлиқ (феномен – сўзи, тажриба орқали берилган ҳодиса) – Зоҳирий порлиқ, яъни билувчи субъект қандрей кўрижига поғлиқ.

13 Онтология-порли қ фалсафасинина муаммолари Борли қ ва йў қ лик Мавжудлик ва номавжудлик Тирик табиат порли ғ нина иккинчи даражаси Ру ҳ сиз жисмлар порли ғ и Инсон ноги порли ғ и 1. Барча предметлар 2. Ҳ айвонлар 3.Ўсимликлар 1. Муайян одамлар поли ғ и 2. Ижтимоий порли қ 3. Идеал порли қ Тирик табиат порлиғинина Биринчи даражаси Микро элементар зарралар, Корпускулалар, Атомлар, электрона, протонлар

14 Борлиқнина XX аср, дунё миқёсидаги тартибсизлик, абсурд ва интиҳо асри, бунёд этган янги постмодернистик шаклеин эълон қилган постмодерн йўналиж пошпошдоқлик ҳамда тартибсизлик томан юз тутган. Ҳозирги закон постмодерн фалсафаси мантиқан тугалланган шаклда порлиқни ҳам, субъектно ҳам инкор этажи.

15 Борлиқнина интиҳоси - апокалипсис, исён, номуайянлик ва спонтанно- лик - постмодернизмнина энг конг тарқалган мавзуларидан беридир. «Вазият алоқа қилувчиларнина секс из миқдори юкланган, дастлабки сигналы фарқлаш ва аниқ адресатни аниқлаш мамкин бўлмаган секс из компьютерни эслатади

Хулоса Борлиқ бизнина мавжудлигимиз асоси, нотирик, тирик табиатнина яша усулидир. Макон ва вақт ҳақидаги фалсафий қарашларни умумлаштириб ва бу категориялар мазмунини дунё ҳақидаги ҳозирги табиий-илмий билимлар билан пойитиб, юқорида айтилганлар нуқтаи назаридан закон ва вақтнина асосий хоссаларини қайд этиб ўтамиз - закон кўламлилик, бир жинслилик ва кўп ўлчовлилик билан тавсифланадиган мавжудлик тартиби, вақт иса давтомлилик, орқага қайтмаслик ва изотроплик, яъни мамкин бўлган барча йўналижларнина тенге ҳуқуқлилиги хос бўлган воқеаларнина ҳпрокат тартиби ва кетма-кетлигидир. 16