8-9 т ә жірибелік саба қ

Саба қ ты ң ма қ сайты: Студенттер негізгі жеке к ө к ө ніс да қ ылдарыны ң т ұқ ымдарын север алдында е ң тиімді өң дэу т ә сілдерімен танысу. Ә дістік н ұ с қ улар: Т ұқ моды танап қ а немесе қ ор ғ ал ғ ан топора ққ а север алдында бірнеше шаралардан ө ткізеді, соны ң ар қ асында аурулар мен зиянкестерді ң т ұқ моды қ материалдар ар қ илы таралуына жел бермейді, нас ө скіндеріні ң на қ сы қ оректенуіне к ө мектеседі, сырт қ ы қ орша ғ ан органы ң кері ә серінен са қ тайны, ө німні ң арте пісіп, т ү сімні ң же ғ арлауына септігін тигізеді.

Көкөніс шаруашилығында тұқмоды себяге дайындау тәсілдері Зарарсыздандыру (дезинфекция ) – тұқым сыртындағы саңырауқұлақ, бактерия, вирустардың ауру қоздырғыштарын жею үшін тұқымдарды термиялық желмен және химиялық дәрілермен өңдейді. Термиялық желмен зарарсыздандырғанда температура 78С төмен бокса, ауру қоздырғыштары жейылмайды. Ал 80 С жеғары бокса, тұқымның өнгіштігі төмендейді. Сондықтан құрғақ тұқымның термиялық өңдэуін термостата міндетті түрде кезекшімен жүргізеді. Ал дымқылдатып өңдегенде температура 58 С аспауы керек. Мысалы: қигрдың вирустық ауруларына қарсы құрғақ тұқмоды термостатқа 1 см қалыңдықта төсеп, алғашқы 3 тәулік С, сосны 1 тәулік С қыздырады. Балдыркөк тұқымын септариозға қарсы 30 минут С қыздырып, сосны суық суда салқындатады. Капуста, с әбіз, пияз тұқымдрын 20 минут 50 С қыздырады. Асқабақ тұқымдастарын 3 сағат С қыздырады.

Химиялық желмен зарарсыздандыру – тұқымның бетіндегі зиянкестер мен ауруларды жейып қана қоймайды, сонымен қатар топорақтағы аурулар мен зиянкестерден қорғайды. Тұқмоды құрғақ күйінде өңдэу үшін 1 кг тұқымға ТМТД 80 % үнтағының 5-7 г қалданады. Тұқмоды дәрілегенде қауіпсіздік ережелерін қатаң сақтау керек: өңдэу жұмыстары арнаулы нақсы желдетілген жерлерде жүргізіледі. Шилым шегуге, тамақтануға болмайды.

Іріктеу – тұқымдарды көлеміне қарай (ұзындығына, еніне және диаметріне ) қарай бөлу. Сонымен қатар тұқымдарды салмағы мен көлеміне қарай фракцияларға бөлу. Ұзынша пішінді тұқымдарды (сәбіз, ақжелкен, аскөк) көздері төртбұрышты, ал шар тәрізді тұқымдарды (капуста, тарнағ шалғам) дөңгелек көзді електерден өткізеді. Аз мөлшердегі тұқмоды 1 л суға г тұздың 3-5% ерітіндісіне немесе аммиак селитра сына салып, нақсылап 3-5 минут араластырады. 5-7 минут өткеннен кейін, судың бетіне қалқып шыққан жеңіл тұқмоды алып тастайны, ал судың түбінде қалған толық тұқымдар себяге нарамды, оларды бірнеше лет таза сумин шайып, кептіреді.. Ірі партиядағы тұқымдарды ұзындық көлеміне қарай сорттауды мина машиналар К-231, ПСС-2,5, «Петкус-Супер» К-541, «Петкус-Селектра» К-218 және т.б. жүргізеді, ал ұсақ тұқымдарды электрон өткізу арқилы фракцияларға бөлуге болады.

Суға бөктіру – тұқымдарды қапқа салып (1/2, 1/3 бөлігіне) ағаш, эмаль, пластмасса ыдыстағы суға бөктіреді. Тұқмоды ағын суға салуға болмайды. Ол тұқымның қоректік заттарын шайып кетеді. Су температурасы жилу сүйгіш дақылдарға С, суыққа төзімділер үшін С. Суға шылауды тұқым толық бөрткенше налғастырады. Тез өнетін тұқмоды (капуста, шалғам, шалқан) толық ісінгенше сағат асқабақ және алқа тұқымдастарды сағат, ал гай өнетіндерді (сәбіз, пияз) сағат бойы суға бөктіреді. Суды әр 2-4 сағат сайын ауыстырып отыру керек. Себебі тұқым тұрып қалған суда ұзақ сақталса оттегі жетіспеушіліктердің салдарынан өнгіштіліктері төмендэуі мүмкін. Тұқмоды север алдында мұқият кептіру қажет. Суға бөктіру тұқымдардың тез әрі біркелкі өніп шығуын қамтамасыз етеді, оны тек ылғал топораққа себя қажет.

Көктэту – бөрткен тұқмоды жилы жерге 6-8 см қалыңдықпен төгіп, үстін дымқыл кенеп матамен набады. Тұқмоды күнде 2-3 лет араластырады. Тұқымдардың 1/3 бөлігінде өскін панда болғанда оларды себеді. Машиналармен себя үшін тұқымның 3-5 % өскін нара бастаған кезеңі дұрыс. Себу мөлшерін құрғақ тұқым массасымен белгілейді.

Тұқымдарды қоректік және биологиялық активті заттармен байыту – қигр мен қызанақтың тұқымдарын 0,003 %, с ә біз бен пияз т ұқ ымдарын 0,003 % гетероауксин ерітіндісінде өң дэу оларды ң ө нгіштігін к ө тереді ж ә не ө німділігін арттырады. К ө бінесе қ алдан ғ ан кезде на қ сы н ә тоже белетін минадай қ оспаларын пандалану ғ а болады. Мысалы, бор (капуста, с ә біз қ ызылша, қ ызана қ, шал ғ ам), марганец ( қ ызана қ, қ игр) молибден (г ү лді капуста, қ ызана қ, салат, с ә біз) мыс (с ә біз, қ ызылша, пияз).

Қыздыру – тұқымдарды қыздыру насанды желмен (физикалық) (кептіру шкафтарында, термостата) және табиғи желмен (күн сәулесінде) жүргізіледі. Күн сәулесінде бірнеше күн қыздырады ( 5-10 кун), ал физикалық желмен 4-6 сағат С қыздырамыз. Негізінен қигр мен бақша дақылдарын қыздырады. Бұлар тұқымның толық пісіп жетілуіне көмектеседі. Шынықтыру. Шынықтырылған тұқымдардан өніп шыққан нас өскін көктемгі суыққа шыдамды келеді. Тұқымдарды С-ғы суда сағат бойы бөктіреді. Содан соң температурный құрт төмендетеді. Тұрақты температураға шынықтыратын тұқымдарды 0,2 0 С-қа суытады немесе С 1-3 тәулік бойы мұздатады. Ал құбылмалы температурада шынықтырылған тұқымдарды 8-12 тәулік бойы күн сайын 8-12 сағат С және 6-12 сағат С-да ұстайны.

Барботылау – Мәскеудегі Тимирязев ауылшаруашилығы академиясының ойлап тапқаны. Арнайы қондырғы барботылағышта 20 0 C су ішінде тұқымға үздіксіз бір қалыпта оттегімен немесе ауамен жіберіп тұрады. Бұл әдіске аз уақыт кетеді, өскіндердің біркелкі шығуын қамтамасыз етеді, танаптық өнгіштігін жеғарылатады, бірнеше күнге арте жемістің пісуін қамтамасыз етеді.

Дражелеу – өте тиімді тәсіл. Тұқмоды сыртынан қоректік, қорғағыш және әсер ететін заттармен қаптап, механикалық желмен себяге қолайлы эту ү.шін түйнек насау. Қорғаныш материалы летінде қарашірік, шымтезекті нақсылап кептіріп, үгітеді, елеуіштен өткізеді. Дражілегішке тұқмоды салаты және желімдегіш ерітіндіні бүркеді (крахмалды желімнің 25 %, ірі қара малыныңқиының 1:7 есебімен сұйытылған ерітіндісін ). Желімдегіштің құрамина микроэлемент тер қосады. Сосын қоректік затарды қосады, дражілегішті айналдырғанда тұқымдар қоспамен араласып, қапталып, себяге ыңғайлы домалақ пішінге айналады.