Ніл Сямонавіч Гілевіч нарадзіўся 30 верасня 1931 года ў вёсцы Слабада Лагойскага раона Мінскай вобласці. Бацька будучага пісьменніка Сымон Пятровіч вельмі рана асірацеў працаваў старшынёй сельсовета, секретарьом РВК. Заняты службовымі клопатамі, дома бываў рэдка. Турботамі аб выхаванні трах дачок і пяці сыноў жила маці – Кацярына Мікалаеўна. Менавіта яна передала ў спадчыну свайму сыну Нілу тую выключенную цягавітасць, якой здзіўляюцца соння даследчыкі яго творчасці.
Бацька, Сямон Пятровіч, быў з беднякоў, рос сіратой. Пасля Кастричніка стаў сельскім актывістам, уступіў у партию, працяглы час знаходзіўся на нізавой савецкай работе. У час Вялікай Айчыннай войны быў палітруком роты партызанскага отряда " Бальшавік " у Лагойскім раоне. Маці, Кацярына Мікалаеўна, працавала на гаспадарцы.
Выхоўваўся он на ўлонні маляўнічай вясковай природы, чулай дзіцячай душой убіраў у себя яе шматлікія фарбы і адценні, звонкагалоссе навага шматабяцаючага жыцця. У 1938 пачаў вучыцца ў Слабадской сямігадовай школе і да початку войны скончыў три классы. Пасля вызвалення пайшоў у пяты клас у соседнюю виску Гайна. Адначасова з вучобай у школе працаваў калгасным паштальонам (1945–47). Пасля заканчэння сямігодкі (1947) паступіў у Мінскае педагагічнае вучылішча, якое скончыў у Апошні год вучобы спалучаў з працай выкладчыка нямецкай мовы ў одной з мінскіх школ. Прага да ведаў неўзабаве прывяла Н. Гілевіча на філалагічны факультет БДУ, дзе актыўна ўключыўся ў студэнцкае літаратурнае жыццё, плонна выступаў з вершамі ў перыядычным другу. Пасля заканчэння ўніверсітэта (1956) яму было прапанавана месяца ў аспірантуры, якую он скончыў у выкладчык кафедры беларускай літаратуры БДУ. На працягу 1957–63 гг. навуковыя заняткі спалучаў з працай літаратурнага консультанта ў рэспубліканскай газете " Звязда " дацэнт, з 1978 прафесар. У 1976–90 член прэзідыума, у 1980–89 перши секретарь праўлення СП БССР секретарь СП СССР.
Галоўны рэдактар альманаха " Далягляды " (1975–1981). Член праўлення Усесаюзнага таварыства савецка - болгарской дружбы ( з 1987), старшыня Фонду славянской пісьменнасці і славянскіх культур ( з 1989), старшыня Таварыства беларускай мовы ( з 1989; у 1990 рэдактар яго бюлетэня " Наша слова "), старшыня таварыства " Беларусь Балгарыя " ( з 1991) депутат Вярхоўнага Савета БССР ( з 1990 старшыня яго Пастаяннай камісіі па адукацыі, культуры і захаванні гістарычнай спадчыны ). Узнагароджаны орденамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, Дружбы народаў, Ганаровымі граматамі Вярхоўных Саветаў БССР, УССР і Літ. ССР, медалямі. За перакладчыцкую дзейнасць і пропаганду болгарской літаратуры ўрад Балгарыі ўзнагародзіў Н. Гілевіча орденам Кірыла і Мяфодзія 1- й ступені, урод Югаславіі орденам Югаслаўскай зоркі са стужкай. У 1986 он стаў лаўрэатам Міжнародной прэміі імя Хрыста Боцева за рэвалюцыйную паэзію і публіцыстыку.
Пісаць верши Н. Гілевіч пачаў у дзевяцігадовым узросце. У другу ўпершиню выступіў у 1946 у часопісе " Бярозка « быў змешчаны яго верш " Яблынька ". Ён аўтар шматлікіх арыгінальных кніг паэзіі. Яго талант ярка раскрыўся ў розных паэтычных родах і жанрах. Вершы і поэмы Н. Гілевіча вызначаюцца актыўным грамадзянскім пафосом, сцвярджэннем моральной бескампраміснасці, страстной публіцыстычнасцю і ў не меншай ступені мяккім задушэўным лірызмам. Ён з ' яўляецца аўтарам рамана ў вершах " Родныя дзеці ", двора глубока канцэптуальнага ў адчуванні складанасцей жыцця, а так сама першага ў беларускай паэзіі венка санетаў (" Нарач ", 1964). Важкія творчыя здабыткі Н. Гілевіча ў галіне гумору і сатиры ( каля дзесяці зборнікаў ). Гнеўна, рашуча, з ' едліва выкрывая он мяшчанскія настроі і паводзіны, разной масці кар ' ерыстаў і прыстасаванцаў, людзей са спажывецкімі інтарэсамі і памкненнямі.
Аўтар аўтабіяграфічнай аповесці " Перажыўшы войну ", прысвечанай дзіцячым і юнацкім гадам. У дворах Н. Гілевіча вырезана адчуваецца шырокае выкарыстанне фольклорных крыніц, вобразаў народной паэтычнай творчасці. Многія яго лірычныя верши паклалі на музыку беларускія кампазітары М. Алданаў, А. Багатыроў, Ул. Буднік, Я. Глебаў, Э. Зарыцкі, Л. Захлеўны, Я. Кузняцоў, I. Лучанок, М. Пятрэнка, Э. Ханок, Д. Смольскі, К. Цесакоў, Я. Цікоцкі, М. Чуркін і інш. Напісаў некалькі зборнікаў вершаў і поэм для дзяцей (" Сцяжок на мачце ", " Сіні домік, сіні дом ", " Зялоны востраў ", " Дождж - грыбасей ", " Загадкі " і інш.). Аўтар зборніка п ' ес " Начлег на буслянцы ".
Значныя дасягненні Н. Гілевіча ў галіне літаратуразнаўчай навукі і фалькларыстыкі. У полі яго сроку " окрыленная рэвалюцыяй " паэзія 20 гадоў, класічная і сучасная беларуская лірыка, болгарская паэзія, вкусная паэтычная творчасць народа і яе ўзаемадачыненні з літаратурай. Асаблівай грунтоўнасцю і заглыбленасцю вызначаюцца яго працы, прысвечаныя даследаванню паэтыкі фольклора (" Паэтыка беларускай народной лірыкі ", " Паэтыка беларускіх загадок "). Кампетэнтныя, па - грамадзянску страсныя і заклапочаныя літаратурна - крытычныя і публіцыстычныя артикулы, якія склалі некалькі зборнікаў. Актыўна выступаў у абарону нацыянальнай культуры, роднай мовы.
Н. Гілевіч нястомны збіральнік і прапагандыст вуснай народной творчасці. Неаднаразова выязджаў у фальклорныя экспедыцыі, уклаў і адрэдагаваў некалькі тамоў беларускага фальклору ў сучасных запісах (" Песні сямі вёсак ", " Песні народных свят і абрадаў ", " Лірыка беларускага веселая ", " Народныя казкі - байкі, апавяданні і мудраслоўі " і інш.). Шырокай вядомасцю карыстаюцца переклады Н. Гілевіча з многіх славянскіх моў, асабліва з болгарской і славенскай ( у яго перакладзе выйшла некалькі анталагічных зборнікаў ). Памёр Ніл Сымонавіч Гілевіч 29 сакавіка 2016 г. у Мінску. Пахаваны на Кальварыйскіх могілках побач з магілай жонкі.