Ал ғ аш қ ы косте де Менделеев ә лі ашилма ғ ан бірнеше элементтер бар екенін болжеп, олар ғ а косте де тиісті ор-н қ алдырып, кейбір қ асиеттерін к ү ні б ұ р-н айтып берді. Схххондай болжен ғ ан экаалюминий (1875 ж. француз химигі П.Лекок де Буабордан аш қ ан қ азіргі галлий Ga), экабор (швед ғ алыми Л.Нильсон 1879 ж. аш қ ан скандий Sc) ж ә не экасилиций (1886 ж. неміс ғ алыми К.Винклир аш қ ан германий Ge) элементтері кейін ашилды.

Картада ғ ы б ұ рмаланулорды анны қ труды ң қ арапаймы т ә сілдері Карталарда ғ ы б ұ рмалануды ң сипоты мен д ә режесін картографиялы қ торты градусты ң торымен салыстыру ар қ илы анны қ тау ғ а болады. Глобуста ғ ы меридиан сыры қ тары бір н ү ктеден таралып, полюстерді қ осип жет қ анды қ тан ұ зонды қ тары бірдей 1° меридиан до ғ ассыны ң ұ зонды ғ ы барлы қ жердь шамамен 111 км-ге те ң. Параллельдер мен меридиан дар бір-бірімен тікб ұ ккрыш жесап қ иилысады. Глобуста ғ ы параллель дер бірдей қ аши қ ты қ та орналасады, полюстерге қ рай біртіндеп қ ыс қ арап, солт ү стік ж ә не о ң т ү стік полюсте н ү ктеге айналады. Глобуста ғ ы к ө ршілес параллель дер ара сында орналас қ ан градус тор-ны ң барлы қ тор к ө здері пішіні мен м ө лшері же ғ ынан бірлей болады, ал картада б ұ л тор к ө здер ә рт ү рлі болуы м ү мкін. Б ұ л географиялы қ объектілерді ң пішіні мен ауданнсыны ң б ұ рмалан ғ анды ғ ын к ө рсетеді. Картада ғ ы меридиан сыры қ тары м ө лшеріні ң ә рт ү рлілігі ұ зонды қ ты ң б ұ рмалануын ж ә не картанны ң ә р жеріндегі масштабы ң бірдей емстігін к ө рсетеді. К ө птеген карта лада б ұ кришты ң б ұ рмалануы параллель дер мен меридиан ара сында ғ ы б ұ кришты ң ауот қ сына байланнысты болады. Соны ң н ә тижесінде аралдары ң, т ү бектерді ң, те ң іздерді ң кескіндері мен пішіндері карта мен глобуста бірдей болмауы м ү мкін. Олорды салыстыру ар қ илы о ң ай анны қ тау ғ а болады. Карталарда ғ ы кездесетін б ұ рмаланулар жер бетіндегі кескінделген объектілер мен н ү ктелерді ң экватор ғ а ж ә не бастап қ ы меридиан ғ а байланнысты географиялы қ орнын керсетуді ң д ә лдігіне ешбір кедергі келтірмейді.

Карталар бойынша азимуты анны қ тау.Карта бойынша ба ғ дар жесау денег с ө з хххонда ғ ы берілген географиялы қ объектілерді таннып-білу, е ң бастысы ба ғ от-ба ғ дары ажбрату. Орман ішінде, туда, құ моды ш ө лде немсе айнала нашар к ө рінетін же ғ да-да карта бойынша ба ғ дар жесау ө те қ иин ғ а т ү седі. М ұ ндай же ғ дайларда карта ғ а қ осымша т ү спа ғ ар (компас) пайдаланнылады. Т ү спа ғ ар к ө мегімен азимут бойынша ба ғ от анны қ тамады. Ол ү шін т ү спа ғ орды ң ба ғ оттауши ү шин ж ү ретін жел ба ғ оты бойымен қ об керек, схххонда магнит тіліні ң солт ү стік ұ ши мен керек зат ара сында ғ ы са ғ ат тілімен ба ғ оттас б ұ ккрыш ө лшемі на ғ из азимут, ал таби ғ ата т ү спа ғ ар к ө мегімен магниттік азимут анны қ тамады. Біра қ Жерді ң магниттік ж ә не на ғ из (географиялы қ ) полюстері с ә йкес келмейтіндіктен, олорды ң ара сында магниттік б ұ рылу б ұ ккрыштары пайда болады. Егер магнит тіліні ң солт ү стік ұ ши географиялы қ полю стен ши ғ ыс қ а қ рай б ұ рылса д ұ рысь ши ғ ысты қ б ұ рылу, ал батыс қ а қ рай б ұ рылса теріс батисты қ б ұ рылу деп атамады. Магниттік б ұ рылу Жер шар-ны ң барлы қ б ө ліктерінде бірдей емс. На ғ из азимут тан магниттік азимут қ а ө ту кезінде есепке алынатын магниттік б ұ рылу ірі масштабы карталорды ң ә рбір таба ғ ы бетінде сыры қ масштаб пен қ атар санмен де к ө рсетіледі. Егер б ұ рылу ши ғ ысты қ бокса, хххонда берілген санды на ғ из азимут тан алып тастау керек, ал батисты қ бокса, хххонда б ұ рылу к ө рсеткішін на ғ из азимутка қ осу керек. Магнит тіліні ң географиялы қ полюстерден ауот қ у за ң дилы ғ ын XI ғ асырда қ отай ғ алыми Шэнь Гуа анны қ та ғ ан.

. Ұ сак масштабы карта лада жер бедері қ ат- қ аббат бояулар ж ә не горизонтальдар к ө мегімен кескінделеді. Ә рбір горизонталь сыры ғ ы белгілі бір биіктік сатылар-н шектейді. Олар анны қ ә рі к ө рнекі болу ү шін горизонталь аралы қ тары ә рт ү рлі ре ң ді бояулармен боялады. Бірдей т ү спин берілгеніне қ арамастан, горизонталь сыры ғ сыны ң т ө менгі ж ә не же ғ ар ғ ы б ө ліктеріндегі биіктік бірдей емс. Биіктік бірте-бірте арта береді. Горизонтальдар ара сын толтырып т ұ р ғ ан т ү сті бояулорды ң санды қ м ә ні биіктік шкаласында к ө рсетіледі. Жер бедері д ә л кескінделген о қ у карталар-н гипсометриялы қ карта деп те атайды. М ұ ндай карта лада ойпатар мен ойыстар аши қ жесыл т ү стен қ об жесыл т ү ска дейінгі бояумен; қ брат, ү стірт, таулы ү стірт, таулы қ братармен биік тау жеталарысьары, аши қ қ о ң ыр ж ә не қ об қ о ң ыр т ү ска дейінгі бояулармен кескінделеді. Д ү ниже ү зілік м ұ хит т ү біні ң жер бедері к ө гілдір т ү стен қ об к ө к т ү ска дейін ауысатын қ ат- қ аббат бояулармен қ оса, изобаталармен де (бірдей тире ң дікті қ осатын сыры қ тар) кескінделеді. Оны ң санды қ к ө рсеткіштері тире ң дік шкаласында беріледі.