ЖББ 74 ОМ «Ұшқан ұя» повесі Бауыржан Момышұлы Қазақ тілі мен әдебиет пән мұғалімі Ходжаев Сабит Антаевич

Мақсаты: а) Батырдың балалық шағы немсе жалпы «Ұшқан ұя» повесін оқығандығы туралы не білетіндерін искре отырып, ұлттық тәрбие, өнеге, халық даналығын талдан шығуға мүмкіндік беру ә) Бауыржан Момышұлын терең сезіну, қсайталанбас азамат тұлғасынан үлгі алу, Бауыржан шыншылдығының дәрежесінің адамгершілік кемелдігіне тоқталу. Міндеті: Топпен жұмыс негізінде оқушының ойлау қабілетін дамыту, өз ойын тұжырымдауға және басқалардың пікірін сыйлауға үйрету. Повестегі батыр бейнесін мәтіндегі директорден алынған үзінділер, әріптестерінің естеліктері арқылы толықтыру Ұлттық тәлім-тәрбие, өнеге, салат-дәстүрді, отанды сүйетін ұлтжанды, простаты сезімтал ұрпақ тәрбиелеу.

Сыныптан тыс ісшара: Пікірталас Әдісі: Шолу, брейн-ринг, сұрақ- жакап, пікірталас, «Қай топ жил дам» қанаты сөздер сайысы Көрнекіліктері: Б.Момышұлының портреті, интерактивті тақта, романа үзінді суреттер мен бейнеклиптер, аудиобасылым.

Кештің барсы: Топқа болу. 1.«Әдебиетшілер» 2.«Зерттеушілер» Кештің мақсатын хабарлау «Екі жұлдыз, бір тілек» топ оқушылары бір-біріне тілек сайтады Бүгінгі коште оқушылардың мақсаты

Эпиграф Мен де қазақпын жаралған сүйек-тен, Менде ар бар, менде ой бар жан тебіренткен. Халқымның қарапайым бір ұлымын Жанымды арым үшін құрбан еткен. (Б.Момышұлы)

Бейнеклип. Шолу «Әдебиетшілер» «Қаһарман батыр – Бауыржан» (өмір жолы). Көзінің тірісінде-ақ аты аңызға айналған Бауыржан Момышұлы туралы не білеміз? «Батырдың тегі, ұрпақтары туралы білеміз бе?» «Зерттеушілер» Жазушының шығармалары, әңгімелері туралы» Жазушы туралы естеліктер, барнаула, өлең жолдары. «Бала Бауыржаннан батыр Бауыржанға дейін» (Соғыс жылдарындағы ерліктері мен жетістіктері)

Бауыржанның өмір жолына шолу 1. Бауыржан Момышұлы кім? 2. Бауыржан Момышұлы қашан, қай кезде дүниеге келді? 3. Көзінің тірісінде-ақ аты аңызға айналған Бауыржан Момышұлы туралы не білеміз? 4. Батырдың тегі, ұрпақтары туралы білеміз бе? 5. Батыр атамыздың алған білімі туралы не айдар едіңдер? 6. Еңбек жолын қай мамандықпен баста ты? 7. Жазушының қандай шығармалары, еңбектері бар? 8. Жазушы туралы естеліктер, барнаула, өлең жолдары. 9. Соғыс жылдарындағы ерліктері мен жетістіктері 10. Б.Момышұлының 100 жылдық мерей тойы қашан аталып өтті? 11. Жазушының наше томдық шығармасы шықты, қашан?

ІІ. Өмірдерек - Хроникалық тәртіп бойынша «Бала Бауыржаннан – батыр Бауыржанға дейін» 1910 жылдың 24 желтоқсанында Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Мыңбұлақ ауылында дүниеге келкен жилы Әулиеатадағы Аса интернаты на оқуға каледі жилы үшінші сыныпта Шымкенттің жеті жылдық мектебіне ауыстырылады жилы мектепті үздік бітіріп, Орынборға каледі. Бірақ әлеуметтік жағдайына байланысты кері қсайтады жылдары бастауыш мектепте мұғалім болады жилы Қызыл армия қатарына шақыртылады. Қызметін өтеп қайтқан соң, Шымкент, Алматы өнеркәсіп банкілерінде жұмыс істейді жилы Ленинград финанс академиясы жанындағы курсты бітіреді, сол жилы Қызыл армия қатарына қсайта алынып, взвод, рота командирі, полк штабы бастығының көмекшісі болады жилы әкесі Момыш қайтыс болады жилы соғыс басталғанда атқыштар дивизиясының жасақталуына ат салысып, сол дивизия құрамында майданға аттанады. Осы жилы Мәскеу түбінде ұрыстар жүргізіп ерлігімен көзге түседі жилы 26 қарашада маршал Рокоссовский полк командирі етіп тағайындайды.

Бейнеклип: «Қазақтың ұлттық –салат-дәстүрлері»

Брейнг-ринг (сұрақ-жакап) 1) Бауыржан Момышұлының «Ұшқан ұя» еңбегі не туралы? 2) Бауыржан ерекше тәрбиені кімнен аллоды, кімнен үйренді? 3) Бауыржанның анусы мен әкесі туралы не сайта аласыңдар? 4) Повест қай кезеңді қамтиды? Повестегі тарихи оқиғалар, директор. 5) Ағасы Момынқұл туралы жазушының ойы, ол қандай адам еді? 6) Қандай ұлттық салат-дәстүрлер әңгімеленеді? 7) «Ұшқан ұя» повесі қай жилы жарық көрді? 8) Повесті жазуға не себеп балды? 9) Өздерің оқып танысқан жазушы шығармасының ерекшелігі нете, әдеби жанрдың қай түріне жатады? 10) Қандай оқиғалары өте ұнады, қай кейіпкерді ерекше ұнатып қаллодың? 11) Момышұлы «Ұшқан ұяда» неліктен әжесіне қсайта-қсайта оралады? 12) «Ұшқан ұя» повесіндегі кейіпкерлері кімдер?

Негізгі бөлім: Пікірталас Бәукеңнің қорқынышы аталып кеткен сөздеріне тоқталамыз: 1) «Біріншіден, бесік жырын сайтатын келіндер азайып бара жатқанынан қорқамын» 2) «Екіншіден, немерелеріне ертегі айтып бере алмайтын әжелердің көбейіп бара жатқанынан қорқамын» 3) «Үшіншіден, дәстүрді сыйламайтын балалардың өсіп кале жатқанынан қорқамын» Сендер қалай ойлайсыңдар, не себепті Бауыржан атамыз қорықты кен?

Негізгі бөлім: Пікірталас 4) Повестегі орыс ұлтының қазақ қоғамына әкелкен кері әсерінің «Зар заман» ақындары болжамымен сәйкестігі бар ма? 5) Нағашысы Серкебайдың қаталлодығы тәртібі туралы не айдар едіңдер? Жастарды тәрбиелеуде «қаталлодық» қазіргі жағдайға керек пе? 6) Момышұлының қыз ұзату дәстүріне ұзақ тоқталуының басты себебі нете? Біз қазіргі кезде қаншалықты дәстүрді білеміз? Қазіргі күнде еліміздің дамуына не үшін керек?

«Қай топ көп біледі?» Қанаты сөздері: Халық батырының ақыл ай-ойынан, ақын жанды шабытынан сұрапыл жылдарда туған, қазірде халықтық мұраға айналған қанаты сөздері де мол: «Отан үшін отқа түс –күймейсің», «Намысты нанға сатпа, Арлы адам ардақты» «Ертексіз өскен бала - рухани мүгедек адам» -т.б. Қанаты сөздері мен мақал-мәтелдер сайысы

«Поэзия сәтіне» кезек берелік Бауыржан атамыз тек жазушы емс өлең шығарған ақын. Өлеңдері: «Отан үшін отқа түскен өлмеген», «Ана тілін ардақта», «Досыма», «Толғау» т.б.

Кешті бекіту: Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары 1941 жилы Қазақ әскери комиссариатының нұсқаушысы қызметін атқарады. Ұлы Отан соғысына 1941 жылдың қыркүйегінен бастап қатысты. 316 атқыштар дивизиясының жасақталуына белсене атсалысып, сол дивизия құрамында майданға аттанады жылдың26 қарашасында маршал Рокоссовский полк командирі етіп тағайындайды жылдары Панфилов атындағы 8-гвардиялық дивизияның батальон, полк командирі, соғыстың соңғы жылдары аталған дивизияның командирі болады жылдың 6 маусымында "Қызыл Жұлдыз" орденімен марапатталады жилы денсаулығына байланысты Алматы госпиталіне жіберіледі жылдың 16 қаңтарында Алматыға келкен Бауыржанды ғалымдар соғыс туралы әңгіме- лекция өткізуге шақыртып, кездесу ұйымдастырады. Осы лекцияның стенограммасы кейінрек "Соғыс психология" денег атпен кітап болып басылды. Алғашында тек орыс тілінде жарық көрген бұл еңбек, 2010 жилы Бауыржан Момышұлының 100 жылдығына орай қазақ тілінде де жарық көрді. Соғыс кезінде жеке басының қаһармандық ерлігімен және ұрыс жүргізудегі әскери шеберлігімен ерекше көзге түседі. Бірнаше рет жак қоршауынан жакынгерлерін аман-песен алып шығады. Мәскеу түбіндегі шайқастағы ерлігі сол кездің өзінде Одақ көлеміне аңыз болып жайылады. Осының негізінде орыстың белгілі жазушысы А.Бек «Волоколамское шоссе» (қазақшасы «Арпалыс») повесін жажды. Бұл шығарма кейін бірнаше тілге аударылады.

Соғыстан кейінгі жылдары жылдары Ворошилов атындағы әскери академияның тыңдаушысы болады жылдары 49-атқыштар бригадысы командирінің орынбасары қызметін атқарады жилы Кеңес Армиясы Бас Штабының жанындағы Жоғары әскери академияны тәмамдайды жилы академик Ван-Чон-Худың басқаруымен келкен Қытай делегациясымен кездеседі жылдары Совет Армиясы әскери академиясында сабақ береді жилы полковник атағымен отставкаға шыққан cоң, елке оралады. Елде біраз уақыт жұмыс табылмайды. Өмірбек Жолдасбеков Қазақ Ұлттық Университетінің әскери кафедра сына жұмысқа алмақ болады. Алайда оған да қарсылық болған көрінеді. Батыр енді толықтай шығармашылықпен айналысады. Ол қазақ және орыс тілдерінде бірдей жазып, өз өміріндегі көрген білгендерін шығармаларына арқау етеді. Оның қаламынан туған, өмір шындығының негізіндегі тамаша романы мен әңгіме, повестері қалың оқушының іздеп оқитын шығармаларына айналады. Олар бірнаше қайдара басылып шығарылды. Бауыржан соғыс уақытында "Серігім", "Жазушыға", "Қалыбек аға", "Біреулерге", "Омарбекке", "Жардың мұңы", "Ғ-ға", "Ана тілін ардақта", "Досыма", "Толғау" аты өлеңдер жазған жилы "Офицердің күнделігі", "Бір түннің тарихы", "Біздің семья" денег алғашқы кітаптары жарық көрді.

Қазақ халқының ұлы перзенті, даңқты қолбасшысы, Кеңес одағының батыры, әйгілі жазушы Бауыржан Момышұлы бірнаше орден,медаль армен наградталған, 1990 жилы Н.Ә.Назарбаевтың ұсынысы бойынша «Кеңес Одағының батыры» атағы берілді.Осы атақ берілген кезде Н.Назарбаев Бауыржан жұлдызды болған күн-қазақтың жұлдызы жанған күн-деп толғана айтқан. Ел тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен Халық қаһарманыденег атақ берілді.

Бауыржан Момышұлы мұражайына саяхат

2010 жилы желтоқсанның 10-ы күні Алматыдағы 28 панфиловшылар саябағында совет- герман соғысының қаһарманы, жазушы Бауыржан Момышұлына тұрғызылған ескерткіш салатанаты жағдайда ашылды Жалпы биіктігі 6 метрлік ескерткіштің тұғыры граниттен, ал батырдың мүсіні қоладан құйылған

Қорытындылау Рефлекция 1. Бүгінгі әдеби кешімізден не білдік? 2. Бауыржанды оқу арқылы біз қандай тәрбие аллодық? 3.Әдеби кеш ұнады ма, несімен? Бағалау. Үйге тапсырма: «Бейбіт өмірдегі батырлық» тақырыбына эссе жазу