Кыргызстандын тышкы экономикалык кызматташуусу Аткарган: Жумабаева О. ГМУ 1-16

Кыргызстандын тышкы саясаты 1991-жилы 31-августта Кыргызстан эгемендүү өлкө деп жарыялангандан кийин гана анны дүйнө жүзүндөгү башка мамлекеттер тааннып биле башташкан. АКШ, Түркия баштаган бир катар мамлекеттер Кыргызстанды өз алдынча мамлекет катары тааннышарын жарыялашкан жилы 1-февралда Бишкек шаарында 1-болуп АКШнын элчилиги ачылды 28-мартта Түркиянын, көп узабай Кытайдын, Россиянын, Германиянын элчиликтери ачылды.

Соңку 9 жил аралыгында Кыргызстандын көз карандысыздыгын 135 мамлекет таанныган. Алардын 96 сы менее дипломатиялык байланныштар түзүлгөн. Бишкекте 20 га жакын чет өлкөнүн элчиликтери менее өкүлчүлүктөрү ачылды. Дүйнөдөгү 20 өлкөдө Кыргызстандын элчиликтери, өкүлчүлүктөрү иштеп батат.

1992-жилы 2-мартта Кыргызстан Бириккен Улуттар Уюмуна мүчөлүккө Башкы Ассамблеясынын 46-сессиясында бир добуштан кобыл алынды: БУУнун башки Ассамблеясынын 52-сессиясында жилды эл аркалык Тоо жилы деп жарыялоо тууралуу Кыргызстандын сунушу кобыл алынды жилы Кыргызстан Юнеского мүчө балду. Дүйнөлүк заданий мурастардын өнүгүшү үчүн кам көргөн бул уюм Кыргызстандын заданий, илим билим жагындагы өнүгүшүнө зорь колодок көрсөтүп батат жилы «Манас» эпосунун 1000 жилдык мааракеси ушел уюмдун колодоксу алдында өттү жилы Ош шаарынын 3000 жилдык салтанатына да ар тараптан жардам берди.

Учурда Кыргызстан 40 тан ашуун дүйнөлүк жана эл аркалык уюмдардын мүчөсү. Бишкекте Эл аркалык Валюта Фонду, Дүйнөлүк Банк, Азия Өнүктүрүү банкы жана башка эл аркалык каржы уюмдарынын мекемелери бар.

1998-жилы күзүндө КМШ өлкөлөрүнүн чинен 1-болуп Кыргызстан Дүйнөлүк Соода Уюмунун мүчөлүгүнө кобыл алынды жилы 21-декабрда мурдагы советник республикалардын он бери Көз карандысыз Мамлекеттер Шериктештигин (КМШны) түзүштү. Ага Кыргызстан да кирди. Улуу Жибек жолунун 21-килымдагы эл аркалык карым катнаштагы таасирин арттыруу үчүн Кыргызстан дүйнө коомчулугуна өз сунушу менее чыкты. Чегара маселелери боюнча Кытай менее ырааттуу сүйлөшүүлөр жүргүзүлүп, 1996-жилы 4-июнь да ал өз ара түшүнүшүү денгээлинде чечилди.

Казакстан менее Кыргызстан 1998-жилы чегара маселелеринде эч кандай өз ара тартышы жек экендиктерин расмий тастыкташты. Кыргызстан менее Өзбекстан ортодогу чегараларын анныктоо үчүн өз ара сүйлөшүүлөрдү башташты. Кыргызстан «Тынчтык үчүн шериктештик» Программасынын алкагында НАТО менее да кызматташууда. Россия, Казакстан, Өзбекстан, Кытай, Түркия сыяктуу өлкөлөр менее да аскердик кызматташтыктын жана өз ара консультациялардын ар кил усулдарын жүргүзүп скалет.

Борбордук азия чөлкөмүндө стабилдүүлүктү сактоо жана эл аркалык терроризмге карши күрөшүү үчүн 1996-жилы Шанхай шаарында Казакстан, Кытай, Кыргызстан, Россия, Тажикстан мамлекетинин башчылары биргелешип түзгөн «Шанхай бешилтиги» жемиштүү иштеп кале батат жилы 14–15- июнь да Шанхайда өткөн юбилейлик жыйында Өзбекстан кобыл алынып, ал дагы тең укуктуу мүчө болуп клады. Ушул жыйындан кийин «Шанхай бешилтиги» Шанхай кызматташуу уюму деп аталды.

Тышкы саясатында өлкөнүн чегарасынын бузулгустугун, КМШ жана дүйнө мамлекеттери менее ар тараптуу байланныштарды чыңдоону, улуттар аркалык араздашууларга жол бербөөнү, согуштук блокторго жана союздарга катышпоону бекхем карманган бейтарап өлкө. Коңшу жана алыскы өлкөлөр менее доступта жашоону максат килып, Түркия, Казакстан, Өзбекстан, Россия менее түбөлүк доступ келишими түзүлдү.

Эл аркалык кызматташуунун негизги көйгөйлүү маселелери эл аркалык терроризм, диний экстремизм, мыйзамсыз миграция, баңгизаттарды тарту жана анны таштып өтүүгө карши күрөшүү болуп саналат. Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик чек ара кызматынын эл аркалык кызматташуулар менее болгон артыкчылыктуу багыттары: – заманбап талаптарга ылайык чек аранны жабдуу; – материалдык-техникалык жабдууларды тарту; – маалымат алмашуу чөйрөсүндө аскердик мамилелерди жөнгө салоу; – аскер кызматкерлеринин кесипкөйлүк даярдыгы.

Миграция боюнча Эл аркалык уюм менее кызматташуу (мындан ары – МЭУ) Кыргыз Республикасынын мамлекеттик чек араларын түзүүдө Миграция боюнча Эл аркалык уюм (МЭУ) тарабынан көрсөтүлгөн жардам легалдуу эмес миграция менее күрөшүүнү кыйла маанилүү деңгээлге жогорулатат жана өлкөгө кирген жана өлкөдөн чыккан миграциялык агым жөнүндө маалымат менее камсыздайт. Анын ичинде, 2013-жилы Миграция боюнча Эл аркалык уюму тарабынан «Чек ара көзөмөл автоматташтырылган туту му» долбоорунун аягына чыкты.