Қазақ экономика қаржы және халықаралық сауда университеті Қолданбалы ғылымдар факультеті Әлеуметтік жұмыс және Туризм кафедрасы оқытушы Магистр аға оқытушы Керимбек А.К. Өндірістің экономикалық тиімділігі

Мақсаты: Нарықтағы фирмалардың максималды пайда табуы үшін жұмсайтын шығындарының мәнін анықтап, олардың қысқа және ұзақ мерзімдегі түрлерін талқылау, сонымен қатар, шағындарды минималдау арқылы өндірушінің тепе-теңдігі мәселелерін шешу. Ол үшін дәріс жоспарында мына сұрақтар қарастырылу қажет

Жоспары: 1. Шығындар түсінгі және олардың жіктелуі 2 Қысқа және ұзақ мерзімді кезеңдер 3. Қысқа мерзімдегі өндірістің шығындары 4. Масштабтың оң және теріс тиімділігі

1.Шығындар түсінігі және олардың жіктелуі Микроэкономика курсының аталып отырған тарауы өндірістегі өнім шығару көлемінің өзгеруіне байланысты шығындардың қалай өзгеретінін талдауға арналған. Бұл байланысты зерттеудің маңызы өте зор, себебі фирмалардың өндірістік шешімдері нарық жағдайлары мен шығындар арқылы анықталады. Өндірілетін өнім көлемінің өзгеруі жалпы және орташа шығындарды өзгертеді, ал бұл жағдай баға мен фирмалар үсынатын тауарлардың мөлшері арасындағы қатынасқа едәуір ықпалын тигізеді. Бұл тақырыпты қарастырғанда өндірістің экономикалық және бухгалтерлік шығындарын ажырата білу керек. Бухгалтерлік шығындарға өндірістің есеп беру кезеңіндегі нақты шығындары жатады және олар шығарылатын өнімнің өзіндік құнының құрамына кіреді. Оған мыналар жатады: шикізат пен материалдар құны,жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысы, амортизациялық отемдер, жал төлемі, салықтар. Ал экономикалық шығындарға біз жалпы, барлық шығындарды жатқызамыз, оның ішінде фирманың өз меншігіндегі сатып алынбайтын өндіріс факторларын пайдаланғандағы айқынсыз шығындар да бар.

Өндіріс шығындары – бұл өнімді өндіруге кететін шығындар.

Айқын емес шығындар шамасы берілген ресурстарды балама нұсқада тиімдірек қолданғанда олардың әкелетін түсімімен анықталады. Бұған жататындар: кәсіпкердің меншігіндегі капиталға түсетін пайыз, жалгерлік төлемдер, кәсіпкердің өзінің менеджерлік жұмысының төлемақысы. Айқын шығындар (бухгалтерлік немесе сыртқы) – бұл сырттан алынған ресурстар үшін төленетін ақшалай төлемдер. Бұған кіретіндер: жалдамалы жұмысшыларға төленетін еңбекақы, шикізаттар мен материалдарды төлеу, көліктік, қаржылық және заң қызметтері үшін төлемдер. С эк. =С бухг. + С айқын емес

Пайда – фирманың тауарлар мен қызметтерді сатудан түсетін жалпы түсімдері мен оның жалпы шығындарының арасындағы айырма: π =ТR – TC. Пайда – фирманың тауарлар мен қызметтерді сатудан түсетін жалпы түсімдері мен оның жалпы шығындарының арасындағы айырма: π =ТR – TC. Бухгалтерлік пайда – жалпы түсім мен фирманың айқын шығындарының арасындағы айырма түрінде анықталады: π бух. =ТR – TC бух. Бухгалтерлік пайда – жалпы түсім мен фирманың айқын шығындарының арасындағы айырма түрінде анықталады: π бух. =ТR – TC бух. Экономикалық пайда – бұл жалпы түсім мен фирманың барлық шығындарының арасындағы айырма түрінде анықталады: π эк. =ТR – TC эк. Экономикалық пайда – бұл жалпы түсім мен фирманың барлық шығындарының арасындағы айырма түрінде анықталады: π эк. =ТR – TC эк.

Тұрақты шығындар (FC) – өнім шығару көлеміне байланысты емес тәуелсіз шығындар. Өзгермелі шығындар (VC) – өнім көлемі өзгергенде өзгеріп отыратын шығындар. Жалпы шығындар (TC) – фирманың өнімді өндіруге және оны сатуға жұмсайтын барлық шығындарының жиынтығы: Тұрақты шығындар (FC) – өнім шығару көлеміне байланысты емес тәуелсіз шығындар. Өзгермелі шығындар (VC) – өнім көлемі өзгергенде өзгеріп отыратын шығындар. Жалпы шығындар (TC) – фирманың өнімді өндіруге және оны сатуға жұмсайтын барлық шығындарының жиынтығы: TC =FC + VC.

C TC VC FC Q Тұрақты, айнымалы және жалпы шығындардың жалпы графигі 2.Қысқа және ұзақ мерзімді кезеңдегі шығындар

Өндірушілер көбінесе орташа шығындар (АС - өнімнің 1 бірлігіне шаққандағы шығындар) шамасына көп көңіл бөледі. Оның үш түрі болады: орташа шығындар орташа тұрақты шығындар орташа өзгермелі шығындар орташа жалпы шығындар

ОРТАША ТҰРАҚТЫ ШЫҒЫНДАР: Тұрақты шығындардың өнім көлемінің қатынасына тең. AFC = FC / Q; ОРТАША ӨЗГЕРМЕЛІ ШЫҒЫНДАР: Айнымалы шығындардың өнім көлеміне қатынасына тең. AVC = VC / Q; ОРТАША ЖАЛПЫ ШЫҒЫНДАР: Жалпы шығындардың өнім көлемінің қатынасына тең ATC=AFC+AVC АТС = TC / Q

ШЕКТІ ШЫҒЫНДАР - бұл өнімнің қосымша бірлігін өндіру үшін қажет қосымша шығындар. MС = ΔTC / ΔQ

MC AC AVC P min P C Q Q min Q опт AҒCAҒC Орташа шығындардың графигі

Q LAC Q Q A) B) C) А) Оң тиімділік В) Тұрақты тиімділік С) теріс тиімділік 3.Масштабтың оң және теріс тиімділігі

Қорытынды 1.Өндіріс шығындары-өнім өндіру үшін қолданылған факторлардың жұмсалуының құндық (ақшалай) нысаны. Материалдық құндылықтар өндірісі, тауар саудасы, сонымен қатар қызмет көрсету адамдық, материалдық, ақшалай ресурс шығындарын қажет етеді. Бұл қолданылған ресурстар соңында әртүрлі нысанда және көлемде өзіндік құнға негізделеді. Сонымен, кәсіпорынның өндірістік шешімдері, жұмыстары нарық жағдайлары мен өндірістік шығындар арқылы анықталады. Кәсіпорын табысы өндірістегі шығындарға тәуелді болады. Нарықтағы өнім бағасы сұраным мен ұсыным өзара байланысының нәтижесі болып табылады. Өнім өндірісіне шығындар – ол тұтынылатын еңбектік немесе материалдық ресурстар көлеміне, техника деңгейіне, өндірістің ұйымдастырылуына және басқа факторларға байланысты өсуі немесе төмендеуі мүмкін. Сәйкесінше, өндіруші шығындарды азайтудың көптеген көздерін қарастырады, ол оны өзінің тиімді басқару қабілетімен жүзеге асыра алады.