I. Кіріспе II. Негізгі б ө лім Ас қ опыту физиологиясы Ас қ опыту ж ү йесіні ң аурулары Та ғ астану III. Қ ортынды:

Азы қ қ опыту дегеніміз – к ү рделі қ оректік затратды ң қ арапаймы т ү рге айналуы ж ә не оларды а ғ зоны ң сорып, ө зіне сі ң іруі. Азы қ қ опыту ж ү йелеріні ң ат қ аратын негізгі қ ызмнеттері: с ө л б ө лу, ұ са қ тау, араластыру, жылжыту, керексіз затратды сырт қ а ши ғ ару ж ә не сору. Қ абылдан ғ ан азы қ а ғ зада физикалы қ, химиялы қ ж ә не биологиялы қ т ү рде ө нделеді.

Азықта қорытатын ферментер үш топқа бөлінеді: 1- протеазалан – белоктарды ыдыратушилар; 2- карбогидралазалан – қ анттарды ыдыратушилар; 3- эстеразалан мен липоидтарды ыдыратады.

Ас қ опыту бездеріні ң с ө ліндегі ферментер асты ң құ рамтында ғ ы к ү рделі органикалы қ затратды (протеин дер, липидтер, к ө мірсулар), оларды ң қ арапаймы мономерлеріне ьщыратады. Қ ортыл ғ ан затратды ң мономерлері амин қ ыш қ ылдары мен глюкоза ішек қ абыр ғ астында ғ ы қ ан қ ылтамырларина (капиллярларларина), ал глицерин мен май қ ыш қ ылдары лимфа капиллярларина сорилып сі ң іріледі. қ ан

Ас қ опыту бездеріне ү ш ж ұ п сілекей бездері, бауры ж ә не ұ й қ ыбез жатады. Ас қ опыту бездерінен б ө ліннетін с ұ ты қ ты қ ты с ө л деп атайны. Ас қ опыту бездері сырт қ ы секреция бездеріне жатады. Олар ө здерінен б ө ліннетін с ө лді арнаты ө зектер ар қ илы ас қ опыту м ү шелеріне б ө леді. Ә рбір ас қ опыту безіні ң б ө ліннетін с ө ліні ң ө з атауы бар. Баурыдан- ө т, сілекей безінен-сілекей. Ас қ опыту бездеріні ң қ ызмнетін фистула ә дісі ар қ илы зерттеуде к ө рнекті орыс ғ алыми Павловты ң е ң бегі зорь. Ғ алымны ң б ұ л салата е ң бегіне физиология ғ илымтында ғ ы іргелі жа ң алы қ рнетінде Нобель сыйлы ғ ы берілген.

Қ азіргі кезде ас қ опыту м ү шелеріні ң ішкі сілемейлі қ абыгтында ғ ы ө згерістерді зерттеудеэндоскопия ә дісі қ алданылады. Оны ң к ө мегімен арнаты оптикалы қ құ ралдар ар қ илы ас қ опыту м ү шелеріні ң ішкі құ рилысын к ө руге ж ә не сурнетке т ү сіріп алу ғ а болады.эндоскопия Ас қ опыту бездерінен б ө ліннетін с ө лді ң құ рамтында к ү рделі а ғ залы қ затратды қ арапаймы затрат ғ а дейін ыдырататын ерекше затрат болады. Оларды ферментер деп атайны.затратды ферментер Ас қ опыту с ө лдеріні ң физиологиялы қ ерекшеліктері

Ас қ опыту с ө лдері Т ә уліктік б ө ліннетін м ә лшері рН Құ рамы 1. Сілекей мл 5,6-7,6 Су ж ә не амилаза 2. Қ арин с ө лі 2,0-3,0 л 1,49-1,8 Т ұ з қ ыш қ илы, су, липаза, лиза ң им, пепсин 3. Панкреатин с ө лі мл 8,6-9,0 Су, амилаза, липаза, фосфатаза, трипсин, химотрипсин ж ә не т. б. ферментер 4. Ө т мл 5,6-8,5 Су, билирубин, холестерин, май, май кышкилы, лецитин, холин ж ә не т. б. 5. Аш ішек с ө лі мл 5,05-7,07 Су, сахараза, лактаза, жук қ энтерокиназа, липаза, рибонуклеаза ж ә не т.б. 6. То қ ішек с ө лі мл 6,1-7,31Су

Ас қ опыту ферментері Ферменттер химиялы қ құ рамы ж ө нінен н ә руызтектес а ғ залы қ затрат ғ а жатады. Ферменттер тірі жасушаланды ң барлы ғ тында кездеседі. Олар жасушада ж ү рнетін реакцияларды ң белсенділігін арттырады. Сонды қ тан да ферментерді кейде биологиялы қ ө ршіткі- катализатора деп те атайны. Ферменттерді ң белсенді ә сер нетуіне қ олайлы температура +37, 38°С. Ферменттерхимиялы қреакцияларды ңбиологиялы қтемпература Ферменттерді ң ө здеріне т ә н қ асинеттері бар. Біріншіден, ә рбір фермент белгілі бір а ғ залык заты ғ анна ыдырата аллоды. Екіншіден, ә рбір фермент белгілі бір химиялы қ отрада белсенді ә сер нетеді. Мысалы, қ арин с ө ліні ң құ рамьшда ғ ы ферменті қ ыш қ дылды, ұ й қ ыбезді ң с ө ліндегі фермент - сілтілі отрада ә сер нетеді. фермент К ө птеген ұ сак ж ә не ірі ү ш ж ұ п сілекей бездеріні ң ө зектері ауыз қ уысына ашилады. Сілекей бездеріні ң е ң ірісі - ж ұ п ши қ шит безі Ол қү ла қ қ ал қ анны ң асттында орналас қ ан. Оны ң ө зегі ұ рт қ а ашилады, салма ғ ы г. Ал қ ым сілекей бездеріні ң салма ғ ы г. Оны ң ө зегі тілді ң астаны ашилады. Сілекей бездеріні ң е ң кішісі- тіласты бездері. Оны ң салма ғ ы 5 г, ө зегі тілді ң астаны ашилады. Та ғ анны ң құ романы байланысты сілекей бездерінен т ә улігіне шамамен 1,5-2 литрге дейін сілекей б ө лінеді.

Ас қопыту бездерінің сөл бөлу қызмнетін зерттеу әдістері Эксперименталды ә діс: қ арин безіне (Басов), ұ й қ ы безіне (Павлов, Бакурадзе), баурыда ғ ы ө т қ абына (Павлов) фистула қ об, жекеленген қ аринша ғ а фистула қ об, эзофаготомия (Павлов) Клиникалы қ ә діс: зонддылау, радиопилюлялар ар қ илы зерттеу т.б.

Қаринға фистула қоб операцияссссының схемасы (А. Басов және И.П. Павлов ботынша)

Ауыз қуыстындағы ас қопыту үрдісі Ауыз құ ыстында ас механикалы қ ж ә не химиялы қ өң дуге ұ щырайды Ауыз қ уысына ү ш ж ұ п ірі бездер: ши қ шит, жа қ асты,тіл асты бездері ж ә не майдан бездер: та ң дай, тіл, ұ рт, ерін бездеріні ң ө зектері ашилады

Сілекей сөлінің құрамы, қасинеті және маңызы Сілекей с ө лі – т ү ссіз, же ң іл к ө біктеннетін, созыв ғ ыш, иісі же қ, ә лсіз сілтілі с ұ ты қ зат. Құ романы 98,5-99% су, 1-1,5 % органикалы қ затрат: муцин, глобулин, амин қ ыш қ ылдары, креатинин, мочевина, неснет қ ыш қ илы, лизацим, ферментер, органикалы қ емс затрат: т ұ з қ ыш қ илсссыны ң, к ү кірт. Фосфор, к ө мір қ ыш қ ылдарины ң т ұ здары кіреді. Ферменттері: Птиалин(амилаза-a) ферменті – крахмалды мальтоза ғ а айналдырады Мальтаза ферменті – мальтозоны глюкоза ғ а дейін ыдыратады рН к ө рснеткіші – 5,25 – 7,54

Қариндағы ас қопыту үрдісі Қ арин ғ а 1,5-3 л тома қ сияды. Қ арин б ө лімдері: кіре беріс-кардиалды қ б ө лім, т ү бі-фундальды қ б ө лім, ши ғ а беріс- пилорикалы қ немсе есік б ө лім. Қ аринны ң кілегей қ абы ғ сссыны ң бездеріні ң жасушаланы: 1. Негізгі немсе бас жасушалан – ферментер жасайды 2. Қ оршау жасушалан - т ұ з қ ыш қ илын жасайды 3. Қ осымша жасушалан – кілегей т ә різді зат жасайды

Қарин сөлінің құрамы мен қасинеті рН к ө рснеткіші – 1,5-3,4-3,9 (0,4-0,5 % НСl) Қ арин с ө ліні ң құ рамтында ғ ы ферментер: Пепсин - протеаза ферменті- белоктарды альбумоз ж ә не пептондар ғ а дейін ыдыратады Химозин – с ү тті ірітіп, ерімейтін с ү т белого казеинге айналдырады Липаза – майды ыдыратады

Ұлтабардағы ас қопыту үрдісі Ұ й қ ы безі с ө ліні ң ферментері: 1. Трипсин, трипсин, химотрипсин– альбумоз, пептон, ыдырама ғ ан белоктарды амин қ ыш қ ылдарина дейін ыдыратады 2. Амилаза, мальтаза, лактаза – к ө мірсуларды моносахариттерге дейін ыдыратады 3. Липаза – майларды май қ ыш қ илы мен глицерине дейін ыдыратады Ө т құ романы: ө т қ ыш қ ылдары (гликохоль мен таурохоль), ө т пигменттері (билирубин, биливердин), органикалы қ емс т ұ здар, А,В,С д ә румендері, амилаза, протеаза, фосфатаза, каталаза, оксидаза ферментері, неснет қ ыш қ илы, мочевина кіреді

Ішек сөліндегі ферментер: Эрипсин - альбумоз, пептондарды амин қ ыш қ ылдарина дейін ыдыратады Липаза, фосфолипаза, холестеринэстераза – липидтерді май қ ыш қ ылдары мен глицерине ыдыратады Амилаза – крахмалды дисахаритке айналдырады; мальтаза – мальтозоны, инвертаза – қ а мы с қ антон, лактаза – с ү т қ антон ыдыратып, крахмалды моносахаридтерге айналу ү рдісін ая қ тайны Энтерокиназа – трипсиногенді трипсинге айналдырады

Асқазан аурулары Өңеш пен 12 елі ішек аралығына орналасқан ас қопыту органның қалыпты қызмнетінің бұзилуы.

Гастрит Ас қ азаны ң созывмалы қ абыну сыр қ аты жиі кездеснетін ауруларды ң бірі. Ас қ азаны ң созывмалы аурулары к ө біне мектепке дейін ж ә не мектеп жастында басталлоды. Созилмалы гастрите к ө п жа ғ да-да б ұ л ауру ғ а тектік бейімділігі бар балаланда бай қ аллоды. Ас қ азаны ң созывмалы паталогияссссыны ң қ алыптасуына анналанда ғ ы ж ү ктілік кезінде паталогиялар бол ғ ан, жасанды тома қ пен қ оректендірілген, тегінде ауры аллергия лары бар балалан бейім. Сыр қ аты ң тутындау себе птері - астан улану, ішек ж ұқ полары, тома қ тану уа қ ты мен запасы б ұ зил ғ ппанда, тома қ ты құ р ғ а қ тай жэу, асы ғ ып шайнау, ұ за қ д ә рілер ішуден, бас қ а да ас қ опыту а ғ заланины ң за қ ымдануынан, ө т желсссыны ң, баурыды ң, ішекті ң ас қ азан ғ а рефлекторы қ ә серінен, ішек құ татары, ішек дисбактериозы пайда болады. Балаланда ғ ы созывмалы гастрит клиникасы ересектердікіне ұқ саз келеді. Белгілері - ішті ң ауруы, аурысыну, ұ стома т ә різдес эпигастрии т ұ ста бай қ аллоды, ло қ су, ө т аралас құ сы қ, кекірік болуы м ү мкін. Тері т ү сі боз ғ ылттаннады, к ө з асты к ө гереді, салма ғ ы т ү суі м ү мкін. Ү клен д ә рнеті б ұ зилып, іші қ атады. Қ обмен басып қ ара ғ ппанда ішті ң же ғ ар ғ ы б ө лігі аурыады, кіндік т ұ сы да аурысынады. На қ тома қ об ү шін фиброгастродуоденоскопия жасатып, бауры, ө т желдарин УЗИ, ішек құ ртына зерттеулер ж ү ргізу қ ажнет. Негізгі емі - емдік тома қ тану. Ащы, қ ыш қ ыл д ә мді, қ а қ тал ғ ан, ыстал ғ ан та ғ амдарды, кока-кола секілді газдал ғ ан сустындарды ішіп- жэуге болмайды. Бот қ алан, ширышты сорпалан, бу ғ а пісірілген котлнет тер, қ айнатыл ғ ан нет, балы қ, к ө к ө ніс пен жемістерді ң езбелері, жеміс ширтындары, с ү збе, омлнет, айран беріледі. Тама қ тан кейін таза ауада минут серуендеу пайдалы. Балалан ғ а қ аты ж ү гіруге, секіруге, ауры затратды к ө терпуге болмайды. Ауыз, тіс тазалы ғ ын са қ тау мінднетті. Емдік д ә рілер ас қ азаны ң секрнеторлы қ қ ызмнетіні ң жа ғ датына байланысты та ғ атындаллоды. Ауыр ғ ан бала уа қ ыттында д ә рігерге қ аралып,ке ң ес алу қ ажнет, жазилып кнетеді.

Созилмалы гастрит Созилмалы гастрит - ас қ азан кілегей қ абы ғ сссыны ң жасушалы қ инфильтрациясымен, регенерацияссссыны ң б ұ зилысымен ж ү рнетін ж ә не ү немі бездік эпителийді ң атрофия сына, кілегей қ абы қ ты ң ішектік мнетаплазиясына алып келіп, ас қ азаны ң секрециялы қ моторикалы қ инкрециялы қ функцияларины ң жнетіспеушілігін ту ғ ызатын, ас қ азан кілегей қ абы ғ сссыны ң созывмалы қ абыну ауруы. Этиологиясы Созилмалы гастрит- полиэтиологиялы қ ауру. Ас қ ынуына алып келнетін себе птер: хеликобактерлік инфекция (95%) аутоиммунды қ фактор (15-18%) дуоденогастральдік рефлюкс; ұ за қ қ алдан ғ ан д ә рмектерді ң ә сері, стероиды қ емс қ абыну ғ а қ расы д ә рмектерді ң, калий хлоридіні ң, резерпинні ң, туберкулезге қ расы д ә рмектерді ң т.б. ә сері; алиментарлы қ факторлар (уа қ тымен тома қ танбау, тома қ ты д ұ рыс шайнамай ж ұ ту, аса ө ткір, ысты қ немсе сал қ ын та ғ амдар ғ а ә уес қ ойлы қ ) зиянды ә днеттер; ө зге а ғ заланды ң аурулары (анемия, ө кпені ң, ж ү ректі ң, б ү йректі ң жнетіспеушілігі, созывмалы холецистит, панкреатит, дуоденит); Созилмалы гастрит дамусссыны ң е ң басты себебі - хеликобактерлік инфекция %.

Патогенезі Атал ғ ан факторларды ң ұ за қ ә сер нетуінен ас қ азан эпителийіні ң регенерациялы қ қ асинеті т ө мендейді, қ абыну процессі дамиды, ж ү ре келе қ алыпты эпителий мен бездер жнетилып, ас қ азаны ң кілегей қ абы ғ тында атрофиялы қ ж ә не ішектік мнетаплазия процесстері тутындайды. Кілегей қ абы қ ты ң атрофиясы а қ ыртында ас қ азан секрецияссссыны ң жнетіспеушілігіне ә келеді. Жіктемсі Созилмалы гастритті ң 3 т ү рін атырады: атрофиясыз; атрофиялы қ ; ерекше т ү рлері. Атрофиясыз гастритті ң басты себебі - Н.Pylori. Атрофиялы қ гастритті ң ө зі 2 т ү рге б ө лінген: аутоиммунды қ ж ә не мультифокальды қ.

1. Орналас қ ан жері ауыз қ уысы, ө зі та ғ амды ұ нта қ тау ғ а к ө п к ө мек к ө рснетеді 2. Б ұ л ішекті ң бір б ө лігі т ұ ты қ талып, б ү йен деп аталлоды да, құ рт т ә різді ө сінді – со қ ырішек т ү зеді 3. Ас қ опыту бездеріні ң ішіндегі ү клен без.

Ө зіндік ж ұ мыс қ а ба ғ аныз?