ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ ГИСТОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ Тақырыбы: Адам эмбриологиясы. Дамудың қатерлі кезеңдері. Орындаған:Ғабит Ақмарал топ ЖМФ. Тексерген: Кошербаев.С.А Қарағанды 2017 ж.

Ж ОСПАР : I. Кіріспе II.Негізгі бөлім 1.Адамның жыныс жасушаларының құрылысы. 2.Ұрықтану және бөлшектену. 3. Гаструляция туралы жалпы түсінік. 4.Ұрықтан тыс мүшелер. III. Қорытынды 1.Дамудың қауіп-қатерлі кезеңдері.

А ДАМ ЭМБРИОЛОГИЯСЫ. Адам ұрығы дамуының,яғни оның құрылысы және қызметтерінің қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым.Әртүрлі ішкі және сыртқы зиянды факторлардың әсерінен қалыпты эмбриондық даму,анна- нәресте жүйесіндегі қатынастар бұзылуы болады.Осы эмбриопатияларды аллодын- алу,емдеу шараларын жете зерттейді.

А ДАМНЫҢ ҚҰРСАҚ ІШІЛІК ДАМУ КЕЗЕҢДІЛІГІ. Бластоциста статусы Имплантация Гаструляцияның бірінші фазаны Нәрестелік кезең Бала жолдасы мен ұрық қабықшаларының қызмет етуі Тіндер,Ағзалар мен жүйелердің әрі қарай дамуы Ұрықтық кезеңі Ұрықтану Бөлшектену Гаструляцияның екінші фазаны Біліктік бастамалар кешенінің түзілуі Тіндер,Ағзалар мен жүйелердің біріншілік түзілуі Ұрықтан тыс ағзалардың біріншілік түзілуі Амнион көпіршігі мен бала жолдасының түзілуі Эмбрионды кезеңі күн 5-7 күн 7 күн күн күн 3 опта соңынан 8 оптаға дейін 9 оптадан бастап 40 оптаға дейін

Адам ұрығының эмбриогенезі онтогенездің бір бөлігі де,бірнеше сатылардан тұрады. I-ұрықтанудың нәтижесінде зиготаның пайда болуы. II-пайда болған зиготаның бөлшектенуі,осының нәтижесінде бластоцистаның пайда болуы. III-гаструляция,ұрық жапырақшаларының түзіліп,одна ұрықтың біліктік мүшелерінің дамуы. IV-гистогенез бен органогенез немсе ұрықтың тіндері мен мүшелерінің дамуы бұлармен қоса ұрықты қоршаған,ұрықтан тыс мүшелердің қалыптасуы. V-жүйелердің дамуы-системогенез.

А ТАЛЫҚ ЖЫНЫС ЖАСУШАСЫ Сперматозоидтардың ұзындығы шамамен 70 мкм,құрамында басы,мойны және құйрығы бар. Сперматозоидтың басында тығыз,әрі шамбалы ғанна ядросы орын аллоды.Басынан кейін орналасқан жіңішке мойын бөлігі құйрығымен байланысады.Құйрығы-аралық,негізгі және терминальды болып бөлінеді. Қызметі: -хромосомдардың гаплоидты жиынтығын жұмыртқа жасушаға ендіру -оның даму бағдарламасын іске қосу

I-сперматозоидтің БАСЫ; 1-басының плазмолеммасы 2-акросома 2А-акросомалық көпіршік 3-ядро II-сперматозоидтің ҚҰЙРЫҒЫ;4 бөлімнен тұрады. IIА-мойыны немсе байланыстырушы бөлім 4-проксимальді және 5-дистальді центриоль дері;екіншісінен 7-құйрық аксонемасы IIБ-құйрықтың аралық бөлімі а)тоғыз сыртқы фибрилла б)митохондриялы шиыршықты қабықша в)плазмолемма IIВ-құйрықтың негізгі бөлігі а)фибриллярлық қынап(8)9-сыртқы фибрилла мен талшықты қабықша б)плазмолемма IIГ-құйрықтың соңғы бөлігі

А НАЛЫҚ ЖЫНЫС ЖАСУШАСЫ Овоциттің d-130 мкм.Цитоплазмасы мөлдір(жалтыр)және фолликулярный қабықтармен қоршалған.Ядросында гаплоидты хромосомасы бар,ядрошығы жақсы көрінетін жасуша. Ерекшелігі-жасуша орталығы болмайды,сары уаз синтезі белсенді,пісіп-жетілу кезеңінде овоциттің цитоплазмасының шетінде кортикальді гранула лары:саны 4000-дай,мөлшері 1 мкм пайда болады.Мұндай гранулалардың құрамында гликозамингликандар мен ферментер болады.

1-жұмыртқа жасушасының ядросы; 2-цитоплазма.Оның арнайы құрылымдары: а)сарыуазды түйіршіктер б)қыртысты түйіршіктер(3) в)мультивезикулярлы денешіктер 4-плазмолемма бетіндегі микробүрлер Жұмыртқа жасушасының қабықшалары 5-жалтыр 6-дәнді

Ұ РЫҚТАНУ Сперматозоид пен жұмыртқа жасушасы қосылуы нәтижесінде,жаңа организме дамуға қабілетті диплоидты зигота,яғни бір жасушалы ұрықтың пайда болуы. Ұрықтану бір мезеттік емс-ол үш кезең бойы өтетін процесс: 1)гаметалардың дистанттық (лат. distantia- алыстан)әрекеттесуі және жақындасуы; 2)Олардың контакттық (лат. contactus-жаннасу) әрекеттесуі және овоциттің активтендірілуі (белсенділігінің қоздырылуы); 3)Сперматозоидтың анналық жыныс жасушаға енуі және кейін-онымен бірігуі,яғни сингамия.

З ИГОТА Аталық және анналық гаметалардың қосылуы нәтижесінде пайда болған,хромосомдардың диплоидтық жиынтығына ие жасуша;жаңа буынның әзірше бір жасушалы организмі,жаңа организм дамуының бастапқы статусы.Әрбір гамета хромосомдарының гаплоидты жиынтығының құрамындағы генетикалық материал геном деп аталлоды.

Э МБРИОГЕНЕЗ Эмбриондық даму-зиготаның бірінші бөлінуінен бастап,нәресте дүниеге келуіне дейінгі процестерді қамтитын онтогенездің бастапқы кезеңі.Ананың құрсағында эмбриондық даму орта есеппен 280 тәулік өтеді.Акушерлік бөлімде осы мезгілді үш кезеңге бөледі:бастапқы(ұрықтанудан кейінгі бір опта),ұрықтық(2- 8 опталар),нәрестелік(9-оптадан бастап,туылғанға дейін).Өзіндік эмбриондық немсе арте кездік эмбриогенез деп аталатын алғашқы екі кезеңде,тіндер мен мүшелер құрылысының негізін қалау процестері босым болады. Өзіндік эмбриогенездің (1-8 опталар)үш негізгі сатыларын ажыратады:бөлшектену, гаструляция, гисто- және органогенез.

Б ӨЛШЕКТЕНУ Көп жасушалы бір қабатты ұрық-бластула(гр.blaste- өскін,өркен) қалыптасуымен аяқталатын,зиготаның және одна пайда болған бластомерлердің,бір ізді митоздық бөлінулер қатары. Бөлшектену кезінде бластоциста қалыптасады.Бластоциста-ішкі жасушалық масса мен бластоцельден және оларды қоршаған трофобласттан құрылған.Трофобласт(гр.tropheo-қоректену)-тығыз контактормен байланысқан ұсақ ақшыл жасушалардан тұратын ұрық кешенінің жамылғысы.Ішкі жасушалық масса-саңылаулы контактор арқылы байланысқан, ұрық түйіншегі түрде бластоцельге қарай шығып тұратын ірі қоңыр түсті жасушалардың жиынтығы.Болашақта ішкі жасушалық масса дан өзіндік эмбрион демиды.Сондықтан, оны эмбриобласт деп те атайды.

Г АМЕТАЛАРДЫҢ БАЙЛАНЫСУЫ 1-II ооциттің қабығымен байланысқан сперматозоид тар (С3).

С ПЕРМАТОЗОИДТАРДЫҢ ЖҰМЫРТҚА ЖАСУШАСЫНА ЕНУІ 2-II ооцитке шенген С3 біреуінің ядросы С3 ядросымен бірге II ооцитке: 3-екі центриоль енеді. 4- ооцит ядросы.Центриольдердің пайда болуына байланысты,бұл ядро мейоздық екінші бөлінуден жил дам өтеді.Нәтижесінде: а)анналық пронуклеус және б)хромосомалар жиынтығы осындай тағы бір редукциялық денешік (5) түзіледі. 6-қыртысты түйіршіктер 7-периветилленді кеңістік

З ИГОТАНЫҢ БӨЛШЕКТЕНУГЕ ДАЙЫНДЫҒЫ 2А -синкарион жа қ ындас қ ан (біра қ бірікпеген) анналы қ ж ә не атоллы қ пронуклеустары. 3- центриоль дер:б ұ лар да екі еселенеді. 2А

Б ІРІНШІ МИТОЗДЫҚ БӨЛІНУДІҢ БАСТАЛУ 8 -бірегей анналық жұлдыз:пронуклеустарды ң қабықшаларының ыдырап,хромосомаларын ың бірігуінен пайда болады.

Г АСТРУЛЯЦИЯ Көп жасушалы организмдердің ұрықтық дамуының арте кезеңдерінде жасушаларының күрделі орын ауыстыруы- иммиграциясы және т.б.әдістер арқылы өтетін процесс.Нәтижесінде,бір қабатты ұрық-бластула,орталық білік және билатеральді-екі бүйірлі симметрияға иелшенген,үш қабатты ұрық-гаструлаға айналлоды.

Г АСТРУЛЯЦИЯНЫҢ ФАЗАЛАРЫ Деламинация. Алғашқыда біртұтас болған ішкі жасушалық масса немсе эмбриобласт екі қабатқа-эпибласт және гипобластқа ажырайды.Бұл құбылысты деламинация деп атайды. Иммиграция. Дамудың 9-шы тәулігінде басталып,әсіресе,3-оптасында ұрықтық дискіде белсенді өтеді.Олардың ең маңезды нәтижесі-біріншілік жолақ,үш ұрықтық жапырақшалар,хорда және нерв түтікшесі қалыптасуы.

Имплантацияның басталуы.Имплантация-жатырдың кілегейлі қабығына-эндометрийге ұрықтың енуі.Ол екі сатылы процесс: 1)адгезия-жатырдың ішкі бетіне ұрықтың көбінесе эмбриобласт орналасқан полюсінің трофобласттарымен жабысуы,бекітілуі; 2)инвазия-ұрықтың жатыр қабырғасының тіндеріне, әдетте, денесінің болашақ дорсальді бетімен енуі; Имплантацияның жалғасуы.Дамудың 2-ші оптасы бойы имплантация процесі жалғасып, аяқталлоды; трофобласт екі қабатқа ажырайды; гаструляция процесі басталып, ішкі жасушалық масса екі қабатқа-эпибласт және гипобластқа бөлінеді.Сонымен бірге, ұрықтан тыс құрылымдар-амнион қуысы,сары уаз қапшасы,хорион және дәнекертінді аяқша қалыптасады.

Г АСТРУЛЯЦИЯНЫҢ БІРІНШІ ФАЗАСЫ 1-гипобласт 2-амниондық эктодерма 2А-ұрықтан тыс эктодерма 3-ұрықтық эпибласт 4-трофобласт 5-эндометрий жасушалары

Г АСТРУЛЯЦИЯНЫҢ ЕКІНШІ ФАЗАСЫ I-ҰРЫҚТЫҚ ЭПИБЛАСТ 1-біріншілік жолақ 2-біріншілік жүлге 3-біріншілік төмпешік 4-біріншілік ойық 5-хорда аллоды пластинка II-ГИПОБЛАСТ III-АМНИОНДЫҚ ЭКТОДЕРМА

Ұ РЫҚТАН ТЫС МҮШЕЛЕР Эмбриогенезде ұ ры қ денесінен тыс қ ары қ алыптасып, оны ң ө суі мен дамуын қ амтамасыз ететін ө те ма ң езды функцияларды ат қ аратын ж ә не онтогенезді ң тек қ анна пренатальді кезе ң інде болатын құ рылымдарды атайды.Провизорлы қ м ү шелерге амнион,сары уаз қ абы,аллантоис,хорион,плацента жатады.

Д АМУДЫҢ 4 АПТАСЫНДАҒЫ ҰРЫ Қ ҰРЫҚТАН ТЫС АҒЗАЛАР 1-амнион қабырғасы 2-сарыуаз қапшығы 3-аллантоис ҰРЫҚ АҒЗАЛАРЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМДАРЫ 4-хорда 5-жүрек 6-нерв түтігі 7А-7В-ішек 8-қалқанша безінің бастамасы 9-тыныс алу жүйесінің бастамасы 10-бауыр бастамасы 11-терілік эктодерма

Д АМУДЫ Ң 5 АПТАСЫНДА Ғ Ы Ұ РЫ Қ НЕРВ ЖҮЙЕСІ Нерв түтігінің бастық бөлігінде қуысты бес ми көпіршігіне бөлетін-1А-1Д иірімдер түзіледі. 2-жұлын ЖҮРЕК-ТАМЫР ЖҮЙЕСІ 3-жүрек АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ Алдыңғы ішек: 4А-жұтқыншақ 4Б-өңеш 4В-асқазан 4Г-ортаңғы ішек Артқы ішек: 4Д-тік ішек пен несет-жыныс қойнауы 5-бауыр 6-ұйқы безі ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІ 7-кеңірдек ЗӘР ШЫҒАРУ ЖӘНЕ ЖЫНЫС ЖҮЙЕЛЕРІ 8-мезонефрос БАСҚА ДА ҚҰРЫЛЫМДАР 9-қалқанша безі 10-көк бауыр 11-түзіліп жатқан омыртқалары бар хорда 12-аллантоис

Д АМУДЫҢ 7-8 АПТАЛАРЫНДАҒЫ ҰРЫҚ ІШКІ АҒЗАЛАР 1-бас миры 2-жұлын 3-жүрек 4А-жұтқыншақ 4Б-өңеш 4В-асқазан 4Г-ортаңғы ішек 5-бауыр 4Б4Б

Ж ҮКТІЛІКТІҢ ТҮРЛІ САТЫЛАРЫНДАҒЫ ҰРЫҚ

Б ЕЛГІЛЕРІ : I.ЭНДОМЕТРИЙДІҢ ұрық қабықшалары мен бала жолдасының түзілуіне қатысуы 1А-decidua basalis(анналық бөлігі) 1Б-decidua capsularis(сыртқы қабықшасы) 1В-decidua parietalis II. ХОРИОННЫҢ ұрық қабықшалары мен бала жолдасының түзілуіне қатысуы 2А-бүрлі хорион 2Б-тегіс хорион III. АМНИОННЫҢ ұрық қабықшалары мен бала жолдасының түзілуіне қатысуы 4-хорион қуысы 5-амниондық қуыс 3А-бала жолдасының бөлігі 3Б-плацентарлық емс бөлік IV.Суреттерде көрініп тұрған басқа да құрылымдар 7-сарыуаз қапшығы 8-аллантоис

Д АМУДЫҢ ҚАУІП - ҚАТЕРЛІ ( КРИЗИСТІК ) КЕЗЕҢДЕРІ Кризистік кезеңдер деп әртүрлі зақымдатқыш факторлар әсеріне ұрық дамуының ең сезімтал кезеңдерін атайды.Бұл кезеңде,тіпті,өте әлсіз әсерлер де дамудың бұдан былайғы бары сына ықпалын тигізіп,әртүрлі ауытқуларға ұшыратады. Ауытқулар мен кемтарлықтардың себебі- детерминация процесінің бұзылуы.Дамудың туа біткен ақаулары арасында ең жиі ұшырасатын түрлері-нерв жүйесінің ақаулары(анэнцефалия-мидың жоқтығы,микроэнцефалия-мидың кішкентай болуы,ми және жұлынның жарықтары).

Сонымен жалпы қарастырғанда адам онтогенезінің бірнеше қауіп-қатерлі кезеңдерін атап кетуге болады: -прогенез-жыныс жасушаларының дамуы -ұрықтану -имплантация-дамудың 7-8 тәуліктері -мүшелердің білік бастамаларының дамуы және плацента қалыптасуы-дамудың 3-8 опталары -мидың қарқынды өсу кезеңі опталар -организмнің негізгі функциялық жүйелері қалыптасуы және жыныс аппаратының дифференциялануы опталар -нәрестенің дүниеге келуі -нәрестелік кезең-1 жасқа дейін -жыныстық жетілу

Қ ОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ : С.Ж.Ажаев Цитология және адам эмбриологиясы Ж.О.Аяпова Цитология,эмбриология және гистология Ю.И.Афаннасьева, Н.А.Юриной Гистология П.Қазымбет, М.Рысұлы, Ж.Б.Ахметов Гистология,цитология және эмбриология АТЛАСЫ