Қарағанды облыстық жоғарғы мейіргерлік колледж Дайындаған: Мәулен А.Е Тексерген: Сулейменова Ж.Т

Жоспар: Жоңғар мемлекеті Қазақ хандығының Ойраттармен қақтығысы Жоңғарлардың жаңа шабуылының басталуы Үш жүздің бірігуі Аңырақай шайқасы «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» Жоңғар агрессиясының салдарлары

Жоңғар хандығы Жоңғар Хандығы – Батыс Моңғолияда 17 ғасырдың 30-жылдарына қарай төрт ойрат тайпасының бірігуі негізінде құрылған мемлекет. Ғылыми әдебиеттерде Жоңғар Хандығының негізін салған төрт тайпа – шорос, хошоут, дурвэд, хойттар аталады (торғауттар 1627 жилы батыстағы Еділ бойына қоныс аударған).

Қазақ хандығының Ойраттармен қақтығысы 1681 – 84 жылдары қалмақ қонтайшысы Севан Рабдан Қазақстанның оңт. аудандарына басып кірді. Қазақ ханы Тәуке хан шайқаста жеңіліске ұшырап, оның баласын ойраттар тұтқынға аллоды жылдары ойраттар қазақ жеріне тағы да жорық фасады. Сайран қаласын талан-таражға саллоды. Қазақтардың әлсіреген халін пайдаланған Аюке бастаған Еділ қалмақтары да қазақтар мен оларға одақтас болған түрікмен, қарақалпақтардың біріккен әскеріне шабуыл фасады.

Жоңғарлардың жаңа шабуылының басталуы 17 ғасырдың 80-жылдарында Тәуке жоңғарлардың қолында қалған баласын қайтаруды талап етті. Баласымен бірге еріп келген 500-ге жуық жоңғар жауынгерлері Тәуке ханның шешімімен өлтірілгеннен кейін қазақ-жоңғар қатынасы одна әрі шиеленісе түсті жилы жоңғарлардың жаңа шабуылы басталлоды. Бұл шапқыншылық Қазақ хандығының оңтүстік аудандарына айтарлықтай нұқсан келтірді – 11 жылдары Жоңғар шапқыншылығы қазақтар мен оларға одақтас қарақалпақтарды Ташкентке қарай ығысуға мәжбүр етті.

Үш жүздің бірігуі 1710 жилы Үш жүздің басын қосқан Қарақұм жиынында жауға қарсы күш біріктіріп тойтарыс беру жөнінде шешім қабылданды. Бөгенбай батыр біріккен жасақтың қолбасшысы болып бекітілді – 12 жылдары 50 мың адамдық Қазақ хандығының әскері Жоңғар хандығына басып кірді. Бұл қыста болған жорықты ойраттар күтпеген болатын жилы ойраттардың 3000 адамы бар әскер күшінің қарсы шабуылы жеңіліске ұшырады.

Аңырақай шайқасы 1728 жылдан бастап жоңғар басқыншыларына қарсы азаттық күресте түбірлі бетбұрыс жасаған Итішпес көлінің маңындағы ауры шайқасқа даярлана баста ты. Аңырақай шайқасы (1729 ж., кей деректерде 1730 ж.) біріккен қазақ қолының жоңғар басқыншылығына қарсы жүз жылдық азаттық соғысында бетбұрыс жасаған ең ірі жеңісі.

«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама– қазақ халқының Жоңғар шапқыншылығы ( ) салдарынан басынан кешкен ауры қасіретін, босқыншылыққа ұшыраған кезеңін бейнелейтін ұғым.

Жоңғар агрессиясының салдарлары «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламаның» қазақ қоғамына тигізген зардабы хорасан зорь балды. Далалықтардың көші-қон бағдарламаларының быт- шиты шықты. Қазақтар шұрайлы мал жайылымдарынан айырылды. Жетісудағы және Қазақстанның оңтүстік аймақтарындағы бір кезде гүлденіп тұратын жасыл жазиралар енді қараусыз қаңырап бос жаты. Көршілес мемлекеттермен суда-саттық байланысы да уақытша үзіліп қаллоды. Қазақтардың Орал Қазақтарымен де, Батыс Сібірден орыстармен де өзара қарым- қатынастарын шиеленістіріп жіберді. Міне, мұның бәрі әбден әлсіреп, қожыраған Қазақ хандығын Ресей империясының оңай олжа ретінде отарлап алуымен аяқталлоды

Назарларыңызға рақмет!