Темір айналымы IKAZ.KZ Сакайбекова Р.

Темір туралы жалпы мәлімет Темір (лат. Ferrum) Менделеевтің Периодтық кестесінің 4-ші периодының 8-ші қосымша тобындағы химиялық элемент; Темір екі жағдайда кездеседі. Оның бірі жердің өзінен пайда болған жерлік (теллурлық ) темір, екіншісі асланнаң метеорит түрінде жерге түскен космостық темір. Рет нөмірі - 26, атомдық массы - 55,847 IKAZ.KZ

Темір элементінің қасиеттері Ақ сұр түсті, металдық жилтыры бар, электр тогы мен жилуды жақсы өткізетін, магнитке торты латынь, жұмсақ, созилғыш металл. Жылтырлығы металл тип тес. Түсі қара-қоңыр. Магниттік қасиеті бар. Темірдің қаттылығы 45; меншікті салмағы 78. Куб форматы бойынша жымдастығы бар. Сынығы созилыңқы. Тығыздығы 7, 864 г/см 3, балқу t 1539 С. Темірдің 769 С градусқа дейін магниттік қасиеті сақталады. IKAZ.KZ

Теллурлық таза темірдің сирек табылғандары негізді және ультранегізді магмалық жыныстармен байланысты болады. Өте ірі таза темір кендері Гренландияның батыс жағасындағы Диско аралының Уифаке базальттарында және Германиядағы Кассель қаласының қасында ұшырасқан. Сонымен бірге осы екі кен орындарында пирротин (FeS) және когенит (Ғе 3С темір карбиді) кездеседі. Тегінде темірдің жаратылысы осы минералдармен байланысты болу керек. Өзгерілген (серпентинделген) ультранегізді жыныстарда темір өте ұсақ түйіршіктер түрінде бірнеше рет кездескен. Сонымен қатар оның парагенезисті пирротиннен, кейде магнетите шыққаны да анықталды, яғни соралдың оттегінен тотықсыздану реакциясынан шығады. Сондай-ақ кварциты тақта тасстардан экзогендік жолмен шашыранды түрде шыққан темір де бар (Борнео аралы). Тас көмірдің өртенуінің арқасында және шымтезек затраты арасында да темір пайда болады денег пікір бар. Бұл айтылған теллурлық темірден басқа аслан кеңістігінен келген таза метеорит темір кесектері кездеседі. Оны космостық темір деп атайды. Метеорит темірінің бір өзгешелігі оның ішкі құрылысы ромбылы решетка болып келеді. Ондай құрылыс метеорит темірінін бетін тегістеп өңденегде байқалады. Оны алғашқы байқаушының аты бойынша видмагнитет фигурасы деп атайды. Темір барлық ірі өнеркәсіп пен машина жасау өндірісінің негізгі металлы болып табылады.

Химиялық қасиеттері Темір атомының құрылысы: 26 электрон, 26 протон, салыстырмалы атомдық массы 56, 30 нейтрон, 4 электрондық қабат, 2) 8) 14) 2), Электрондық конфигурациясы: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2 Тотығу дәрежесі 0,+2,+3, кейде +6; тотықсыздандырғыш болып табылады. Жай заттармен және күрделі заттармен реакцияға түседі. Таза темір магниттелуге, тез магниттік қасиеттерін жоюға бейім. Сондықтан оны трансформаторлар, электромотора, электромагните, және микрофон мембраналарын жасауға қолданады. Темір көбінесе болят және шойын құймалары түрінде пайдаланылады. Темір элементі астрономияда IKAZ.KZ

Темір күн жүйесінде ең көп тараған элемент. Жер ядросының 90%темір құрайды. Жер мантиясында 12%, жер қыртысында 5%темір бар. Темірді ертеде «Аспан таксы» деп атаған. Жер бетіне жилына мыңдаған метеорит бөлшектері түседі, оралдың құрамында 90% темір бар. Ең үлкен метеорит 1920 ж Америкадан табылған, салмағы 60 т жилы Гренландия мұздағынан салмағы 34 т темір метеорит табылған, қазір Нью- Йоркте сақталуда. IKAZ.KZ

Бұл элементтің рөлі денсаулық үшін өте зорь. Егер темір жетіспесе, баршамызға белгілі анемия немесе қаназдық ауруы пайда болады. Бұл элементтің ағзадағы тәуліктік мөлшері мг. Адам денесінде темір құрамы 3-7 гр дейін (ткань, қан, ішкі органдарда) болады. Темір біздің организме тамақ арқылы келеді. Ересек адамның тәулік қажеттілігі мг құрайды.Бұлшықет белого – миоглобин, құрамында Fe+3 катионы сетке қызғылт түс береді. Қан белого – гемоглобин, құрамында Fe+2 катионы, қанға қызил түс береді, сүвек кемігінде түзіледі. Оның мөлшері көрсетілген шамадан төмен бокса, қанның қызил жасушасының, яғни, гемоглобиннің түзілуі бұзилып, тыныс алу қызметі нашарлайды. Темір ағзаға сырттан түседі, тамақтың құрамындағы темір ионы он екі елі ішектің жоғар-ғы бөлігінде қанға сіңеді. Темірдің ағзаға дұрыс сіңбеуі асқазандағы тұз қышқылының жетіспеуінен немесе темірдің ақуызбен байланысының нашарлауынан болады. Темір барлық жасыл өсімдіктер құрамына кіреді, хлорофилл түзуге, тыныс алуға қатысады IKAZ.KZ Организмдегі темір

IKAZ.KZ Ал тұз қышқылының жетіспеуінің өзі бауыр мен өт жолдарының дұрыс қызмет атқармауынан дуге болады, яғни, оралда әр түрлі тұздар тасс түрінде жена лады. Тастардың пайда болуы топырақ пен судың және қоректің сапасына байланыс-ты екендігі түсінікті. Темір жетіспеген кезде тері бозарады, тырнақ жұмсарады, әрі тез сынады, ауыз қуысы және ас- қазанның сілекейлі қабаты бүлінеді. Темір жұмыртқаның сарысында, қарақұмықта, грек жаңғағында, күнжіт, фасоль, өрікте, мейізде көп болады.

IKAZ.KZ Тағамдағы темір ішек Қ ан плазмасы Қ ан кету ткани С ү век кемігі эритроцит Б ұ зил ғ ан эритроцит

Темір элементі туралы қызықты директор Месопотамия өркениетті метеориттік темірді білген, орал б. з. д. ІІІ мыңжилдықта темірді қолданып оны «асланнан түскен от» деп атаған. Оның құймасынан қару - жарақ, әсемдік бұйымдар жасаған. Египет фараоны ІІ Рамзес хитер патшасына (б. з. д жил) жазған хатында кендерді тотықсыздандыру арқылы темір алу туралы мәліметтер бар. Жер бетінде темір алтыннан да бағалы болған уақыттар балды. Темір ғасыры денег терминді ғылымға ХІХ ғасырдың басында дат ғалымы Томсен енгізді. Бұл темір металлургиясы дамы бастаған кез. Әйгілі Дамаск боляты Шығыста тіпті Аристотель (б. з. д. ІҮғ) кезінде жасалған. Болат қылыш жасау құпияда сақталып келді. IKAZ.KZ

Делидегі б.з.б. ІҮ - Ү ғасыр ғасырда 415 жилы тұрғызилған темір бағана биіктігі 7 метр, салмағы 6, 5 тонна 99, 72% таза темірден тұрады, осынша уақыт таттанбауының себебін ғалымдар анықтай алтай отыр жилы Парижде француз инженері Гюстов Эйфель Эйфель мұнарасының құрылысын аяқтады. Париж эмблемасынасына айналған мұнара биіктігі 300 метр, таза темір металлынан тұрады. Темір табиғи суларда ең кең тараған элементтердің бірі болып табылады,оның орташа құрамы 0, мг/л интервалында тербеліп тұрады. IKAZ.KZ

«Жер бетінде темір жойылып китсе, не болады деп елестетсек, көшелерде сұмдық көрініс, темір жолда, поездар да, машина лорда жоқ, көпірлер үйіндіге айналған,өсімдіктер семіп, өле бастаған. Адам денесіндегі 3 г темір жойылса, тіршілігін тоқтатып, өліп қалар еді.» Минералог, академик А.Е.Ферсман.

Назарларыңызға рахмет IKAZ.KZ