АНАЛЫҚ ТАҚША

Аналық тақша компьютердің ең маңызды бөлігі болып табылады. Аналық тақша стеклотекстолиттен жасалған жазық бет, ол компьютердің негізгі элементі, ххонда электрондық элементтер орналасады. Аналық тақшаның физикалық параметрін, оның орналасатын қорабының түрін анықтауды форм фактор (form factor) деп атайды. Форм фактор аналық тақша өлшемдерінің типтерін анықтайды. Олар стандарты және стандарта тыс болып бөлінеді. Стандартты аналық тақшалар компьютер құрылымын жетілдіруге, әмбебап пайдалануға мүмкіндік беретін, барлық қолданушылар үшін ортақ түрде шығарылады. Стандарттан тыс форм факторлар компьютер құрылысын жетілдіруге мүмкіндік бермейтіндіктен оларды көп қолданбайды.

Ескірген түрлері: Baby-AT, толық өлшемді AT, LPX;

Форм фактор Ө лшемдері (дюйм) АТ толы қ ө лшемді 14 х 12 Bаbi AT 13 х 8,5 ATX 12 х 9,6 Mini- ATX 11,2 х 8,2 Micro-АТX 9,6 х 9,6 LPX 13 х 9 Mini- LPX 10 х 8 NLX 10 x 8 ден 13,6 х 9 FlexATX 9 x 7,5 Қазіргі қолданылып жүрген түрлері: ATX, microATX, FLEX - ATX, NLX; Басқа түрлері: Compag, Packard Bell, Hewlett-Packard және портативтік – мобильдік бір-біріне тәуелсіз құрылымдар. Бұл белгілеулер аналық тақшаның форма сын, өлшемдерін және тақшадағы құраушы бөліктерінің орналасуын сипаттайды. Әртүрлі форм факторлардағы аналық тақшаның өлшемдері косте де көрсетілген.

Форм факторлардың жеке сипаттамалары АТХ форм фораматынадағы аналық мынандай ерекшеліктері бар: 1. Ендіру, шығару порттарының ұяшығын интеграция лоу корпус ішіндегі жалғаструшы өткізгіштер санин азайтуға мүмкіндік береді. Парралель және тізбектелген порттар және клавиатура ұяшығымен қатар платаға PS/2, USB порттар орналасқан. 2. Жады модульдері алмастыру оңай болуы үшін аналық тақша слот тарынан, процессор дан және қоректендіру блогынан алис орналастырылған. 3. FDD және IDE контроллердің ұяшықтары өзара жалғастырылатын құрылғыларға жақын орналасқан. Бұл қолданатын кабельдің ұзындығын қысқартуға мүмкіндік береді. 4. Процессор және кеңейту слот тары тақшаның әр түрлі бөлігінде орналасқан. Олар бір - біріне кедергі тудырмайды. 5. Коректендіру блогында 20 контактілік ұяшық орналасқан. Сонымен қатар аналық тақшаға қоректендіру блогының қызметін басқарып тұру мүмкіндігі беріледі вольттық компьютерлерде қолданылатын кернеу қоректендіру блогынан алынады. АТ тақшасында ол аналық тақшада орналасқан стабилизатор дан алынған.

Микро-АТХ аналық тақшасы АТХ тақшасын өзгерту нәтижесінде алынған. Оның төрт кеңейту слоты бар. Ол кішірейтілген қоректендіру блогына қосуға мүмкіндік береді.

А-PS/2 пернелер тақтасының/mouse ұяшығы. В - PS/2 пернелер тақтасының/mouse ұяшығы. С- USB1 порты D – USB0 порты E – тізбектелген А порты F – параллель порт G – тізбектелген В порты H – MIDI және ойын порты I – шығыс порты J – кіріс порты K – микрофон порты

LPX форм фактoрларындағы аналық тақша Slim корпусында қолдануға арналған, ххондағы кеңейту карталары арнайы Rieser card картасында орналасқан. Ол тікелей аналық тақшаға параллель орналасады.

NLX форм факторлары AGP порты мен DIMM жаттық порттың модульдерінен тұрады. Онда (дыбыс, бейне компоненттері жинақталған) NLX аналық тақшасының кеңейту карталары үшін арнайы орындары бар. Ол қорапта оңай қозғалис жасайды. Сондықтан процессор мен жаттарды оңай айырбастауға мүмкіндік береді. Арнайы орынға ендіру/шығару компоненттері, кеңейту тақшалары компоненттері және информация сақтағыштар орналастырылады. NLX қорабының алдынғы панельіне USB порты орналасады.

ЖҮЙЕЛІК ТАҚШАНЫҢ НЕГІЗГІ КОМПОНЕНТТЕРІ Жүйелік тақшада мынандай компоненттер орналасады: Процессор орнатуға арналған ұяшық. Ол ұяшықтар ZIF, Socket немесе Slot типті болады да арнайы номер мен белгіленеді. Slot2 типті ұяшықтары Қазіргі кезде негізінен Socket типті ұяшықтар қолданылады. Процессор ұяшыққа орналастырылып оның беткі бөлігіне желдеткішті суытқыш бекітіледі. 486 процессор лары на арналған Socketтер

Pentium, Pentium PRO процессор лары на арналған Socketтер Жүйелік ойлау микросхемасының ччтобы (Hub). Кэш жаттың екінші деңгейіндегі микросхемасы INTEL фирмасының PentiumII, PentiumРro процессорларының тақшасындағы картриджінде орналасады. Pentium II, Pentium fro процессорларының тақшасындағы картриджі

Super I/O микросхемасының дискі, параллель және тізбектелген порттар контроллерінде орналасады. Ендіру/шығарудың базалық жүйесі (ROM BIOS). EEPROM қайтадан бағдарламалауға болатын микросхема да ендіру/шығарудын базалық жүйесінің бағдарламасы сақталлоды. Ол бағдарлама операциялық жүйенің жүктелуін, қондырғылардың драйверлерін, арнайы алғашқы компьютер құрылымын тексереді (CMOS SETUP). SIMM/DIMM, RIMM модульдерінің ұяшығы. Оперативтік жат модулін орналастыру үшін қазіргі кезде 72 контактілі ұяшықтар SIMM модулі үшін, 188 контактілі ұяшықтар DIMM модулі үшін қолданылады. Әртүрлі аналық тақшадағы ұяшықтардың түрімен сандры әртүрлі болуы мүмкін. 1. ISA/PCI/AGP шина ларының ұяшығы. Кеңейту тақшаларын орналастыру ұяшықтары аналық тақшада ISA және PSI стандартындағы карталарды орнату үшін арнайы ұяшық - AGP слот тарымен жабдықталған. 2. AMR (Audio Modem Riser) ұяшығы. Модемдерді қосу үшін жасалған. 3. CNR ұяшығы. 4. Орталық процессор кернеуін түрлендіруші. 5. Батарея - СМОS жаттың аккумуляторы, ххонда BIOS пен жүйелік сағаттың құрылымы сақталлоды. 6. Қатты және жұмсақ дискілерді, CD ROM құрылғысын, тізбектелген СОМ портының құрылғыларын жалғастыратын және параллель порттарды LPT қосуға арналған (принтер, сканер, ТВ) ұяшықтар орналасады. 7. Чипсет ( Chipset) - компьютердің компонентерінің арасындағы мәліметтер алмастыруды басқаратын жүйелік микросхемалар топтамасы. Чипсеттің екі негізгі микросхемасы солтүстік көпір және оңтүстік көпір деп аталлоды. Кейбір жүйелік тақшаларда бейнеадаптердің, дыбыс карталарының, желі карталарының микросхема лары орналасуы мүмкін. Ондай тақшаларға NLX және mini LPX форм факторлары жатады.

ШИНАЛАР Жүйелік тақшаның жеке компоненттері бір–бірімен ақпараттар алмазу үшін шиналар деп аталатын өткізгіштер ччтобы арқылы жалғастырылады. Шиналар (BUS) дай өткізгіштерден үш түрде ажыратылады. 1. Деректер шинасы 2. Адрестер шинасы 3. Басқару шинасы Әрбір шинаның контроллері болады (бақылаушылары). Шина контроллері директор алмазу, қызмет көрсэту сигнал дарын алмастыру қызметтерін атқарады да жеке микросхема немесе чипсет микросхемасымен интегралданып жасаллоды. Деректер шинасы кеңейту карталарының слот тарымен, жаттармен және орталық процессор арасындағы директор алмазуын қамтамасыз етеді. Онда DMA режимі ( жатқа тікелей қатынас жасау) негізгі роль атқарады. Бұл режимде директор алмазу DMA контроллері (чипсет микросхемасымен интеграцияланған) арқылы орындаллоды. Шинаның разрядтар саны неғұрлым көп бокса белгілі-бір уақыт аралығындағы директор алмазу саны көп болады да дербес компьютердің өніміділігі жоғары болады. PENTIUM процессордың шина ларының разряды 64–ке тең.

Адрестік шина. Деректер аламосу дерекетерді тартушы мен қабыладаушы бірдей анықталған жағдайда ғана орындаллоды. Компьютердің әрбір компонентінің және оперативтік жаттың әрбір ұяшығының өз адресі болады да жалпы адрестік кеңістікті құрайды. Адрестік шина компьютердің кез-келген құрылғысына адресті беру үшін қолданылады. Оперативтік жаттың максимум көлемі адрестік шинаның разрядные тәуелді болады және оның мәні 2 п мұндағы, п-шина адресіндегі өткізгіштер саны Pentium MMX, PENTIUMII 32 разряд тық адрестік шина түрінде жасалған оның көмегімен 4Гбайт жатты адрестеуге болады. Ақпараттарды жазу, оқу, тарту үшін арнайы қызмет көрсэтуші сигнал дар береді. Ол сигнал дар басқару шина лары арқылы беріледі. Екі құрылғыны ғана жалғастыратын шинаны порт деп атайды. Дербес компьютерде функционалдық қызметтерінің түрі бойынша төмендегідей шиналардың түрі болады: жүйелік шина (орталық процессордың шинасы) Жады шинасы (Оперативтік жат пен орталық процессор арасындағы) КЭШ жаты шинасы ол процессор мен КЭШ жаты арасындағы ақпараттарды алмазуды қамтамасыз етеді. Ендіру/ шығару шинасы (интерфейстік)

Аналық тақшаның орталық процессоры мен КЭШ жатты байланыстыратын электрлік тізбек компьютердің жүйелік шина сын құрайды. Жүйелік шинадағы ақпараттар алмазу солтүстік көпір деп аталатын шипстке кіретін микросхеманың бақылауымен орындаллоды. Жүйелі шинаның жил дам әрекет эту характеристика сын өткізгіштік қабілеті Мега Герцпен өлшенеді. Ендіру шығару шина сының сипаттамасы арнайы косте де берілген Шина Разряды, бит Тактілік жиілігі, МГц Ө ткізгіштік қ абілеті, Мб/с ISA 8- разряд ты 88,33 ISA 16- разряд ты 168,3316,6 EISA 328,3333,3 VLB ,3 PC ,3 PC разряд ты ,3 AGP (х 1) ,6 AGP (х 2) 3266 х 2533,3 AGP (х 4) 3266 х 21066,6

Жүйелік шина және кеңейту тақшаларының ұялары. Интерфейс. Аналық тақшада және адаптерлер тақшасында оларды құрайтын жеке компоненттерінің арасында директорді алмастыру мүмкіндігін шиналар арқылы іске эстрады. Шина көмегімен процессор компьютердің барлық құрылғыларымен байланыс жасап, арнайы сигнал дар алмасады. Компьютердің барлық компоненттерінің арасында өзара түсіністік болу үшін олардың ортақ интерфейсі болу керек. Аппараттық және бағдарламалық интерфейс тер физикалық немесе логикалық бақылау желілерінің, өзара байланысқан құралдардың, бағдарламалық қосымшалардың жұмыстарын үйлестіріп отрады. Шиналар жүйелік (системалық) және сыртқы (периферийлік) болып бөлінеді. Жүйелік шиналардың әртүрлі типтері бар:

ISA (Industrial Standard Architecture) 80 - жылдары РС/Ат – 286 компьютерлерінде қолданылған, ол 8 немесе 15 биттік (разряд ты) деп аталатын 8 немесе 16 канал дан бір мезгілде директор бере аллоды. Оның түсі қара және ұзын болып жасалынады. Оның өткізгіштік қабілеті 16 мб / с, қазіргі кезде де қолданылады. ISA стандартындағы ұяшық 98 немесе (62+ 36) контактілі немесе екі қатарлы ұядан тұрады.

EISA (Extended ISA ) – ISA-ның өзгертілген түрі, қымбаттылығына қарай кең таралмаған. Ол файл – серверлерде, қуатты станция лорда қолданылады.VLB ( VESA LOCAL Вus) -VESA (VIDEO Equipment Standartds Assotiation) ассоцациясы жасаған 32 разряд ты, директор алмазуы жил дам контроллер мен ақпарат сақтағыштар, бейнеадаптерлерде қолдануға арналған, түрлі–түсті шина. Ол сыртқы құрылғыларды тікелей процессор мен жалғастырады, сондықтан оны локальдық шина деп атайды. Шина орталық процессорлар тактісінің жиілігінде жұмыс істейді де 486 компьютерлерінде қолданылады. Жүйелік тақшада оған үш слот бөлінген, тактілік жиілігі 50 м Гц–тен артық процессорлар үшін 2 шинадан артық қолдануға болмайды. VLB шина сының бағасы арзан, өткізгіштік қабілеті –132 Мб/с VLB ұяшығы екі бөліктен тұрады: 1 – ISA, VLB тақшасын бағдарламалау үшін 2 – 128 контактілі VLB – ұясы.

PCI (Peripheral Component Interconnect) – Intel фирмасы шығарған Pentium процессорларында қолданылады. VLB–дан айырмашылығы 33 МГц жиілікте жұмыс істеп қосылған құрылғыларды автоматты түрде анықтауға мүмкіндік беріп Plug and Play режимінде жұмыс істейді. Өткізгіштік қабілеті VLB–дан 20 % жоғары, ххонда 64 разряд бар. Қазіргі кезде жүйелік шиналар ISA (EISA) + PCI, ISA (EISA) + VLB, ISA (EISA) + VLB + PCI кездеседі.