СӨЖ Тақырыбы : Меншік және экономикалық жүйе Орындаған : Исабекова Д. М топ Қабылдаған : Магзумова Л. К. Қарағанды,2017

Жоспар : 1. Меншік - қоғамдық қатынастар жүйесінің негізі ретінде 2. Меншік және оның мазмұны, түрлері және формалары 3. Экономикалық және түрлері жүйе түсінігі

Меншік – бұл материалды игіліктерді пандалану және шаруашылық іс - әрекет нәтижелерін иелену бойынша адамдар арасындағы қатынастар жүйесі. Біріншіден, меншік – барлық қоғамдық қатынастардың негізі, іргетасы. Бекітілген меншік нысандарының сипотына үлестіру, айырбастау тұтыну түрлері тәуелді. Екіншіден, меншіктен қоғамдағы белгіленген топтардың, топтардың жағдайы, өндірістің барлық факторларын пандалануға олардың жену мүмкіндігі тәуелді. Үшіншіден, меншік – тарихи дамудың нәтижесі. Оның нысандары өндіріс тәсілдерінің өзгеруімен бірге өзгереді. Әрі осы өзгерістің қозғаушы күші ретінде өндірістік күштердің дамуы болып табылады. Төртіншіден, әр экономикалық жүйенің шегінде бір негізгі ерекше меншік түрі бокса да, бұл оның басқа түрлерінің болуын жоққа шығармайды, бұрыңғай экономикалық жүйенің ескі түрлерімен бірге, жаңа жүйеге көшудің жаңа өзіне тән өскіндерінің де. Барлық меншік нысандарының өрілуі мен өзара әрекеттестігі қоғамның барлық даму бары сына оң әсер етеді.

Бесіншіден, меншіктің бір нысанынан басқаларға көшуі өміршеңдік үшін бәсекелестік күрес негізінде даму жолымен жүреді. Сонымен бірге меншік нысандарын ( түрлерін ) ауыстырудың батыр жолдары да болады және ол жаңа нысандар өз үстемдігін күштеп бекіткенде іске осады. Әр түрлі өркениет өкілдерінің табиғатына, қоғамның дамуындағы оның рөліне өз пікірлерін білдірген Ежелгі грек әлемінің ( идеал дары ) мұраттары негізінде Платон мінсіз мемлекет туралы ілімді негіздеді. Ондағы барлық азаматтар өндіріс жағдайларына бірлесіп иелік жасайды. Жалпы меншік үстемдігінің дәлелдері адамгершілік туралы ілімнің негізінде тұжырымдалған. Адамгершілік бірліктің, руханияттың сезінуі, ол жалпыға бірдей : бірлікте іс - қимыл жасау – адамгершілікке жатады. Жеке меншік өз мүддесін жалпы мүддеден жоғары ұстайды, әр адам өзі үшін ғана ие болғысы келеді.

Меншік субъектісі ( меншік иесі ) – меншік объектісін иелену мүмкіндігі мен құқығына ие болатын меншік қатынастарының белсенді жағы ( жеке тұлғалар, ұжымдар, мемлекет ). Меншік объектісі – субъектіге толығымен немесе қандай да бір дәрежеде қатысты болатын табиғат затраты, энергия, ақпарат, рухани, интеллектуалды құндылықтар түріндегі меншік қатынастарының пассивті жағы.

Меншік формалары – бұл меншік субъектісінің белгісі бойынша сипатталатын критерий. Негізгі меншік нысандары : Жалпыхалықтық, табиғи ресурстар түрінде қоғамның барлық мүшелері үшін жалпы және бірдей қолжетімділікке ие ; Мемлекеттік, ол жер қойнауының ресурстарымен, негізгі өндірістік қорлармен, айналым қорларымен көрсетілген : жалпыхалықтық меншіктің бөлігі. Қазіргі заманғы әлемде мемлекет пен жергілікті бірлестіктердің иелігінде шаруашылық объектілері, табиғи ресурстар, тарихи - мәдени құндылықтар болмаған бірде - бір ел жоқ. Меншіктің жария түрлері мы надай аяларда пандаланылады : тура, орталықтандырылған басқаруда, қажеттілігі мол аяларда. ( теміржол көлігі, пошта байланысы және т. б ) Ұжымдық, кәсіпорын ұжымының билігіне белгіленген мерзімге берілген және қолданыстағы заңнамаға сәйкес пандаланылатын жоғарыда этап айтылған меншік нысандарының бөлінбейтін бөлігі болып сана лады. Бірлескен - үлестік – меншік, құндылықтар, ақша қаражаттары, бағалы қағаздар түрінде алғашқыда екі немесе бірнеше тұлғаның иелігінде болып, жалпы заңмен белгіленген ережелер мен шектеулерді сақтай отырып, өз қарауы бойынша пандаланылатын.

Жеке – ол жеке тұлғаның иелігіндегі, құқықтық нормаларды сақтай отырып пандаланатын затрат, меншік түрінде болады. Жеке меншік – меншік қатынасы, оның барысында экономикалық тұлға, басқалардан тәуелсіз, өзі иелену мен билік атқарымдарын іске эстрады, меншік иесінің барлық өкілеттілік, заң күші осы тұлғаның қолында. Жеке меншік ( оның классикалық түрінде ) меншік субъектілері – жеке адам, топ, отбасы. Өндіріс табысты, панданы ұлғайтуға бағытталған. Басқару жеке дара іске асырылып, барлық өнім мен панданы ( егерь ол бар бокса ) материалдық ресурстардың иегерьі иеленеді. Жеке меншік иелеріне экономикалық еркіндік пен осы ресурстарды қалай пандалануды өздігінен шешуге мүмкіндік береді. Жеке меншік иелері қабылдаған шешімдер үшін экономикалық жауапкершілікте. Жағдай сәтті бокса, барлық панда солардікі, кері жағдайда олар барлық меншігін немесе оның бөлігін жоғалтады.

Меншік заңды және экономикалық категория болып табылады. Меншік термині екі мағынада қолданылады : а ) құқық мағынасындағы меншік немесе заң жүзінде, құқық бойьшша ; ә ) экономикалық мағынадағы меншік немесе іс жүзінде, нақты ; Меншікті заңды тұрғыдан қарастырғанда ол форма льды және нақты құқықпен байланысты. Формальды құқық немесе меншік титулы - ресми, заңды түрде рәсімдеу және меншікті мойындау.

Экономикалық мағынада меншіктің құрамы на келесі элементтер кіреді : а ) материалдық игіліктерді меншіктеу ( өндіріс құралдарын және өндіріс нәтижелерін ); ә ) мүлікті шаруашылықта қолдану ; б ) экономикалық табыс алу. Меншіктің заңды құкығы Римдік кұқықтың дәстүрлі терминдерімен анықталады : Иемдену - заңға негізделіп өз шаруашылығында нақты бір мүлікке ие болу мүмкіндігі ; Пайдалану - берілген мүлікті заңға негізделіп тұтыну мүмкіндігі ; Басқару - заңға негізделіп мүліктің тағдырын анықтау мүмкіндігі. Меншікті экономикалық тұрғыдан қарастырғанда иемдену категориясымен байланысты.

Экономикалық жүйе түсінігі және түрлері Күнделікті экономикалық өмірде адамдар арасындағы қатынастар Әрқашанда белгілі экономикалық жүйе ретінде қызмет жасайды. Экономикалық жүйе - бұл қоғамның белгілі бір тұтастығын, экономикалық құрылымын құрайтын өзара байланысты экономикалық элементтердің жиынтығы ; экономикалық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну процессіндегі қатынастардың бірлігі. Қоғамның экономикалық жүйесі шағын экономикалық жүйелерден түрады : үй шаруашылықтары мен кәсіпорындар.

Үй шаруашылықтары денегіміз отбасы шеңберіндегі ресурстар иелері мен тұтынушыларды көрсететін шағын жүйе. Фирма ( кәсіпорын ) денегіміз шеңберінде қажетті ресурстарды пандаланып, экономикалық игіліктер мен қызметтерді өндіретін шағын жүйе. Кез - келген экономикалық жүйеге өзінің ұлттық қызмет атқару механизмі тән болады. Ол « шаруашылық механизмі » денег түсінікпен айтылады және өндірісті ұйымдастыру түрлері мен оны басқару құрылымы нан тұрады. Шаруашылық механизмінің сипоты мен қүрылымы өндірістің шеңбері мен салаларының және қоғамдық өндіріс құрылымының ерекшеліктеріне байланысты болады.

Меншіктің экономикалық мағынасы келесі қатынастармен сипатталады : Иемдену – затты өз игілігіне пандалану. Жатсындыру – меншік объектісін иеліктен шығару Жекелендіру - әр бір тауэр өндіруші мамандығы бойынша белгілі бір тауэр өндірісіне жекеленеді. Қоғамдастыру – еңбектің қоғамдық сипотының дамуы. Өндірістің материалдық және жеке факторының бірігу тәсілі. Табысты бөлу әдістері.

Экономикалық жүйені мы надай түрлерге бөледі : - ескі технологияға негізделген, қол еңбегі кең тараған, көп экономиканың тәртіпті және ғасырлық салт - дәстүрлері қалыптасқан, әлсіз дамыған елдерде кең тараған дәстүрлік жүйе. Дәстүр ұрпақтанұрпаққа тарап нені, қалай, кім үшін өндірілетіні солармен анықталады. Уақытпен белгіленген және арнаулы рәсімдермен қолданылатын дәстүр өндірісті, айырбастауды, бөлуді және табысты тұтынуды анықтайды ; Әміршіл – бұл экономикалық жүйеде өндіріс, бөлу, айырбас және тұтыну туралы барлық шешімді мемлекет қабылдайды. Мемлекет диктаторлық болып табылады, оның жеке меншігі өндірістің барлығына және жерге тараған, қабылданған экономикалық шешімдер орталықтанған міндетті жоспарлауға негізделеді ;

- нарықтық экономикада шаруашылық шешімдерін әрбір экономикалық агент өз бетімен қабылдайды. Ол еркін кәсіпкерлікке, бәсекелестікке және жеке меншікке негізделген. Нені өндіру қажет, ол, мы на немесе басқа тауэрға сұраныс беретін тұтынушымен анықталады. Қалай өндіру қажет, оны өндірістің ұстанымы мен табыстың жоғары болуын есептейтін өндіруші шешеді. Кім үшін шығарылуы қажет, кімнің ақшасы бар, соның пандасына өндіруші шешеді ; - аралас экономика - негізгі экономикалық мәселелерді шешуде маңызды рөл ойнайтын мемлекет пен жеке сектордың экономикалық жүйесімен бірге жұмыс істейді. Сонымен бірге экономикалық Және әлеуметтік мәселелерді шешудегі мемлекет рөліне байланысты, аралас экономиканың моделі бөліп көрсетіледі.

Меншік экономикалық қатынастардың бүкіл жүйесінде көріне отырып, оның негізін, құрылысын айқындады. Осы арқылы әрқилы өндіріс тәсілдерінде дамудың көзіне айналды. Адамзат қоғамындағы иемденудің ерекшелігіне байланысты, яғни табиғат затратын иемдену адамдар үшін, адамдар арасындағы болатын қатынасты, өз еңбегі өнімдерін иемденудің алғышарты ретінде сипатталды. Меншікті иемдену еңбек мәнімен үндеседі. Бұдан еңбек процесінің мән - мазмұнымен толықтырылуына сәйкес меншік пен еңбектің ұқсастық заңы шығады. Енді меншіктің тарихи дамуының негізгі элементтерін абстрактылы жорамалдау арқылы көрсетуге мүмкіндік труды.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі : С. Әкімбеков, А. С. Баймұхаметова, У. А. Жанайдаров – Экономикалық теория Н. Қ. Мамыров, Д. М. Мадиярова, А. Е. Қалдыбаева. Майдан - Әли Бегалиев. Халықаралық экономикалық Интернет желісі :