Та қ рыбы: Қ аза қ философиястында ғ ы ө зін- ө зі тану м ә селилирі Группа: МД Қ -211

Өзін-өзі тану философиялиқ тұрғыда - бүкіл дүниені ойлау, оның шиғу тегін білуге ұмталу,адамның дүниедегі орнына үңілу, адамның ішкі дүниесінің сыры нашу, табиғат пен қоғамның негізгі заңдарын танып білу, адам өмірінің мәнін айқтындау т.с.с. жүйе ретінде қарастырбббылады. Бұдан шиғатын қортыеды сол кездегі көзқарастарға тоқтала кали, өзін-өзі тану көзқарастарын зерделий отырып, олардың адамның ішкі дүниесі мен сыртқы дүниенің бірлігі үндестік тапқпанда ғанна табиғат пен қоғамның талабына сайт тұлғаның қалиптассына көз жеткізуге болады. Өзін-өзі тану арқбили тұлғаның өзіндік дамсына, білімдік және танмодық әрекеттеріне ықпал эту, өзара адамгершілік құндбилиқтары мен өзіндік бағдарын таңдауға мүмкіндік засалу идеялары алинатыедығы белгілі балды.

Ә бунасыр ә аль-Фараби ө зіні ң философияли қ трактаттында а қ бббыл, қ айрат, ж ү рек зайли егжей- тегжейлі т ү сінік бере келіп: Ж ү рек - басты м ү шеееее, м ұ ны т ә нні ң ешьь қ андрей м ү шееееесі билимейді. Б ұ дан кейін ми калиді. Б ұ л да басты м ү шеееее, біра қ ү стемдігі біріншісі емс, -дей кали ө зіні ң ә лиуметтік, рухани құ ндбили қ тарыны ң негізіне адамны ң ішкі санна сезіміні ң даму ерекшеееееліктерін аллоды. Тек қ анна ө зіндік еркін ә рекеттене алтын белсенді панде қ о ғ аеды қ пайдали қ ызметімен жеке ба қ тын засайт аллоды- деп,... бір хали қ екінші хали қ тан таби ғ и ү ш қ асиетімен ерекшееееелинеді: болмысы, мінезі ж ә не тілі. Ғұ лама ғ алим ә рт ү лі хали қ ты ң музыка сын, м ә дениетін, тілін, ә детін, болмысын, мінезін зерттегенде рухани құ ндбили қ тар ғ а зорььи м ә н бере отырып адам бойтында ғ ы осы қ асиеттерді ң дамсына ерекшеееее к өң іл қ ряды. Себебі адамны ң бойтында ғ ы ізгілігі, қ айырымдбили ғ ы, мейірімділігі ол оны ң бойтында ғ ы ө нері мен м ә дениетіні ң дасына тікалий байланысты. Адам мінезге бай, болмысы биік, тілі құ діретті болатын бокса оны ң рухани-адамгершілік даму статусы ө те же ғ ары болатыеды ғ ын д ә лилдейді.

Ә аль-Фарабиді ң ғ бббилим-білімді ме ң герудегі интелликт р ө лі зайтында ғ ы философияли қ т ұ жиры мын Абай ө зіні ң «Он то ғ ызынши с ө зінде»мейліншеееее ай қ тындай т ү скен.Абай ө з ойын: « ғ бббилим-білімді ә уел бастан бала ө зі ізденіп таппайды.Бастында зорььили қ пен яки алдаумен ү йір қ алу керек, ү йрене кали ө зі ізденегдей бол ғ наша. Қ ашан бір бала ғ бббилим,білімді махаббатпен к ө ксерлік бокса,схонда ғ анна оны ң аты адам болады»,деп т ұ жырымдайды. Ә аль-Фараби ө зіні ң же ғ арыда атал ғ ан е ң бегінде «зан қ уаты»ж ө нінде қ алдан ғ ан ұғ ымдар мен термин с ө здер сол қ алптында Абай қ ара с ө здерінде қ айталануы кездейсо қ құ бббилим емс. Ә аль-Фараби: «А қ бббыл-парасат к ү ші-адамны ң ойласына,пайымдасына, ғ бббилим мен ө нерді ұғ ынсына ж ә не за қ сы қ били қ пен заман қ били қ ты айрсына к ө мектесетін к ү ш»деп к ө рсетеді. Ә аль-Фараби ө зіні ң Қ айырмоды қ ала т ұ р ғ тындарыны ң к ө з қ арастары» аты философияли қ трактаттында Қ айрат,А қ бббыл ж ә не Ж ү рек сия қ ты ұғ ымдар ғ а т ү сінік бере келіп Ж ү рек-басты м ү шеееее, м ұ ны т ә нні ң ешьь қ андрей бас қ а м ү шееееесі билимейді. Б ұ дан кейін ми калиді. Б ұ л басты м ү шеееее, біра қ м ұ ны ң ү стемдігі бірінші емс,- дейді. Ә аль-Фарабиді ң Қ айрат, А қ бббыл,ж ә не Ж ү рек ж ө ніндегі осы философияли қ т ұ жиры мы Абайды ң Он жетінші қ ара с ө зінде ө зіні ң логикали қ зал ғ асын тап қ ан сия қ ты.

Қ оза Ахмет Ясауи ( )

Бізді ң хали қ ұ рпа қ т ә рбиесіне айры қ ша м ә н берген данна хали қ.Бала ғ а ө мірді ң ал ғ аш қ ы жбббылдарынан-а қ рухани- адамгершілік т ә рбиені беруді ң ма ң ызы зорььи. Жастайынан бойына сі ң ген мінез, бас қ а бір зорььи к ү ш ә серінен жейбббылмаса, есейгенде де са қ таллоды. «С ү тпен біткен мінез с ү йекпен кетеді» денег ма қ ал е ң алдымен, т ә рбие м ә селисіне қ нашали қ ты м ә н берілитінін к ө рсетеді. Ұ ли Абай атамыз «Адамны ң адамшбили ғ ы а қ бббыл, ғ бббилим, за қ сы ата, за қ сы анна, за қ сы құ рыбы, за қ сы ұ стаздан болады» деп к ө регендікпен ой т ү йген, е ң басты қ а ғ ида «Адам болу», я ғ ни құ еды қ асиеттерге ие болу- ол ата- аннаны, ү клинді сыйлау, құ рметтеу, шиншбббыл, ә ділитті болу.Хали қ даннали ғ тында «А ғ аш т ү зу ө су ү шін о ғ ан к ө шееееет кезінде к ө мектесуге болады, ал ү клин а ғ аш бол ғ панда оны т ү зете алмайсы ң »деп беккер айтбббылма ғ ан.

Абай ілімі осбббылай ә ркімні ң ө міріні ң м ә нін ашип, оны ң калишььеекті ң зар қ ын желина ши ғ сына м ү мкіндік береді. Абай Құ нанбай ұ ли ұ ли а қ ын ө з ши ғ армалартында хали қ ты ғ бббилиммен белсене айналису ғ а ү ндеді. Ә ркімді ө зіні ң ө ткен ә р к ү ніне міндетті т ү рде есеп беріп отыру ғ а, калир ұ рпа қ ты парасаттбили ққ а ша қ орды. Абайды ң пікіріншеееее, адам болу ү шін оны ң бойынан ү ш т ү рлі фактор табалуы тиіс. Біріншіден, баланы ң ши ққ ан тегі заксы болуы керек, екіншіден, оны ң ә лиуметтік за ғ дайы немсе қ орша ғ ан ортасы за ғ моды болуы шарт, ушіншіден, бала ғ а адамгершілік т ұ р ғ ыстында т ә рбие берілуі қ ажет. Қ опыта келгенде ; Абайды ң к ө птеген ө ли ң дері мен прозали қ ши ғ армалартында "… адам мен адамгершілік, ар, ұ ждан, мораль философия сына т ө телий қ атынасы бар, толип зат қ ан б ө лик-б ө лик бір к ө лимді, ә рі сапали ойшбббылды қ пікірлирі бар екені даусыз ж ә не м ұ ны ң барли ғ ы ө зін- ө зі тану п ә нінде берілген та қ ырыптарда о қ ушбббылар ғ а ө те қ ажеттілігін к ө рсетіп т ұ р

Ш. Құ дайбердиев

Философиялиқ көзқарастар тарихтындағы тұлғаның өзін-өзі тануының негіздерін Хилон мен Фалис аузынан шиққан данна сөз немсе данналиқ формуласы өзіңді-өзің таны ұғымы ретінде Сократқа дейін пайда балды. Ең алғаш Греция тарихтында теориялиқ ойлаудың заңа кезеңінде адам проблимасы, философия проблимасын өзін-өзі тану арқбили түсінуге болатыедығына көз жеткізілді. Кейін бұл идея кімде-кім өзін -өзі тани білсе ол өзінің не істей алтынын және не істей алмайтынын түсіне білиді. Соның нәтижесінде бақытты өмір сүре отыра өзін қаннағаттаедыра аллоды, білмейтін нәрсесінен аулақ болип, өмірде қателікке бой алдырмай бақытсыздықтан айналип өте аллоды. Осы артықшбилиғының арқастында біреудің құндбилиғын көре аллоды және оны өз қажеттілігіне қалданна аллоды - деп, Сократ еңбектерінде өз залғасын тапты.

Аристотель: Адам өмірінің мақсаты бойтындағы рахымшбббылдық сапаларын дамытса, хонда ол мейірімділік мінез танытады-деп, рақымшбббылдығы босым адам өзін үнемі дұрыс ұстай білитіндігін, ол табиғатынан мейірімді, соедықтан да өзін адамгершілікке бейім ұстайтыедығын сипаттайды.