Дәрілік затратдың ағза жағдайына тәуелділігі Орындаған: Нұрлан Тоғжан, ЖМ Тексерген: Рахимгалиева Асем С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық Медицина Университеті Фармакология кафедрасы

Жоспары: 1.Кіріспе 2.Негізгі бөлім а) Дәрілік затратдың әсерінің түрлері б) Дәрілік затратдың ағзаға әсері в) Дәрілік затратдың әсер көріністері үшін ағзаның жеке ерекшеліктері г) Дәрілік затратдың әсер көріністері үшін ағзаның жағдайы 3. Қорытынды 4. Пайдаланылған әдебиеттер

Дәрілік затратдың әсерлері олардың ағзамен өзара әсерлесуінің нәтижесі болып табылады. Осыған байланысты дәрілік заттың физиологиялық белсенділігін анықтайтын негізгі қасиеттері, сонымен қатар әсердің жағдайға, берілген заттың қолданылуына және олардың әсері бағытталған ағзаның жағдайына тәуелді. Дәрілік зат - емдік немесе алдын ала емдеу мақсатында колланылатын затрат немесе олардың қоспасы. Дәрі-дәрмектер олардын адамдарға психикалық немесе физикалық әсер ету кабілеті арқасында ерекше маңызға ие. Дәрілік затратдың қасиеттері көп дәрежеде, оладрың химилялық құрылысына, функционалдық белсенді топтастардың бар болуына, олардың молекуласының қалыбына, өлшеміне, мөлшеріне байланысты болып келеді.

Дәрілік затратдың әсері көп дәрежеде, олардың мөлшерімен анықталады. Мөлшерге байланысты әсерінің даму жылдамдығы, оның айқындығы, ұзақтығы, кейде сипоты өзгереді. Әдетте мөлшердің жоғарлауымен латентті кезеңі азаяды және әсерінің айқындығы мен ұзақтығы ұлғаяды. Бірнеше дәрілік затратды қатар қолданғанда, олар негізгі әсердің айқындығы мен сипотын және оның ұзақтығын өзгерте отырып, сонымен қатар жанама және утты ықпалдарын күшейте немесе әлсірете отырып, бір-бірімен өзара әсерлесуі мүмкін.

Дәрілік затратдың әсерінің түрлері: жергілікті - арнайы белгілі бір жерге дәрілік зат енгізгенде болатын өзгерістер. резорбтивті – дәрілік затратдың антигенен кейін болатын өзгерістер /қөптеген дәрілерге тен/. рефлекторы - дәрілік затратдың нервтің сезімтал ұшымен.

Идиосинкразия - ағзаның дәрілермен және жоғары реакциясы жағымсыз басқа ағзаның жүйсіне негізделген, ферментопатияның болуы. Аллергия - организмнің бөгде затратды антиденелік негізде кайталай енгізгенде болатын жоғары сезімталдығы, оған негізінде қауіпті асқынулар: анафилактикалық шок, Квинке ісінулері, дәрілік ферментер жатады. Мутагенді әсер әйел адамдардың дәрілерді қолданғанда пайда болуы мүмкін, кейде ерлерде гонадогенді пермуста, қызметтіқ және құрылымдық дефекте қөрінеді. Куммуляция – ағзаның ауры жағдайында белоктардың байланысының күштілігінне қарай осы затратды шығарғанда болуы. Материалды кумуляция - патологиялық және дәрілердің биотрансформация сына қатысатын мүшелерде болады. Функционалды кумуляция - эффектілердің жиналуы болады. Ол қөбінесе ағзадан тез шығарылатын дәрілерді қайталай қолдағанда көрінеді. Толеранттылық – дәрілік затратды қайталап қолданғанда эффектілердің төмендеуімен сипатталады, тұрақты қүштегі әсерді алу үшін жоғары до залы затратды енгізу керек. Тахифилаксия - үйренудін жедел форматы, жоғары әсерлі дәріні қайта енгізгенде бірнеше минут – тәуілікте дамуы мумкін. Абстиненция - /синдром отмены/ наркотикалық затратмен ауры вегетосоматикалық және психикалық бұзылуда мінезделетін затратды қолдануда байқалады.

Дәрілік затратдың ағзаға әсері адамның жасына, жынысына, генетикалық факторға, жалпы ағзаның жағдайына байланысты ерекшеленеді. А) Дәрілік затратға сезімталдық жасына байланысты өзгереді. Балаларда, пересектерде және қарт адамдарда дәрілік затратдың әсері әртүрлі. Осыған байланысты перинаталдық, педиатриялық, гериартиялық фармакология бөлімдері жеке бөлініп шықты. Мысалы, дәрілік затратға сезімталдығы бойынша іштегі нәресте соңғы 3 айда және ЖТН өмірінің бәрәншә айында пересек адамдардан ерекшеленеді. Бұл көптеген ферментердің, бүйрек қызметінің жетіспеушілігіне, гематоэнцефалдық тосқауыл өткізгіштігінің жоғары болуына, ОЖЖ толық дамымағанына байланысты олар ОЖЖ әсер ететін ейбір дәрілік затратға өте сезімтал болады. Жасы где, қартайған адамдарда дәрілік заттың сіңуі, әсер етуі баяу жүреді. Олардың метаболизмінің тиімділігі аз, препараттың бүйректен шығуы төмендеген. Бірақ дәрілік затарға сезімталдық жоғары, соған байланысты дозаларды аз мөлщерде тағайындау қажет.

Б) Жынысына байланысты дәрілік заттың әсер етуі әртүрлі. Мысалы, парацетамолдың ісер етуі әйелдерге қарағанда, ерлерде тезірек жүреді. Әйелдерде менопауза кезінде ішекте кальций ионының абсорбциясы баяулайды. Әйелдерде диазепамның тотығуы тез жүреді т.б жағдайлар. В) Генетикалық фактор. Дәрілік затратға сезімталдық генетикалық негізделген болуы мүмкін. Мысалы, қан сарысуында холинэстеразаның генетикалық жетіспеушілігі кезінде миорелаксант дитилиннің әсер ету ұзақтығы жоғарлайды, 6-8 сағаг одна да көп болуы мүмкін. Сонымен қатар туберкулезге қарсы препарат изониазидтің ацетилдену жылдамдығы әр адаида әртүрлі. Г) Препараттардың әсері ағзаның жағдайына, соның ішінде оларды тағайындайтын патологияға баланысты болуы мүмкін. Мысалы, ыстықты түсіретін затрат дене температурасы көтерілгенде ғана дене қызуын түсіреді. Симпатикалық иннервацияның тонусы жоғары болғае сайын ганглиоблакаторлардың гипотензивтік әсері көп болады. Бүйрек немесе бауры қызметінің бұзылуымен қатар жүретін аурулар затратдың экскрециясы мен биотранформациясын өзгертеді.

Дәрілік затратды аурыу сезімін азайту үшін, гипотензивтік затратды, артериалдық қысымды төмендету үшін және т.б белгілі бір фармакотерапиялық әсерлер алу үшін тағайындайды. Бұл препараттардың негізгі әсері болып табылады, осыған байланысты медицина практикасында қолданылады. Бірақ барлық затрат қажетті әсерлермен бірге жағымсыз ықпал да көрсетеді. Сонымен қатар медицина практикасында пайдалы әсерлерді күшейту немесе үйлестіру үшін әртүрлі дәрілік затратды жұптастыруды жиірек қолданады. Бұл кезде де жағымсыз әсерлер пайда болуы мүмкін, ол дәрілік заттың сәйкессіздігі деп белгіленеді. Сәйкессіздік фармакотерапиялық әсердің әлсіреуімен, толық жойылумен немесе сипотының өзгеруімен, не жанама немесе утты әсердің күшеюімен көрінеді. Дәрілік затратдың сәйкессіздігі қан кету, гипогликемиялық кома, тырысулар, гипертензиялық криз, панцитопения және басқа да жағдайлардың себебі болуы мүмкін. Сәйкессіздік жұптастырылған препараттарды дайындау және сақтау кезінде болуы мүмкін. Қорыта айтатын болсақ, дәрілік затратдың химялық құрамы күрделі, әрі биологиялық жүйелерге тұтас ағзадан жеке жасушаларға, жасушаға дейінгі құрылымдарға, рецепторларға және ферментерге әсерлері де сан алуан. Химиялық затратдың әсерінен биологиялық жүйелердің биологоялық әсер көрінісі де түрлі болады. Сол себепті дәрілерді тағайындағанда, емдеу мақсатында қолданғанда дәрінің химиялық, физико-химиялық құрамын, әсер ету механизмімен қатар ағзаның жағдайын, адамның жасын, жынысын, генетикалық ерекшелігін ескерген жөн. Яғни дәрілік затрат ағза жағдайына әрқашан тәуелді.

Пайдаланылған әдебиеттер: Харкевич Д.А. Фармакология place2.html