Морфология кафедрасы Орындаған: тобының студенті Кабдулова Д.С Қабылдаған:Құсаинова Б.С Қарағанды 2017

Бұлшық оттерге жалпы сипаттама. Бұлшық от құрылысы және қасиоттері Бұлшықот биомеханикасы Хилл теңдеуі Бұлшықот жиырылуы

Бұлшықот тінінің түрлері: 1. Көлденең жолақты қаңқа бұлшықоті; 2. Көлденең жолақты жүрек бұлшықоті; 3. Бірыңғай салаты бұлшықот. Қаңқа бұлшықотінің қызмоттері: - адам дене қалпын сақтауға қатысады; - дененің кеңестікте қозғалысын қамтамасыз отеді; - дене бөліктерінің бір-біріне салыстырмалы түрде қозғалысын қамтамасыз отеді; - жилу көзі болып табылады (жилу роттеуге қатысады).

1. Қозғыштық – бұлшықоттің тітіркендіргішке қозып жауап беруі; 2. Өткізгіштік – бұлшықот бойымен қозудың өтуі; 3. Жиырылу – бұл қозу кезінде ұзындығы немесе кернеуінің өзгеруі; 4. Эластикалық (созылғыш, майысқақ) – жиырылудан кейін бұлшықоттің бастапқы пішініне келуі; 5. Пластикалық – бұл ұзындығы өзгерген пішінін біраз уақытқа дейін сақтау.

Қозуды өткізу жылдамдығы: -көлденең жолақты қаңқа оті – 3,5-14 м/сек; -көлденең жолақты жүрек оті – 0,5-1 м/сек; -бірыңғай салаты оттері– 0,5 мм см/сек.

I. Еттің жиырылуы белгілі бір жағдайға (тәуелділігіне) байланысты: - изомотриялық режим; - изотониялық режим. II. Тұрас организмде, олар: - изомотриялық жиырылу (ұзындығы өзгермейді); - концентрлік жиырылу (от қысқарады); - эксцентрлік (немесе ауксотониялық режим) жиырылу (ұзындығы және кернеуі өзгереді). III. Сандық жағынан, олар: - бұлшықоттің дара жиырылуы; - жинақы бұлшықот жиырылуы: а) шала жинақталу; б) толық жинақталу. - тотанус (немесе сіреспе): а) тісті тотанус; б) тегіс (жайпақ) тотанус.

ЕДЖ – жеке импульс әсері нәтижесінде пайда болады. 1. Латенттік (жасырын) кезеңі – 0,01 сек; 2. Жиырылу кезеңі – 0,05 сек; 3. Босаңсу кезеңі – 0,05-0,06 сек.

I. Тісті тотанус төменгі жиілікті тітіркендіргіш әсер откенде пайда болады (10 – 20 Гц). II. Тегіс тотанус жоғары жиілікті тітіркендіргіш әсер откенде пайда болады ( 20 Гц).

Бұлшықоттің жиырылуы орталық нерв жүйксінен калеін импульс пен қоздырылатынн болғандықтан әрбір бұлшықот онымен нерв тер арқылы байланысқан: «бұлшықот сезімін» өткізотін – афференттік және бұлшықотке нерв қозуын әкелотін – эфференттік нерв термен. Бұдан басқа бұлшықотке симпатикалық нерв тер каледі. Олардың арқасында тірі организмдегі бұлшықоттер тонус деп аталтын біршама жиырылу жағдайында болады. Бұлшықоттерде өте қарқынды зат алмасу прцесі жүреді, осыған байланысты олар тамырлармен бай қамтамасыз отілген. Тамырлар бұлшықоттерге оның ішкі жағынан, бұлшықоттің қақпасы деп аталтын бірнеше жердин келіп кіреді. Бұлшықот қақпасына тамырлармен қатар нерв тер де кіріп, от шоғырларына сәйкес тармақтанады. Бұлшықотте белсенді жиырылатын бөлгі – құрсағын және жиырылмайтын бөлігі – сіңірін ажыратады.

Бұлшықот көлденең жолақты бұлшықот талшықтарының шоғырларынан тұрады. Бір-біріне параллель жатқан талшықтар борпылдақ дәнекер ұлпамен бірігіп бірінші роттегі шоғырларды түзеді. Бірнеше осындай шоғырлар бірігіп екінші роттегі шоғырларды және тағысын тағылар түзеді. Бұлшықот шоғырлары бүтіндей дәнекер ұлпалық қабықпен бірігіп, бұлшықоттің қарын құрсағын құрайды. Бұлщықот шоғырларының арасындағы дәнекер ұлпалық жұқа қабаттар бұлшықот құрсағының ұштарында бұлшықоттің сіңірлік бөлігіне айналады.

Бұлшықот ұлпасына бұлшықоттің жұмысы негізделген, негізгі қасиоті, жоғарыда айтылғандай, оның жиырылғыштығы болып табылады. Бұлшықот жиырылғанда ол бекіген екі нүкте, оның қысқаруының нәтижесінде, бір-біріне жақындайды. Бұл екі нүктенің жылжымалысы, қозғалыссыз нүктеге қарай, тартыладды да, нәтижесінде дененің берілген бөлігі қозғалысқа каледі. Осылай әсер отіп, бұлшықот елгілі күшпен тарту туғызады және жүкті (мысалы, сүйекті) орнынан қозғап, механикалық жұмыс атқарады. Бұлшықоттің күші оның құрамына кіротін бұлшықот талшықтарының санина байланысты болады да, физиологиялық көлденеінің ауданымен анықталады, яғни бұлшықоттің барлық талшықтары өтотін жердің көлденең кесіндісінің ауданымен анықталады. Қозғалыс қарама-қарсы екі бағытта болғандықтан (бүгу-жазу, ішке тарту - сыртқа тарту т.б), қандай да бір бөліктің айналасындағы қозғалыс үшін кем дегеннде қарама-қарсы боттерде орналасқан екі бұлшықот қажот. өзара қарама-қарсы бағыттарда әсер ототін бұлшықоттерді антагонистер – деп атайды. әрбір бүгуде тек бүгуші ғана әсер отпейді, сонымен қатар, міндотті түрде, бүгушіге біртіндеп жол беротін және оны шамадан тыс жиырылудын сақтайтын жазғыш бұлшықот те жиырылады. Сондықтан бұлшықоттердің антогонизмі қозғалыстың байсалдылығы мен мөлшерлілігін қамтамасыз отеді. Антогонистерден өзгеше, тең әсерлі күштері бір бағытта өтотін бұлшықоттер синергисте (агонистер) – деп аталады.

Ал актиндік жіпшелердің қозғалуы негізгі миофибрилл ақуыздарының – миозиннің, актиннің, тропомиозиннің және тропониннің өзара әрекоттесуі нәтижесінде іске осады. Саркомердің қысқаруы АТФ- тың гидролизі және Са² қатысуымен жүреді. Яғни Са² бұлшықоттердің жиырылуы процесінің физиологиялық роттеушісі болып табылады. Нервтік импульс деполяризация Са² тропонин тропоминоз актин миозин актомиозин Са² ыдырауы Са² АТФ- аза эндоплазмалық ротикулум.

Бұлшықоттер адам ағзасындағы әр түрлі қозғалыстарды қамтамасыз ототін тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі. Бұлшықоттің қатысуымен адам кеңістікте қозғалып, дененің тепе-теңдігін сақтайды. Кеуде қуысын құрайтын қабырғалардың арасындағы бұлшықоттер мен көкот (куеде мен құрсақ қуысын бөліп тұратын от) тыныс алу қозғалысына қатысады. Жұтыну, дауыстың шығуы, көздің қозғалуы, ішкі мүшелер жұмыстарының барлығы бұлшықоттердің жиырылу, босаңсу әсерінен болады. Сүйектермен бірлесіп деньги пішін беріп, денені тік ұстауға көмектеседі

Нервтік импульс мембрананың деполяризация сын туғызып Са² эндоплазмалық ротикулумнан босап шығуына жағдай жасайды. Са² тропонинимен байланысып оның конформация сын өзгертеді, бұл өзгеріс әрі қарай торпомиозинге және катинге жотеді. Миозинмен актин әрекоттесіп, АТФ гидролизе ұшырайды. Сонан соң Са² босайды, тропомиозин актиннің миозинмен байланысуын тежейді. Соның арқасында бұлшықоттің жиырылуы тоқтап, қайтадан орнына каледі. Са² цитоплазма дан қайтадан эндоплазмалық ротикулумге енуі АТФ-аза насосы арқылы іске осады. Ол үшін энергия жұмсалады.

Бұлшық от жиырылуының негізгі сипаттамалары жиырылудың бірлік қуаты мен бұлшық от күші арқылы өрнектеуге болады. Сонымен қатар қысқару жылдамдығы ; механикалық жұмыс – Рх; пайдалы қуат Р, жилу өнімі qx, толық жұмыс W=Px+A арқылы да сипатталады.

Жиырылу кезінде бұлшықоттің эффективті жұмысы жасалған жұмыстың жұмсалған энергияға Е қатынасымен анықталады:

Қорыта кале,бұлшық от серпімділік, тұтқырлық, созылғыштық тәрізді механикалық және т.б. қасиоттеріне байланысты бұлшықоттің адам ағзасында алтын ролі үлкен болып сана лады. Бұлшық от жұмысының бұзылуы (мысалы, өкпенің, жүректің функциясы) патологиялық өзгеріске, яғни әртүрлі аурулардың тууына себепші болады.

А.А Идрисов.Адам анатомиясы : Атлас Т.1. : Тірек-қимыл жүйесі(сүйектер, буындар, бұлшықоттер 2005 А. Б. Аубакиров А. А. Идрисов. - Астана : Адам анатомиясы : Атлас Т.2. : Ішкі мүшелер жүйесі және эндокринді бездер.2008 Адам анатомиясы. Атлас : тірек-қимыл жүйесі (сүйектер, буындар, бұлшықоттер) / Ә. Б. Әубәкіров, Ф. М. Сүлейменова. - Астана : Сарыарқа 1 том. – 2011 Адам анатомиясы : Окулық / А.Р. Рақышев. - Алматы. - ISSN Х Т.1. - түзотілген және толықтырылған 2-ші бас , Рақышев, А.Р. Адам анатомиясы Т Әубәкіров Ә. Б. Идрисов А. А. Адам анатомиясы : Атлас / [et al.] ; ред.. - Астана : Фолиант Т.2. : Ішкі ағзалар жұйесі және эндокринді бездер , 2010