Акселерация - биологиялық фактор, әлеуметтік жағдайлардың жақсаруы сонымен бірге радио толқындық және географиялық-климаттық жағдайлардың өзгеруі аталған құбылыстың пайда болуына әсер етті. Әрине акселерация құбылысы жайлы түпкілікті қорытынды шығару артерек. Өйткені бұл әлі де зерттеуді қажет етеді, дегенмен акселерацияға байланысты мектеп жиһаздарына, сырт және аяқ киімдерінің үлгілеріне, дене шынықтыру және жаттықтыру кешендеріне қайта қарауға тура келіп отыр. Акселерацияның ақыл-ой дамуына ықпал жасайтындығы байқалуда. Сонымен адамның дамуы өзара байланысты бірнеше факторлардың ыңпалымен жүретін күрделі педагогикалық, психологиялық процесс болып табылады.

АКСЕЛЕРАЦИЯ ГармониялықДисгармониялық

Гармониялық акселерияға антропометриялық көрсеткіштер мен биологиялық жетілуі бұл жыныстық- жастық топ үшін орташа көрсеткіштерден артық балалар жатады. Дисгормониялық түріне құрдастарына қарағанда бойының ұзындығы артық, ал жыныстық дамуының белгілері жетілуі қалыпты немэссе төмен балалар жатады. Сонымен қатар, керісінші жыныстық жетілуі уужасынан артық, ал дене дамуының қарқынды (жил дам) дамуы байқалмайтын балалар жатады.

Даму мен өсу акселерациясы 1 жасқа дейінгі балаларда бойының жоғарғы көрсеткіштерімен, еңбегінің арте бітуімен, сүттік тістерінің арте шығуымен болжалынады. Бұрын салмағы 5-6 айда екі эссе артатын бокса, қазір бұл процесс 4-4,5 айда болатын болып отыр. Ал 3 эссе артур айдың орнына айда болатын болды.3-тен 7 жасқа дейінгі балаларда өсу және даму акселерация сын тұлғасының өсуінен, сүт тістерінің арте ауысуынан көруге болады. Мектеп уужасындағы балаларда, тұлғаларының мөлшерімен қатар акселерация қаңқаның сүйектенуінің, жыныстық және эмоциональдық жетілудің жил дамдауынан, санасының және әлеуметтік сезімінің арте жетілуінен көруге болады. ХІХ ғасырмен салыстырғанда жыныстық жетілу 1,5-2 жил арте бітеді.

Акселерация себептері (Ю. П. Лисицын, 1973) 1. Физикалық – химиялық 1.Гелиогенді (күн сәулесі әсері) 2.Радиотолқынды, магнитті (магнитті жазықтың әсері) 3.Ғарыштық сәулелер 4.Өнеркәсіптің дамуна байланысты көмір қышқылының мөлшерінің артур 2. Өмір жағдайының әртүрлі факторлары туралы теориялар 1.Тамақтану 2.Нутритивті 3.Ақпаратты мәліметтердің артур 3. Генетикалық 1.Циклдік биологиялық өзгерістер 2.Гетерозистік өзгерістер (популяцияның ығысуы) 4. Өмір жағдайының факторлар кешенінің теориялары 1.Урбанизацияның әсері 2.Әлеуметтік – биологиялық факторлар кешені

Баланың дамуына әсер ететін факторлар және оның мәні. Даму - жеке адамды жетілдірудің өте күрделі және диалектикалық процесі. Балада анадан туа біткен белгілі идеялар мен түсініктер және өжет, жұмсақ немэссе байсалды мінез болмайды. Плланың адамгершілік, әуестік, белсенділік және батылдық сияқты қасиеттері даму процесінде қалыптасады. Өйткені, оның өсіп жетілуіне белгілі әлеуметтік тәрбие мен орта әсер етеді. Адаманың дамуы және оның дүниені танцы түрлі әлеуметтік жағдайларға байланысты. Сондықтан оның мінезінде әр түрлі ерекшеліктер мен процестер пайда болады. Баланың дамуына ықпал ететін факторларға тұқым қуалаушылың, әлеуметтік орта, тәрбие, т.б. жатады.

. Белсенділік, оның түрлері және тұлға дамуындағы рөлі. Адам белсенділігінің табиғатын тани білу, еңбек және моральдық белсенділік дәрежесі бойынша адамның қоғам мен ұжым үшін жарамдылығын жете анықтау мұғалімнің басты міндеті. Белсенділік - адамның іс-әрекеті үстіндегі жағдайын айтады. Тіршілік және іс- әрекеттері барысында адамның қарым- қатынас жасау, тайным және өзін-өзі тәрбиелеу белсенділігі демиды.

Жас ерекшеліктері туралы ұғым Белгілі кезеңдерге бөлінуі. Белгілі бір шақтық кезеңге тән анатомиялық-физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерді әдетте жас ерекшеліктері деп атайды. Сондықтан педагогика және психология балалардың жас ерекшеліктеріндегі шираңтықты, өзгерімпаздықты айқындайды, тәрбиеленушінің және қоршаған ортамен жасайтын қарым-қатынастар жүйесіне тәуелді болатынын этап көрсетеді. Балалардың өсіп-жетілуінің бір сатысынан екіншісіне көшуі кездейсоқ емс. Әр жастағы кезеңге тән психологиялық ерекшеліктердің үштасуын жиі байқауға болады.

Сана-сезімнің, дене күш-қуаттарының дамуы адамдардық жас ерекшеліктеріне байланысты. Баланың уужасы өскен сайын бойлеры өсіп, денелері тұлғаланып, ақыл-саналары дамып, білімдері тереңдей бастарды. Балалардың жас ерекшелігін эссепке алу, Оқыту мен тәрбие жүйесіндегі негізгі принциптердің бірі. Қоғамда атқаратын рөлі, белгілі құқығы бар адамды жеке адам деп түсінеміз. Ал, қалыптасу дегеніміз - адамның жеке басының дамуы мен тәрбиесінің нәтижесінде жетілуі, каналы өмір сүруге дайын болуы.

Жас ұрпақты қоғамдық өмірге және еңбекке араласуға дайындау міндетін іске асыруда, баланың жеке басын қалыптастыруға әсер ететін тәрбие, қоғамдық, әлеуметтік орта және тұқым қуалаушылық. презент сүю - ата-ананың бақыты, олардың қоғам алдындағы табиғи борышы. Ұрпақ жалғастыру - бүкіл тіршілік дүниесінің эволюциялық жемісі. Адам табиғат-тан тыс өмір сүрмейді, олей бокса, оның табиғи зақына орай дүниеге ұрпақ әкеледі. Адам өзінің баға жетпес ұрпағы үшін бар жағдайды жасайды.

Тәрбие ісінде балалардың жас ерекшеліктерін ейскеріп отыру қажеттігін педагогика ғылымы арте кезде-ақ көрсеткен еді. Ал белгілі педагогтер Я.Коменский, Ж.Руссо тәрбие беру кезінде бала табиғатын, оның қабылдау, ойлау ерекшеліктерін ейске алып отыруға үндеген болатын. Қазіргі педагогика және психология ғылымдары балалар мен жеткіншектердің дамуындағы биологиялың фактордық рөлін айрықша көрсетеді. Педагогика ғылымы жас ерекшеліктерін анықтауға баланың дамуын үнемі қозғалыс үрдісі ретінде қарастыра отырып, бұл қозғалыстан сан жағынан жинақталу, сапа жағынан елеулі өзгерістер болатынын алға тетрады. Мәселеге бұлайша қарау балалардың дене және психикалық дамуының бірқатар кезеңдерін белгілеуге мүмкіндік береді.

Осының негізінде мектеп уужасындағы балалар мен жасөспірімдердің өсіп-жетілуін мынадай кезеңдерге бөлу қабылданды: 1) төменгі сынып шағындағы кезең (7 жастан 11 жасқа дейін); 2) негізгі мектеп шағындағы жеткіншектік кезең (12 жастан 15 жасқа дейін); 3) орта мектеп шағындағы жасөспірімдік кезең (15 жастан 18 жасқа дейін).

Соңғы жилдары симпозиумда қабылданған жас кезеңдерінің сызбасына жаңа туған баладан бастап жасөспірімдік шаққа дейінгі өзгерістер кіреді. Олардың сатылары: 1. Жаңа туған бала (туған сәттен бір-екі айға дейін) 2. Нерестелік шақ (бір-екі айдан бір жилға дейін); 3. Ерте сәбилік шақ (бір жастан үш жасқа дейін); 4. Мектепке дейінгі балалық шақ (төрт жастан 7 жасқа дейін); 5. Бастауыш мектеп уужасы (7 жастан 11,12 жасқа дейін); 6. Жеткіншек шақ (11, 12 жастан, 14, 15 жасқа дейін); 7. Жасөспірім шақ (14,5 жарим жастан, 17 жасқа дейін). Тәрбие мен оқыту осы жас сатыларына сәйкес жүргізілуі керек. Өйткені, адам уужасының табиғи негізі - жас сатылары немэссе биологиялық жетілу сатылары.

Әрбір жас шағы психикалық дамудық ерекше запалы кезеңі болып табылады және бала дамуының осы кезеңдегі жеке басының өзіндік құрылымының жиынтығын құрастыратын көптеген өзгерістермен сипатталады. Осыған байланысты әрбір педагог-маман орта мектеп оқушыларының жас кезеңдеріндегі ерекшеліктерге сергей те сезімтал көзқараспен қарап, олардың жан дүниесін түсіне білуі шарт.

Дене тәрбиесі. Дұрыс тамақтанып, таза ауада жиі болу, көп қозғалу (ойын, дене жаттығулары, спортпен айналысу) дене тәрбиесіне көмектэсседі. Дене тәрбиесі мұғалімі және жаттықтырушы баланың бет әлпетінің, қолының, ернінің түсін үнемі қадағалау керек. Бұл жұмыс сабақтың басындағы және соқындағы қан тамырының соғысын тексерумен толықтырылады, жеткіншектер жиі тыныс алатындықтан, тыныс алу н басқаруын үйрету керек. Жеке гигиена, ұйқы, тамақ, демалыс, белсенді еңбек іс-әрекетіне жағдай жасайды. Шамадан тыс жұмыс жалпы дамуын тежейді. Дене тәрбиесі арқылы жүрек қан жүйесін жаттықтыру, дене жаттығулары, спорт, дене еңбегі үшін дәрігерлік және педагогикалық бақылау өте пайдалы. Маскүнемдікке жол берілмеу керек. Дене тәрбиесі және спортпен айналысу зейіннің дамуына әсер етіп, оның көлемін көбейтеді, зейіннің бір нерседен екіншіге бөлінуіне әсер етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Балаш Түсіпқалиев «Балалар ауруларының пропедевтикасы» Ақтөбе – 2002 ж. 2.Б.Х. Хабижанов, С.Х. Хамзин «Педиатрия» Алматы – 2005 ж. 3. Машковский «Фармокология» 4. Шабалов «Педиатрия»