Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамыту

Қазақстан Республикасының Елбасы биылғы Жолдауында әлеуметтік мәселелерге көп көңіл бөлді жылдары Қазақстан републикасының білім беруді дамыту мемлекеттік бағдарламасының басты мақсаты-білім беру үдерісінің барлық қатысушыларын жақсы білім беру қорлары мен технологияларына тең қол жетімділігін қамтамасыз ету болып отыр. Мемлекеттік саясаттың басты міндеттерінің бірі-мүмкіндіктері шектеулі балалардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес білім алу құқықтарын жүзеге асыруын қамтамасыз ету болып табылады. Білім беру саласындағы халықаралық құжаттар негізінде құралған Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мүмкіндігі шектеулі баланың білім алудағы тең құқықтар қағидасы қарастырылады.

Мүмкіндігі шектеулі баланың білім алу құқығына кепілдіктер: -Қазақстан республикасының Ата Заңы-Конституцияда, - «Қазақстан Республикасында бала құқықтары», -«Білім туралы», -«Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау», -«Арнайы әлеуметтік қызметтер», -«Мүмкіндіктері шектеулі балаларды әлеуметтік-медициналық- педагогикалық және психологиялық түзете қолдау туралы» Қазақстан Республикасының заңдарында бекітілген.

Инклюзивті білім беру дегеніміз - жынысы, ужасы, тегі, діни көзқарасы дамуында арттақалушылығы немесе тұрмыстық жағдайына қарамастан барлық балаларды жалпы білім беру үдерісіне толықтай енгізу және әлеуметтік бейімделу барысында кездесетін кедергілерді жоюға бағытталған мемлекеттік саясат.Демек, бұл үдерістің нәтижесінде білім беру жүйесін өзгеріске ұшырататын тұжырымдама жасалынады.Жалпы білім беретін мектеп мүмкіндігі шектеулі балаларды қабылдап оқытуға және тәрбиелеуге дайын болуы қажет.

Инклюзивті білім беру концепция сын жүзеге асыру барысында төмендегідей сұрақтарға жауап іздеу қажеттілігі туындайды: 1.инклюзивті мектеп болуы үшін ол қалай өзгеруге тиіс; 2. мектепке білім алу қажеттіліктері мен мүмкіндіктері әр түрлі балалармен жұмыс жасауға дайын және қабілетті мұғалімдер келуі үшін мұғалімдерді дайындау және ұстаздардың біліктілігін жоғарылату жүйесі қалай өзгеруі қажет; 3.инклюзивті білім беру идеяларын дамыту және балалардың құқықтарын қорғауда ата-аналар, үкіметтік емес ұйымдар,бұқаралық құралдар мен қоғамның рөлі қандай?

Инклюзивті білім беру дегеніміз - қалыпты деңгейде дамыған балалармен бірге бір сыныпта мүмкіндігі шектеулі баланың білім алуы. Инклюзивті білім беру жүйесіне кіріктірілген балалар үлесі жалпы балалар санының 19,1% құрайды. Астана қаласы, Ақтөбе, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қарағанды,Қостанай облыстарында мүмкіндігі шектеулі балаларды білім беру ортезы на енгізуге жағдай жасау мәселелері өз шешімін табуда.Алматы, Атырау, Қызылорда, Маңғыстау, ОҚО-да оқу-тәрбие үдерісіне мүмкіндіктері шектеулі балаларды кіріктіру мәселелері төмен деңгейде.

Кіріктіре оқытуды білім беру мен тәрбиелеу үдерісіне толықтай енгізу дамуында ауытқуы бар бала үшін оның дене және психологиялық даму деңгейі жас шамасына сәйкес немесе жақын болғанда ғана тиімді екендігі ғылыми зерттеу жұмыстары барысында байқалды.Бірақ ол зерде дамуында бұзылыстары бар балаларға тиімсіз екендігін этап өткен жөн.Осы жөнінде айтатын болсақ, оларды білім беру ұйымдарында біріктіріп,бос уақыттарында мектептен тыс түрлі іс-шараларға қатысуға ынталандыру міндетті болуы керек.

Бүгінгі күні республикамыздағы арнайы ұйымдар жүйесінде 63 түзету және инклюзивті білім беру кабинеті, 129 психологиялық-педагогикалық түзету кабинеті, 20 оңалту орталығы және 479 логопедиялық пункт қызметтерін жүзеге асыруда жылға дейін білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы аясында қоғамдық орындарға кедергісіз енуді қамтамасыз ететін материалдық-техникалық жағдайлар жасалып, дене және психикалық ауытқушылығы бар балаларға жалпы білім беру мекемелерді «кедергісіз аумақтар»(пандус, арнайы лифт, арнайы жабдықталған оқитын орындар, медициналық құрал-жабдықтар т.б.) жасалды.2011 жилы инклюзивті білім беруге жағдай жасалған мектеп үлесі 18,9% балды.

Республикамызда 2002 жылдан бастап дамуында мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған оқулықтар және оқу-әдістемелік кешендер жасалып, қазақстандық басылымдарды шығару жұмыстары жүргізілуде. Мұндай мекемеде жұмыс жасайтын педагогтар түзету педагогикасы, арнайы психология негіздерін,дамуында мүмкіндіктері шектеулі балалардың психофизиологиялық даму ерекшеліктерін,осы балалара арналан білім беру және оңалту үдерістерін ұйымдастыру технологиялары мен әдістемелерін білуі қажет.

Дефектолог-мамандарды дайындау Абай атындағы ҚазақҰлттық педагогикалық университетінің арнайы педагогика кафедрасында дефектология ғылымының бакалавр, академиялық дәрежесі мен біліктілігін беру мақсатында жүзеге асырылады. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінде төмендегі мамандықтар бойынша мамандар дайындалады:олигофренопедагогика және логопедия.Сонымен қатар ЖОО-да дефектология мамандығы бойынша мамандар дайындау Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік университетінде, Шымкент, Тараз, Ақтөбе, Павлодар, Қостанай, Өскемен қалаларындағы педагогикалық жоғарғы оқу орындарында жүзеге асырылады.

2011 жилы мектепке дейінгі және мектеп ужасындағы балаларды біріктіріп,оқыту мәселелері бойынша мамандардың біліктілігін көтеру мақсатында төмендегі тақырыптар бойынша 2 курс өткізілді: «Дамуында мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беру үдерісіне қосу»; «Ақпараттық және білім беру ресурстарына кедергісіз қол жеткізу шорты ретінде үй жағдайында оқитын мүгедек балалардың жұмысорындарын бағдарламалық- техникалық құралдармен қамтамасыз ету».

жылдарға арналған білім беруді дамыту мемлекеттік бағдарламасын іс жүзіне асырудың басты тұғырлары тек инклюзивті білім беру жүйесін жемісті дамыту ғана емес,сонымен қатар жоспарланған барлық бағдарламалық іс-шараларды жүзеге асыруға сенімділік тудыртады.