БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ

«ЖАҢА ФОРМАЦИЯ МҰҒАЛІМІ – рухани дамыған әрі әлеуметтік тұрғыдан есейген, педагогикалық құралдардың барлық түрлерін шибер меңгерген білікті маман, өзін - өзі әрдайым жетілдіруге ұмтылатсин шығармашыл тұлға. Ол жоғары білімді шығармашыл тұлғана қалыптастырып, дамыту үшін жауапты» Қазақстан Республикассинаң Президенті Н.Ә. Назарбаев

Еліміздің барлық аймақтарсиндағы шағсин жинақты мектептер білім беру салассинаң басты ерекшелігінің бірі болып отыр. Шағсин жинақты мектеп - бiлiм алушылар контингентi шағсин, ссинап- жинақтары бiрiктiрiлген және оқу сабақтарсин ұйымдастырудың өзiндiк нисана бар жалпы білім беру мекемсі [1]. Статистикалық директор бойсинша, жалпы республика бойсинша біріктірілген 1-4 ссинаптар 4398 (33250 бала), 5-9 ссинаптар (15201), ссинаптар – 17 (110). Қазақстаннаң 7576 жалпы білім беретін ұйымсинаң 4288-і - ШЖМ. Бұл жалпы саннаң 56,5 %-син құрайды. Ауылдық жерлерде 6032 жалпы білім беретін мектеп бар. Онаң 4139-ы ШЖМ. Бұл барлық саннаң 68,6 %-ы қала мектебінің 149-ы - ШЖМ. Бұлар оқушы сансинаң аздығымен, ссинаптарды біріктірумен, мұғалімдердің көп пәннен сабақ беруімен сипатталлоды.

Қазақстан Республикассиндағы халық тығыздығсинаң әркелкілігі аталған проблеманаң өңірлік аспектісіне негізделген: ШЖМ-наң босым көпшілігі Солтүстік Қазақстан (облыстағы барлық мектеп сансинаң 88,1 %-син құрайды), Ақмола (81 %), Қостанай (77,5 %), Павлодар (76,5 %), Батыс Қазақстан (72,9 %), Ақтөбе (67,5 %), Шығыс Қазақстан (67,9) Қарағанды (58,9 %) облыстарсинда [2]. Жалпы елімізде шағсин жинақты мектептердің үш типі жұмыс істейді: - бастауыш шағсин жинақты мектептер; - негізгі сатыдағы шағсин жинақты мектептер; - жоғарғы сатыдағы шағсин жинақты мектептер.

Шағсин жинақты мектептің өзіндік ерекшеліктері және қисиндықтары бар. ШЖМ мұғалімдерінде кездесетін көптеген қисиндықтарды оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруда міндетті түрде ескеру қажет, этап айтсақ: -материалдық-техникалық базассинаң әлсіздігі және инфраструктуранаң нашарлығы; - параллель ссинаптардың болмауы; - оқушылар сансинаң аздығы; - біріктірілген ссинаптарда оқытудың қисиндығы; - оқу-әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етілудің жеткіліксіздігі. Міне, осылайша, қазіргі таңда шағсин жинақты мектептердің ерекшеліктері: - біріктірілген ссинаптармен; - біріктірілген ссинаптармен және толық емс ссинаппен жұмыс жасауы болып табылады.

Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламассинда «шағсин жинақты мектептерді дамыту проблемасы» босым бағыттардың бірі болып белгіленген [3]. Сонамен қатар, аталған құжатта ШЖМ-наң материалдық-техникалық базассин жақсарту, ШЖМ-на мамандармен қамтамасыз ету, педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және кәсіби жағсинан жетілдіруді желілік жүйе арқылы іске асыру, қашықтықтан оқыту бағдарламассин енгізу т.б. мәселелер қарастырылған.

Осы оранда шағсин жинақты мектеп өзінің білім беру әрекетінде келесі ұстанамдар мен тәсілдерді басшылыққа аллоды: - білім алушылардың әртүрлі жеста екендігін ескеру; - бір пәндік және бір тақырыптық ұстанамдарға негізделген кіріктіре оқыту сабақтарсин ұйымдастыру; - біріктірілген ссинаптар үшін сабақ кестесін икемді етіп құрастыру; - даралап және саралап оқыту; - оқу үдерісінің технологиясы мен мазмұнсинаң икемділігін және вариативтілігін жүзеге асыру; - білім алушылардың өздігінен білім алу қабілетін дамыту; - тәрбие жұмыстарсин ұйымдастыруда мәдени орталықтардан шалғай орналасқандығсин ескеру; - оқушылардың оқу барыссиндағы бір-біріне өзара көмектесуі және синтымақтастығы.

Қазақстан Республикассинда білім беруді дамытудың жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламассинаң 75 тармағсин [3] жүзеге асыру нәтижесінде Ы.Алтсинсарин атсиндағы Ұлттық білім академияссинаң жансинда Республикалық шағсин мектептерді дамытудың орталығы (РШЖМДО) құрылды. Бірнеше жылдар бойы РШЖМДО шағсин мектептердегі (ШЖМ) педагогикалық процесті жетілдіру және ондағы ғылыми-әдістемелікпен қамтамасыз ету жақтарсин анақтау мәселесі бойсинша зерттеулер жүргізді. Алғаш рет ШЖМ- ге арналған оқу-әдістемелік кешендер (ОӘК), ШЖМ-ді дамыту тұжырымдамассинаң жобасы және ШЖМ-дің қызметтік ережесі дайсиндалды. Орталық қызметкерлері 17 оқу-әдістемелік құралдарсин жасап шығарды [4].

Республиканаң білім беру мазмұнсин жаңарту барлық білім беру жүйесін, сендай-ақ, шағсин жинақты мектептерді де қамтиды. Сондықтан ШЖМ мұғалімдеріне төмендегідей талаптар қойылады: - өздігінен білім жетілдірудің тиімді әдіс-тәсілдерін таңдау; - оқытудың оңтайлы әдістерін іріктеу, таңдау және құрастыра білу; - әр түрлі жестағы оқушылар ұжымсин басқара білу; - оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырудың жаңа формассин іздестіру; - үздіксіз кәсіби деңгейін көтеру және жетілдіру; - оқытудың жаңа технологиялары мен интерактивті әдістерді кеңінен оқып-үйрену, практикаға ендіру.

Бұл талаптар мұғалімдерден үлкен шығармашылық еңбекті қажет ететіні анақ. Шығармашылық – бұл мұғалімнің күнделікті өмірде өзін - өзі тануға ұмтылуы, өздігінен запалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі. Ғылыми әдебиеттерде шығармашылықтың төмендегідей түрлері анақталған: 1) материалдық-техникалық; 2) рухани-теориялық; 3) әлеуметтік-ұйымдастырушылық; 4) педагогикалық; 5) көркем-шығармашылық т.б.

М.М.Поташник мұғалімнің шығармашылығы мсина жағдайларда көрінеді деп санайды: 1) мәселені шешудегі тапқырлықта; 2) жаңа формула, әдістер, тәсілдер, технологиялар жасап, оларды тиімді қолдана алуда; 3) белгілі тәжірибені жаңа жағдайда тиімді пайдалана алуда; 4) жаңа міндеттерге сәйкес белгілі ақпаратты жетілдіріп, өзгарте алуда; 5) жоғары интиуциямен нақты есеп негізіндегі сәтті импровизация да; 6) бір мәселені шоше алудың бірнеше жолдарсин көре алуда; 7) нақты педагогикалық іске әдістемелік нұсқаулар мен теориялық ережелерді трансформация лап жасайт алуда.

Шығармашылық әрекетте мұғалімнің өз еңбегіне ссини тұрғыдан қайта қарауы, қанағаттануы, она орсиндаудағы дербестігі, жағымды түрткінің қалыптасуы тағы басқалар маңызды орсин аллоды. Сонамен қатар, шығармашылық қабілеттерді жетілдіруде мұғалімнің жалпы білімнің тереңдігі, сараланған арнайы білімдер, дамыған ақыл-ой қабілеттері мен онаң икемділігі, өнертапқыштыққа және еңбектегі жаңалыққа қуана білу, мәселені терең түсіне білу және она шешудің ең тиімді жолсин таңдап алу, көңіл-күйінің бір қалыптылығы, шыдамдылық, бастаған істі аяғсина дейін жеткізе алу, тәуекелге бел балей білу, саналылық, белсенді өмірлік ұстанам тәрізді сапалары демиды.

Ал, азат ұстаз оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту барыссинда оқыту мен тәрбиелеу әдістерінің жаңа түрлерін іздей отырып, өзі шығармашылықты тұлға болып демиды. Бұл роте ізденімпаз мұғалім оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін төмендегідей шарттарды орсиндауы тиіс: - шығармашылық қабілетін дамытуды арте бастан қолға алу; - оқушсинаң шығармашылық іс-әрекетіне жағдай туғызу; - жүйелі түрде шығармашылық әрекет жағдайсинда болуы; - ойлау мүмкіндігінің ең жоғарғы деңгейіне жену.

Бүгінгі таңда «тұлғаға бағдарланған» оқу үдерісін жүзеге асыру кезінде мұғалімнің өзіндік шығармашылығсинаң орна ерекше. Осы оранда оқу үдерісінде инновациялық технологияларды пайдалану запалы білім беру негізгі шартсинаң бірі болып табылады. Бұл роте білім берудің мазмұнсин жаңартып, инновациялық технологиялардың ішінен интербелсенді әдістерді өз тәжірибемізде қолданудың маңызы зорь. Интербелсенді әдістер педагогикалық тәсілдердің өзгеруіне алып келіп, тыңдаушылардың өзіндік дамусина, оларды өз мүмкіншіліктері мен ұстанған құндылықтарсин түсінуге және бағалауға жетелейді. Осы оранда білім беру үдерісінде мұғалімнің міндеті – тыңдаушылардың неғұрлым белсенділік танатусина жағдай жасау, қажет кезде жол көрсету болып табылады. Бұл роте мұғалімнің шығармашылықпен жұмыс істеуі үлкен рөл атқарады.

Білім алушылардың назарсин оқу үдерісіне аудару үшін мұғалім интербелсенді оқытудың мсинадай шарттарымен танас болуы керек: - жағымды психологиялық орта орнату (мысалы, био поэма, ізгі-тілектер және т.б.); - қызығушылығсин арттыру үшін төтесінен қызықты да жұмбақ сұрақтар қою (мотивация, ұмтылыс ту дыру); - ұжыммен жұмыс жүргізу (психологиялық ойсергектер, кестелер толтыру). Егер осы шарттарды ретімен орсиндай алсаңыз, білім алушылардың психологиялық жағдайсин анақтауыңызға әбден мүмкіндігіңіз болады.

Өз кезегінде интербелсенді оқытуда үйренушілер нәтижеге бірлескен қарым-қатсинас пен әрекеттесу арқылы жететіндігін біледі. Сондықтан мұндай сабақтарда жағымды психологиялық климат пен өзара сенім ахуалсин орнақтырудың маңызы ерекше. Соған орай мұғалім интербелсенді оқыту кезінде білім алушыларды синталандырып, оларда ішкі мотивациянаң пайда болусина және өзара әрекеттесуіне ықпал жасайтды.

Сондай-ақ, бүгінгі күні білім беру жүйесі сабақ беру кезінде ақпараттық құралдардың кеңінен қолданусин қажет етеді. Осылайша білім беру үдерісінде жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану заман талабсинан тусиндап отыр. Оқытудың ақпараттық технологиясы – бұл ақпаратпен жұмыс жасау үшін арнайы тәсілдер, педагогикалық технологиялар, бағдарламалық және техникалық құралдар (кино, аудио және бейнеқұралдар, компьютерлер, электрондық оқулықтар телекоммуникациялық желілер). Білім беру үдерісін ақпараттандыру жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дүниежүзілік озық тәжірибелерге сүйеніп, жаңа типті оқытуды, әр білім алушсинаң қабілетін жан-жақты дамыту үшін қолайлы жағдай туғызуды, оқу тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапассин жоғарылатуды көздейді.

Кез келген сабақта әр түрлі әдемі, жағымды суротер, сызбалар, тәсілдер арқылы графикалық иллюстрациялар негізінде ақпараттық технологияларды пайдалану білім алушылардың танамдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайтды. Қорыта айтқанда, дұрыс құрылған жоспар, нәтижелі сабақ, шығармашыл, ізденімпаз ұстаз ұйымдастырған жұмыстың нәтижесінде шәкірт жаңалыққа бейім болып, қазіргі әлеуметтік сұранасқа сайт, өздігінен ғылыми ізденістер мен зерттеулер жасайттсин, өзін-өзі дамытатсин, белсенді әрекетке түсе білетін, тез шешім қабылдайтсин, жүйелі түрде өзіне-өзі баға беріп, рефлексия жасап отыратсин, мәдениетті, эстетикалық талғамы бар, білімге, өнердегі жаңалықтарға қызығушылығы босым, шығармашылықпен өзін-өзі үздіксіз дамытып отыратсин жан-жақты тұлға болып қалыптасары анақ.