«Астана медицина университеті» АҚ Цитоқаңқа.Құрлысы және қызметі. Орындаған: Құдайбергенова А.Ү Топ: 121 ЖМ Қабылдаған: Абдрахманова Б.М Астана 2017

Жоспар І. Кіріспе ІІ. Негізгі бөлім Цитоқаңқа Микротүтікшелер және центросома. Молекулалық күштер Актинді қабық Аралық филаменттер Актинді филаменттер Микротүтікшелер ІІІ. Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер

Жасуша қаңқасы Жасуша қаңқасы (цитоскелет); (гр. kytos жасуша; гр. skeleton қаңқа) жасушаның пішінін анықтап, оның қозғалысын қамтамасыз ететін құрылым.гр. Эукариоттық жасушалар өздерінің пішіндерін өзгертуге, қозғалып орындарын ауыстыруға (миграция), цитоплазма органеллаларының қозғалуын және митоз кезінде хромосомалардың мақсатты ажырасуын қамтамасыз етуге қабілетті. Цитоқаңқа - жасушаның белгілі бір құрылымдық деңгейінің ұйымдастырылуын бірқалыпты ұстап тұратын, ерімейтін ақуыздар кешені болып табылады.

Цитоқаңқа 3 негізгі құрылымдары МикротүтікшелерАктин филаменттері және микрофиламенттерАралық филаменттер

Цитоқаңқа қызметтері: 1.Органеллаларды ұстап тұрушы 2.Жасушаішілік қаңқа 3.Органеллалар қозғалатын «рельстер » Цитоқаңқа құрылымының қалыптасуында және қызметтік бірігуінде (интеграция) оның негізгі компоненттерімен бірге қосымша ақуыздар да маңызды роль атқарады. Олар: 1. Органеллалардың цитоқаңқаға жабысуына; 2. Органеллалардың бағыты қозғалуын қалыптастыруға; 3. Цитоқаңқа байланыстарына және қызметтерінің үйлестірілуіне жауап береді.

Микротүтікшелер Микротүтікшелер жасушаның бүкіл цитоплазмасын тесіп өтеді. Микротүтікшелер қабырғасы спираль түрінде бірінің үстінде бірі бұралаңдаған 13 жіпше – протофиламенттерден құралған. Осындай әрбір жіпше тубулин ақуыздарының димерлерінен құралады. Әрбір димер a және b – тубулиннен түзілген. Тубулиндер синтезі түйіршікті эндоплазмалық тордың мембраналарында жүреді, ал спираль жасуша орталығында жасалады. Микротүтікшелер өте мықты, олар цитоқаңқаның тіректік құрылымын құрайды. Микротүтікшелердің бір бөлігі жасушаға әсер етуші қысым және тарту күштеріне байланысты орналасады. Мысалы, бұл қасиетті сыртқы ортамен байланыстыратын эпителий ұлпаларынан байқауға болады. Микротүтікшелер жасушаішілік зат тасымалдауға қатысады.

Микротүтікшелердің міндеті – клетканың ішкі қаңқасын құрау және клетканың қозғалысына қатысу, сонымен бірге клетка ішіндегі заттардың белгілі бағытта қозғалуын қамтамасыз ететін құрылымдарды құрастыру және клеткалардың өсу процестеріне қатысу, сонымен бірге клетка ішіндегі заттардың белгілі бағытта қозғалуын қамтамасыз ететін құрылымдарды құрастыру және клеткалардың өсу процестеріне қатысу. Микротүтікшелердің түзілу процесі өзін-өзі құрастыру және клеткалардың өсу процестеріне қатысу. Микротүтікшелердің түзілу процесі өзін- өзі құрастыру арқылы жүреді. Оған керек жағдайлар тубулиндердің, ГТФ, қосымша белоктардың, Mg+ иондарының болуы мен Са+ иондарының болмауы

Молекулалық күштер Миозин – бұлықет ақуызы белсенді филаменттер бойымен қозғалатын етті ықшамдайтын компонент Кинезиндер – бұл ақуыздар микротүтікшелер бойымен оң бағыттағы соңына қозғалады. Динеиндер – бұл ақуыздар микротүтікшенің теріс соңына орналасады.

Тубулин – микротүтікшіктердің құрамды бөлігі, диаметрі 4 нм шамасындағы кішкене глобулалық белок. Тубулиндердің құрамында микротүтікшелерді құрауға қажет ГДФ-тің көп мөлшері үнемі байқалады. Микротүтікшелердің құрамында тубулиндерден басқа молекулалық массасы жоғары қосымша белоктар болады. Олардың ішіндегі маңыздылардың бірі қозғалу процесі кезінде энергияны тасымалдауға жауап беретін динеиндер.

Аралық филаменттер жасушада жуандығы 8-10 нм ұзын ақуызды молекулалар түрінде кездеседі. Олар микротүтікшелерден жуан болғандықтан, оларды аралық филаменттер деп атайды. Аралық филаменттердің ақуыздары негізгі 4 топқа жатады. Әрбір ақуыз – антиген, сондықтан олардың әрқайсысына сәйкес антидене түзілуі керек. Микрофиламенттер – 4 нм-дей ақуыз жіпшелері. Олардың көпшілігі актин молекулаларынан құралады. Актин молекулаларының 10-шақты түрі анықталған. Сондай-ақ, актинді филаменттер цитоқаңқаның тіректік құрылымын түзетін шоқтарға топтастырылады.Жасушада актиндердің екі пішіні болуы мүмкін: мономерлі (глобулды актин) және полимерленген (фибрилді) актин. Актиндермен қатар микрофиламенттерді түзуде тропонин, тропомиозин секілді басқа да пептидтер қатысады. Осындай миозиннің полимерленуіне Ca иондары қажет. Кальцийді қосу С тропонинінің қатысуымен жүреді.

Эукариотты клеткалар өзінің түрін өзгертуге, көшірілуге, цитоплазмада органеллаларды қорғауға және митоз кезінде хромосомаларды бөлуге қабылетті. Осы қабылеттілік негізгі цитоархитектуралы –цитоқаңқа- клеткалары құрайтын ақуыздар жыйынтығымен қамтамасыз етіледі. Алғашқы рет цитоқаңқа эксперимент жүзінде, ерімейтін ақуызды комплекс түріндегі клетканы фракционирлеуде табылды. Құрылымды ұйымның белгілі деңгейін ұстап тұратыны анықталды. Қазіргі уақытта цитоқаңқа 3 негізгі құрылыстан тұратыны белгілі: микротүтікшелер, белсенді филаменттер және аралық филаменттер- және әрбір құрылысы мыңдаған белоктардан тұратын үшінші, аралық филаменттер.

Назарларыңызға рахмет

Ә.С. Аққажыұлы, Молекулалық биология және генетика, Шымкент 2008 ж.148 – 151 бет. Д. М. Фаллер, Д. Шилдс, Молекулярная биология клетки. 148 – 170 бет. Alieva I.B., Vorobjev I.A. // Cell Biol. International V.28. P Р.Э. Узбеков, И.Б. Алиева, Центросома - концертмейстер клетки 63 – 75 бет.