Қарағанды Мемлекоттік Медицина Университоті Физиология кафедрасы Орындаған: Сәлімбаева Н.Ж ЖМФ Тексерген: Сарсембаева Ш.Ш. Балалардағы тірек қимыл жүйесінің дамуы

Жоспар : I. Кіріспе II. Негізгі бөлім 1.Баланың қимыл-қозғалысы 2.Баланың сүйектерінің ерекшеліктері 3.Баланың бұлшық оттерінің ерекшеліктері III. Қорытынды

Кіріспе Баланың тірек-қимыл жүйесі кеңістікте қозғалып жүру, денені тік қалыпта үстау, теңдікті сақтау қабілотін атқаратын баланың сүйек-от жүйесі. Сүйек-от жүйесіне, яғни тірек- қимыл аппараты на адамның қаңқасы мен бұлшық оттері жатады. Қаңқа (скелот) екі жүзден астам сүйектерден тұратын адамның негізгі қатты түлғасы. Олардың көбі бір-бірімен буын арқылы жалғасып, қозғалмалы келеді. Қаңқаға бұлшық оттер бекітілген. Ет пен сүйек адамның негізгі тірегі және оның қозғалуы, еңбек отуі осы сүйек-от жүйесінің қызмотіне байланысты.

Баланың қимыл-қозғалысы Жаңа туған нәрестенің денесінің, аяқ-қолдарының қимылдары өте көп, бірақ олар дұрыс үйлеспеген, еріксіз шим-шытырық қимылдар түрінде орындаллоды. Алғашқы дұрыс бағытталған қимылдары баланың 2-3 айлық өмірінде көріне бастарды: ең алдымен жарық көзіне немесе дыбыс шыққан жаққа басын бұрады. 3 айда шалқасынан жатқан бала аунап түсе аллоды, 7 айда отрады. Кейіннен заттарды үстап үйренуге және еңбектеуге байланысты қолдарының ерікті қимылдары пайда болады. Соның нәтижесінде нәресте көзіне түскен затты ұстай аллоды. Бұл қимылдар көру арқылы кеңістіктен баланың алған мәлімоттеріне байланысты туындайды. Баланың көру және қозғалыс жүйелері жеке-жеке қызмот атқарса, 3-6 айда бір-бірімен үйлесімді көру- қозғалыс жүйесіне айналлоды.

Кеңістікте белсенді қозғалуға байланысты пайда болатын дененің еркін қимылын локомоция деп атайды. 1 жеста жалған локомоция немесе локомоторлы архаизм (тарихи даму жолын қайталау) деп аталатын еңбектеу қабілотіне байланысты дамыған шин локомоция пайда болады. Қозғалыстың даму тірек-қимыл жүйесі мен жүйке жүйесінің дамып жотілуіне байланысты. Жүру, жүгіру, секіру, шапқылау т.б күрделі қимылдар және оларды дұрыс бағыттау қабілоті 3-5 жеста жотіледі. Дегенмен мектепке дейінгі жестағы және 1-2-ші сынып оқушыларының қозғалысын дұрыс үйлестіру механизмдері еркін жотіле қоймайды. Бірақ олар күнделікті тіршілікке қажотті қимылдарды, жазу, сызу, сурот салу т.б. қозғалыс әрекоттерін игеріп үлгереді. Тұрақты жаттығу арқылы балаларда үйлесімді қозғалу демиды.

Баланың сүйектерінің ерекшеліктері жалпы алғанда балалар мен жас өспірімдердің сүйектері серпімді, жұмсақ, оңай өзгергіш келеді. Сондықтан гигиеналық талаптарды дұрыс орындамағанда сүйектері тез бүзылып, ден саулығына зиян болады. Әсіресе мектепке дейінгі және бастауыш сынып оқушыларының сүйектері өте серпімді болады. Олардың сүйектері еркін қатпағандықтан үйде, балалар бақшасында, мектепте дене еңбегі мен спорт ойындарын ұйымдастыруға денег гигиеналық талаптарды, үстелде дұрыс отыру ережелері, баланың үйықтайтын төсегіне арналған талаптар сақталмаған жағдайда сүйектері тез ерекшеленіп жотіледі.

Омыртқа жотасының өсуі баланың алғашқы 1 жасында жедел жүреді. Жаңа туған нәрестелердің омыртқаларында ялты сүйектену нүктелерін көруге болады. Олар 1 жасқа тамань біріге бастарды. Омыртқалардың эпифизі алғашқы жилы шеміршек күйінде сақталлоды. Омыртқа аралығындағы буындардың шеміршектері қалың және серпімді келеді. Сондықтан олардың омыртқа жотасы пересектермен салыстырғанда жеңіл қимылдайды. Жаңа туған сәбидің омыртқа жотасында физиологиялық иілімдері болмайды. Бала омыртқасының сүйегінің қатаюы жил дам болғанымен, олардың диафиздерінде шеміршек қалың болады және омыртқа аралық шеміршектері биік келеді. Сегізкөз бен құйымшақ сүйектері біте бастарды. Қыздарда 7-11, ер балаларда 7-13 жас арасында омыртқаның денесі мен эпифиздердің арасында жұқа бокса да, шеміршекті қабаты сақталлоды. Омыртқа аралық шеміршектер қалың болғандықтан омыртқалар әлі де өседі. Омыртқа эпифиздерінің сүйектенуі жеста аяқталлоды.

1 жестағы баланың көкірек қуысы екі бүйірінен қысылған конус тәрізді, жеста ғана пересек адамның көкірек қуысындай болады. Көкірек қуысы жүрек, қолқа және үлкен өкпе артерия лары, өкпе, бауырды қорғайды. Сонымен қатар, тыныс мүшелерінің оттерінің және қол оттерінің бекіген жері. Осы сүйектердің қозғалмалы байланыста болуы арқасында адам тыныс алуға мүмкіншілік аллоды.

Жаңа туған сәбидің бұлшық оттері толық қалыптаспағанымен, дене салмағының %-ндай ғана болады. Адам денесінде 600 – ден астам бұлшықоттер бар. Олар бір-бірімен тарамыс ұштары арқылы жақын орналасқан қаңқа сүйектеріне бекітіледі. Қаңқа оттері негізінен көлденең салаты оттерден тұрады. Қаңқа оттерін көлденең салаты от ұлпаларынан тұратын, құрамында дәнекер ұлпасы, нерв тер және тамырлары бар мүшелер деп есептейді. Сырт құрылысына қарасақ, бұлшық оттер сіңір басынан басталып, оттің денесі немесе айылы сіңірмен аяқталлоды. Бұлшық оттердің пішіні әртүрлі болып, өзінің атқаратын қызмотіне байланысты қалыптасады.

Қ орытынды Қаңқа жүлынның, мидың және көптеген ішкі мүшелердің сауыты болғандықтан, қорғану қызмотін де атқарады, яғни жұмсақ мүшелерді (жүрек, бауыр, өкпе, ішек-қарын, бүйрек т.б) соққыдан және басқа да түрлі жағыфмсыз әсерлерден қорғайдыҚаңқа -бұлшықот жүйесі негізінен тірек, қимыл-қозғалыс, қорғаныс, тұздардың алмасуына қатысу арқылы адам организмінде өте маңызды орын аллоды.